در اغلب موارد، کمردرد اولین علامت فتق دیسک است. معمولا درد چند روز طول می کشد و سپس بهبود پیدا می کند. سایر علایم عبارتند از:

• سیاتیک: این عارضه دردی نقطه ای و تیر کشنده دارد که از باسن به پشت پا می زند. چنین دردی ناشی از فشار روی عصب ستون فقرات است.

• بی حسی یا مورمور ساق پا یا بخش انتهایی آن

• احساس ضعف در ساق پا یا بخش انتهایی آن

• از دست دادن کنترل مثانه یا روده: این عارضه بسیار نادر است و گاهی نشانه مشکلی جدی تر به نام سندرم کادو اکینا –سندرم دم اسب- است. این عارضه در اثر تحت فشار قرار گرفتن ریشه های عصبی ستون فقرات ایجاد می شود و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.

ستون فقرات از 24 استخوان تشکیل شده است که مهره نامیده می شوند و به صورت عمودی بالای سر یکدیگر قرار می گیرند. این استخوان ها یک کانال تشکیل می دهند که از نخاع محافظت می کند.

پنج مهره در ناحیه کمر هستند. این ناحیه ستون فقرات کمری نامیده می شود.

بخش های مختلف کمر در ستون فقرات

سایر قسمت های ستون فقرات عبارتند از:

• نخاع و اعصاب: اعصاب همچون رابط های الکتریکی در سرتاسر کانال نخاعی انتشار می یابند و پیام را بین مغز و عضلات مخابره می کنند. این کانال روزنه هایی رو به بیرون دارد که انشعابات نخاعی از آنها به بیرون از کانال هدایت می شوند.
• دیسک بین مهره ای: بین هر دو مهره یک دیسک بین مهره ای وجود دارد. این دیسک های انعطاف پذیر، صاف و گرد هستند و حدود 1.5 سانتی متر ضخامت دارند.
• دیسک های بین مهره ای به عنوان جاذب شوک عمل می کنند و ضربه های حاصل از راه رفتن و دویدن را جذب می کنند. این دیسک ها از دو جزء ساخته شده اند:
• آنولوس فیبروزوس: این بخش حلقه بیرونی دیسک بین مهره ای است و جنس آن سخت و انعطاف پذیر است.
• نوکلئوس پالپوزوس: این بخش مرکز نرم و ژله ای دیسک است.

دیسک بین مهره ای سالم -برش مقطعی

شرح

وقتی هسته ژله ای دیسک به علت سایش، فرسایش یا آسیب ناگهانی دچار صدمه شود، به سمت حلقه بیرونی فشار می آورد و فتق دیسک به وجود می آید. فشار وارده از سوی هسته به حلقه بیرونی منجر به کمر درد می شود.

اگر فشار ادامه یابد، هسته ژله ای تا جایی که می تواند به حلقه بیرونی فشار می آورد و منجر به تحدب دیسک می شود. این تحدب باعث اعمال فشار روی نخاع و ریشه های عصبی اطراف آن می شود. علاوه بر این، دیسک مواد شیمیایی محرکی آزاد می کند که باعث التهاب عصبی می شوند. وقتی ریشه عصب تحریک شود، درد، بی حسی و ضعف را در یک یا هر دو پا، به همراه خواهد داشت. به این وضعیت سیاتیک می گویند.

در فتق دیسک، مرکز نرم و ژله ای به حلقه بیرونی فشار می آورد -برش های جانبی و مقطعی نشان داده شده اند.

علت

فتق دیسک اغلب به علت فرسایش طبیعی ناشی از افزایش سن بروز می کند. به این عارضه دژنراسیون دیسک می گویند. در کودکان و نوجوانان، دیسک های بین مهره ای آب زیادی دارند. با گذشت زمان، میزان آب دیسک ها و انعطاف آنها کاهش می یابد و به تدریج شروع به کوچک شدن می کنند در چنین حالتی فاصله بین مهره ها کم تر می شود. این فرایند طبیعی که با افزایش سن بروز می کند احتمال فتق دیسک را بالا می برد.

تروما، مثلا افتادن از جایی، هم می تواند در بروز فتق دیسک موثر باشد.

عوامل خطرساز

برخی عوامل خطر ابتلا به فتق دیسک را بالا می برند. این عوامل به شرح زیرند:

• جنسیت: مردان بین 20 تا 50 ساله بیشتر دچار فتق دیسک می شوند.

• بلند کردن نادرست اجسام: استفاده از عضلات کمر به جای استفاده از پاها برای بلند کردن اجسام سنگین عامل مهمی در ابتلا به فتق دیسک است. اگر در چنین حالتی کمر را به چرخش وادارید احتمال آسیب پذیری را بالاتر می برید. بلند کردن صحیح اجسام و استفاده از پاها، نه کمر، از ستون فقرات محافظت می کند.
• وزن: اضافه وزن باعث افزایش فشار روی دیسک ها می شود.
• فعالیت های تکراری که روی ستون فقرات فشار وارد می کنند: بسیاری از مشاغل به فعالیت های جسمی نیاز دارند. برخی از آنها نیاز به بلند کردن، کشیدن، خم شدن یا چرخیدن دارند. با استفاده از تکنیک های صحیح بلند کردن و حرکت دادن بدن از کمر خود محافظت کنید.
• رانندگی های مکرر: نشستن های طولانی مدت به علاوه حرکات لرزشی اتومبیل، بر ستون فقرات و دیسک فشار می آورد.
• سبک زندگی کم تحرک: ورزش منظم راهی برای جلوگیری از بسیاری از بیماری ها، از جمله فتق دیسک است.
• سیگار کشیدن: اعتقاد بر این است که سیگار کشیدن اکسیژن رسانی را به دیسک کاهش می دهد و باعث کوچک تر شدن سریع آن می شود.

در بیشتر بیماران، فتق دیسک کمر به آرامی ظرف چند روز تا چند هفته بهبود می یابد. به طور معمول، اکثر بیماران ظرف 3 تا 4 ماه دیگر علامتی نخواهند داشت، اما بعضی بیماران در طول دوره بهبودی خود دوره هایی از درد را تجربه می کنند.

درمان غیر جراحی

درمان اولیه فتق دیسک معمولا درمان غیر جراحی است. این درمان بر تسکین درد تمرکز دارد.

درمان غیر جراحی شامل موارد زیر است:

1-استراحت: یک تا دو روز استراحت در رختخواب معمولا به کاهش درد کمر و پا کمک می کند. بهتر است تا مدتی پس از آن از سر پا ایستادن طولانی پرهیز کنید. هنگامی که فعالیت خود را از سر می گیرید، به نکات زیر توجه کنید:

• در میانه کارها به خود استراحت بدهید، اما توجه داشته باشید که از نشستن های طولانی هم پرهیز کنید.
• تمام فعالیت بدنی خود به ویژه خم شدن و بلند کردن اجسام را آهسته و تحت کنترل انجام دهید.
• فعالیت های روزانه خود را طوری تنظیم کنید که نیازی نباشد فعالیت های مضر و دردآور انجام دهید.

2-داروهای ضد التهابی غیر استروییدی –NSAIDs: داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن درد را کاهش می دهند.

3-فیزیوتراپی: تمرینات ویژه کمک خواهند کرد کمر و عضلات شکمی خود را تقویت کنید.

4-تزریق استرویید اپیدورال: تزریق دارویی شبیه کورتیزون به فضای اطراف عصب باعث کاهش موقت التهاب و تسکین درد می شود.

شواهد خوبی وجود دارد که می گوید در بسیاری از بیماران که 6 هفته یا بیشتر درمان های غیر جراحی گرفته اند و بهبود نیافته اند، تزریق اپیدورال در کاهش درد موثر است.

5-درمان جراحی

فقط یک درصد از بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر به عمل جراحی نیاز پیدا می کنند. معمولا جراحی به افرادی توصیه می شود که پس از یک دوره درمان غیر جراحی بهبود نیافته اند و همچنین بیمارانی که علایم زیر را دارند:

• ضعف عضلانی

• اشکال در راه رفتن

• از دست دادن کنترل مثانه یا روده

میکرو دیسککتومی رایج ترین روش درمان فتق دیسک است. این روش با اعمال برش کوچکی همسطح با فتق دیسک انجام می شود و اغلب با استفاده از میکروسکوپ صورت می گیرد.

توانبخشی: پزشک یا متخصص یک برنامه پیاده روی ساده -مثلا 30 دقیقه در هر روز، همراه با تمرینات خاصی برای کمک به بازگرداندن قدرت و انعطاف پذیری کمر و پاها، توصیه می کند.

معمولا برای کاهش خطر عود فتق دیسک در چند هفته اول بعد از عمل، پزشک فرد را از خم شدن، بلند کردن و چرخیدن منع می کند.

ملاحظات

در هر دو درمان جراحی و غیر جراحی دیسک به احتمال 5٪ تا 10٪ ممکن است دوباره بروز کند.

اشکال درمان غیر جراحی این است که بهبودی آن بیشتر طول می کشد. بیمارانی که قبل از انتخاب عمل جراحی مدت طولانی تری از روش غیر جراحی استفاده کرده اند احتمال بهبود درد و عملکرد را کاهش می دهند. بنابراین در بعضی موارد اجتناب از عمل جراحی و ادامه درمان غیر جراحی موثر نیست. پزشک به شما خواهد گفت که تا چه مدت قبل از انجام جراحی می توانید از درمان غیر جراحی استفاده کنید.

خطرات جراحی: هر روش جراحی خطرات جزیی دارد که شامل خونریزی، عفونت و واکنش به ماده بیهوشی می شود.

عوارض ویژه جراحی فتق دیسک به شرح زیر است:

• آسیب عصبی

• عفونت

• پارگی کیسه پوشش دهنده اعصاب –پارگی دورال

• هماتومی که منجر به تحت فشار قرار دادن عصب می شود

• عود فتق دیسک

• نیاز به جراحی دوباره

نتایج میکرو دیسککتومی

نتایج عمل جراحی میکرو دیسککتومی به طور کلی بسیار خوب است. در این عمل درد پا بیشتر از درد کمر بهبود می یابد. اکثر بیماران پس از جراحی و با طی دوره بهبودی قادر به ادامه فعالیت های طبیعی خود هستند. به طور معمول، اولین علامت بهبود، بهبود درد است و به دنبال آن قدرت پا ها و احساس آن ها باز می گردد.

در سال های اخیر تحقیقات گسترده ای در مورد فتق دیسک انجام شده است. پزشک در مورد مزایا و معایب هر دو درمان جراحی و غیر جراحی با شما صحبت خواهد کرد.