چه وقت به پزشک مراجعه کنیم

• سن زن بین 35 تا 40 است و بیش از شش ماه است برای باردار شدن تلاش می کند
• بیش از 40 سال سن دارد
• عادت ماهانه نامنظم دارد یا عادت ماهانه او قطع شده است
• عادات ماهانه دردناک دارد
• دچار مشکلات باروری است
• دچار اندومتریوز یا بیماری التهابی لگن است
• چند تجربه سقط جنین داشته است
• تجربه درمان سرطان داشته است

• تعداد اسپرم های مرد کاهش یافته یا مشکلات دیگری در مورد اسپرم دارد
• سابقه مشکلات جنسی، پروستات یا بیضه دارد
• تحت درمان سرطان بوده است
• اندازه بیضه ها کوچک بوده یا دچار تورم اسکروتوم (واریکوسل) است
• افراد دیگری در خانواده او دچار مشکلات باروری باشند

• در حدود یک سوم موارد مشکل از مرد است.
• در حدود یک سوم موارد مشکل از زن است.
• در بقیه موارد مشکل از هر دوست یا اینکه علت مشخصی ندارد.

علل ناباروری مردان

• تولید یا عملکرد ناهنجار اسپرم، در اثر بیضه نزول نیافته، نقص های ژنتیک، مشکلات جسمی مثل دیابت یا عفونت هایی مانند کلامیدیا، گنوره، اوریون یا اچ آی وی. تورم رگ های بیضه (واریکوسل) می تواند روی کیفیت اسپرم اثر بگذارد.
• اشکال در انتقال اسپرم در اثر مشکلات جنسی مثل انزال زودرس، برخی از بیماری های ژنتیک مثل فیبروز کیستیک،  مشکلات ساختاری مثل انسداد بیضه ها یا جراحت و آسیب به اندام های تناسلی.
• قرارگیری بیش از حد در معرض برخی عوامل محیطی مثل آفت کش ها، مواد شیمیایی دیگر و اشعه ها. سیگار، الکل، ماری جوانا یا مصرف برخی از داروها مثل آنتی بیوتیک های انتخابی، داروهای پایین آورنده فشار خون، استروئیدهای آنابولیک یا سایر موارد می توانند روی ناباروری تاثیر بگذارند. قرار گرفتن مکرر در معرض گرما، مثل سونا یا وان داغ، دمای مرکزی بدن را افزایش داده و روی تولید اسپرم اثر منفی می گذارد.
• آسیب های ناشی از سرطان و درمان های آن، مثل اشعه درمانی یا شیمی درمانی. درمان سرطان می تواند تولید اسپرم را دچار اختلال کند. گاهی اوقات این اختلال شدید است.

علل ناباروری زنان

• اختلالات تخمگ گذاری، که روی تخم های آزاد شده از تخمدان ها اثر می گذارد. این اختلالات به صورت اختلالات هورمونی مثل سندرم تخمدان پلی کیستیک دیده می شود. هیپرپرولاکتینمی عارضه ای است که در آن فرد پرولاکتین زیادی دارد، پرولاکتین هورمونی است که باعث تولید شیر می شود. این عارضه ممکن است در تخمک گذاری ایجاد اختلال نماید. بالا یا پایین بودن شدید هورمون های تیروئید می تواند روی عادت ماهانه یا باروری تاثیر بگذارد. از دیگر عوامل زمینه ای می توان فعالیت بدنی شدید، اختلال در خوردن، جراحت یا تومور را نام برد.
• ناهنجاری های رحم و دهانه رحم، مثل ناهنجاری هایی در دریچه دهانه رحم، پولیپ در رحم یا فرم رحم. تومور های خوش خیم و غیر سرطانی در دیواره رحم (فیبروم رحم) به ندرت ممکن است با انسداد لوله های فالوپ باعث ناباروری شود. اغلب فیبروم ها باعث ایجاد اختلال در جای گیری تخمک بارور شده می شوند.
• آسیب یا انسداد لوله فالوپ، که اغلب به علت التهاب لوله فالوپ (سالپنژیت) ایجاد می شود. ممکن است این عارضه ناشی از بیماری التهابی لگن باشد که معمولا در اثر عفونت منتقله جنسی، اندومتریوز یا چسبندگی به وجود می آید.
• اندومتریوز، که در اثر رشد بافت اندومتریال خارج از رحم ایجاد می شود و روی عملکرد تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ اثر می گذارد.
• نارسایی اولیه تخمدان (یائسگی زودرس) که در اثرتوقف عملکرد تخمدان ها ایجاد می شود و عادت ماهانه پیش از چهل سالگی به اتمام می رسد. با اینکه اغلب علت یائسگی زودرس مشخص نیست، اما برخی از عوامل مثل بیماری های سیستم ایمنی، برخی از عارضه ها مثل سندرم ترنر یا سندرم ایکس شکننده، درمان با اشعه یا شیمی درمانی و سیگار کشیدن با یائسگی زودرس در ارتباطند.
• چسبندگی لگن، نوارهایی از بافت اسکار که پس از عفونت لگن، آپاندیسیت یاجراحی لگن یا شکم به اندام ها می چسبند.

علل دیگر در زنان

• سرطان و درمان های آن: برخی سرطان ها (خصوصا سرطان های تناسلی زنان) گاهی به شدت به باروری زنان آسیب می زنند. اشعه درمانی و شیمی درمانی هر دو می توانند به باروری آسیب برسانند.
• عارضه های دیگر: عارضه های بالینی مرتبط با بلوغ دیرهنگام یا نبود عادت ماهانه (آمنوره) مثل بیماری سلیاک، دیابت کنترل نشده و برخی از بیماری های خود ایمنی مثل لوپوس، می تواند روی باروری زنان تاثیر بگذارد. ناهنجاری های ژنتیک نیز می تواند احتمال بارداری و باروری را کاهش دهد.

عوامل خطر ساز

• سن: باروری زنان به تدریج با بالا رفتن سن کاهش می یابد، خصوصا در نیمه دهه سی، و به سرعت پس از 37 سالگی افت می کند. ناباروری در زنان مسن تر ممکن است در اثر کاهش تعداد یا کیفیت تخم ها یا در اثر مشکلات جسمیِ موثر روی ناباروری، به وجود آید. ممکن است مردان بالای 40 سال کمتر از مردان جوان تر بارور باشند و نرخ عارضه های جسمی مانند اختلالات روانی یا سرطان در فرزندان آنها بیشتر است.
• مصرف تنباکو: مصرف تنباکو  یا ماری جوانا احتمال بارداری را کم می کند. سیگار کشیدن نیز نتایج درمان های ناباروری را کاهش می دهد. سقط جنین در زنانی که سیگار می کشند بیشتر دیده می شود. سیگار خطر اختلال نعوظ و کاهش تعداد اسپرم را بالا می برد.
• الکل: مصرف الکل در طول بارداری یا مرحله اقدام برای بارداری خطرناک است. مصرف الکل باعث نقص های مادرزادی و همچنین ناباروری می شود. در مردان نیز می تواند منجر به کاهش تعداد و تحرک اسپرم ها شود.
• اضافه وزن: دو عامل سبک زندگی ساکن و اضافه وزن در میان زنان ایرانی خطر ناباروری را افزایش می دهد. همچنین اضافه وزن می تواند تعداد اسپرم ها را کاهش دهد.
• کمبود وزن: زنانی که در معرض خطر ناباروری هستند ممکن است دچار اختلالات تغذیه، مثل بی اشتهایی عصبی یا بولیمیا باشند یا زنانی که رژیم غذایی بسیار کم کالری یا محدود کننده را پیگیری می کنند.
• نبود فعالیت بدنی لازم: ورزش ناکافی باعث چاقی می شود و چاقی نیز خطر ناباروری را افزایش می دهد. گاهی نیز ممکن است مشکلات تخمدان به همراه ورزش های شدید و مکرر درزنانی که اضافه وزن ندارند، ایجاد ناباروری کند.

آزمایش هایی برای مردان

• آنالیز سِمِن (منی)
• آزمایش هورمونی
• آزمایش ژنتیک
• نمونه برداری از بیضه: برای بررسی ناهنجاری یا بازیابی اسپرم برای روش هایی مانند IVF
• عکسبرداری: ام آر آی مغز، تراکم استخوان، سونوگرافی ترنس رکتال و اسکروتال یا وازوگرافی
• آزمایش های تخصصی دیگر: آزمایش های سنجش میزان کیفیت اسپرم، آزمایش نمونه منی برای بررسی ناهنجاری در DNA

آزمایش های زنان

• آزمایش تخمک گذاری
• هیستروسالپینگوگرافی (عکس رنگی رحم)
• آزمایش ذخیره تخمدان
• دیگر آزمایش های هورمونی: بررسی هورمون های هورمون های تخمک گذاری و هورمون های هیپوفیز
• عکسبرداری: سونوگرافی رحم یا لوله های فالوپ، هیستروسالپینگوگرافی از جزئیات داخل رحم

• هیستروسکوپی
• لاپاراسکوپی: در این آزمایش اندومتریوز، زخم، انسداد یا ناهنجاری لول های فالوپ و مشکلات تخمدان و رحم بررسی می شود.
• آزمایش های ژنتیک

• چه چیز باعث ناباروری شد
• چه مدت نابارور بوده اید
• سن شما و همسرتان چقدر است
• ترجیحات درمانی شما کدام است
• برخی از عوامل ناباروری قابل اصلاح نیستند.

درمان مردان

• جایگزینی فاکتور های سبک زندگی: بهبود سبک زندگی و فاکتور های رفتاری می تواند احتمال بارداری را بالا ببرد. از جمله این روش ها می توان به کاهش مصرف دارو های انتخابی، کاهش یا حذف مصرف مواد مضر، افزایش دفعات و طول مدت رابطه جنسی، ورزش منظم و بهینه سازی مواردی که باروری را دچار اختلال نمی کنند.
• داروها: برخی داروها تعداد اسپرم را افزایش می دهد و احتمال دستیابی به بارداری موفق را بالا می برد. این داروها عملکرد بیضه ها از جمله کیفیت و میان تولید اسپرم را افزایش می دهد.
• جراحی: در برخی موارد، با جراحی می توان انسداد اسپرم را از بین برد و باروری را بازیافت. در موارد دیگر ترمیم واریکوسل با جراحی می تواند شانس کلی بارداری را بالا ببرد.
• بازیابی اسپرم: وقتی انزال دچار مشکل است یا اسپرمی در مایع منی دیده نمی شود این تکنیک ها برای دریافت اسپرم استفاده می شود. همچنین در روش های تولید مثل کمکی که اسپرم کم یا غیر عادی است نیز از این روش بهره گرفته می شود.

درمان بانوان

• تحریک تخمک گذاری با داروهای باروری: داروهای باروری درمان اصلی بانوانی را تشکیل می دهند که در اثر اختلالات تخمک گذاری دچار ناباروری شده اند. این داروها تخمک گذاری را منظم یا تحریک می کنند. در مورد معایب و مزایای گزینه های دارویی با پزشک خود مشورت کنید.
• تلقیح داخل رحمی (IUI): در این روش در حوالی زمان تخمک گذاری، اسپرم سالم را مستقیما در رحم قرار می دهند تا بارور شود. با توجه به عوامل ناباروری زمان بندی IUI با سیکل طبیعی شما یا دارو های باروری تنظیم می شود.
• جراحی برای بازیابی باروری: مشکلات رحم مثل پولیپ اندومتریال، سپتوم رحم یا بافت اسکار داخل رحمی را می توان با هیستروسکوپی درمان کرد.

تکنولوژی تولید مثل کمکی (ART)

• تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): یک اسپرم سالم مستقیما به داخل تخمک بالغ تزریق می شود. ICSI اغلب زمانی استفاده می شود که کیفیت و کمیت منی ضعیف باشد یا تلاش قبلی باروری به روش IVF ناکارامد باشد.
• هچینگ کمکی: این روش با باز کردن پوشش خارجی رویان به کاشت رویان در جداره رحم کمک می کند.
• تخمک یا اسپرم اهدایی: اکثر ART با تخمک و اسپرم خود زن و مرد انجام می شود. اما اگر مشکل تخمک یا اسپرم جدی باشد می بایست تخمک یا اسپرم از اهدا کننده دریافت شود. مجوز استفاده از این روش در کشور ما با توجه به نظرات مراجع تقلید متفاوت است.
• رحم اجاره ای: این روش در زنانی که رحمشان توانایی عملکرد صحیح ندارد یا بارداری با خطرات جدی همراه می شود، به کار گرفته می شود. رویان حاصل از زن و شوهر در رحم شخص دیگری نگه داری می شود.

عوارض درمان

• چند قلو زایی: شایع ترین عارضه درمان ناباروری چند قلو زایی است. عموما هرچه تعداد جنین ها بیشتر باشند احتمال زایمان نوزاد نارس و مشکلاتی مانند دیابت بارداری بیشتر می شود. نوزادان نارس در معرض خطر مشکلات رشدی و جسمی هستند. در مورد روش های پیشگیری از چند قلو زایی با پزشک مشورت کنید.
• سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS): دارو های باروری که برای تحریک تخمک گذاری مصرف می شوند می توانند ایجاد سندرم تحریک بیش از حد تخمدان نمایند که در آن تخمدان ها متورم و دردناک می شوند. علائم این سندرم درد خفیف شکم، نفخ و تهوعی که حدود یک هفته یا در صورت باردار شدن بیشتر طول می کشد. ندرتا نوع شدید تر آن باعث اضافه وزن سریع و تنگی نفس می شود که نیاز به مراقبت های ویژه دارد.
• خون ریزی یا عفونت: مثل تمام اعمال تهاجمی در روش تولید مثل کمکی نیز خطر کم خونریزی یا عفونت وجود دارد.

حمایت و پشتیبانی

• آماده باشید: ابهام موجود در روش های تشخیصی و درمانی ممکن است استرس زا باشد. از پزشک بخواهید این مراحل را به طور کامل برایتان شرح دهد.
• محدودیت قرار دهید: قبل از شروع درمان تصمیم بگیرید کدام روش و تا چه اندازه از نظر مالی و احساسی خواسته های شما را تامین می کند. روش های درمانی گران و طاقت فرسا هستند و بارداری موفق اغلب به تلاش های مکرر نیاز دارد.
• گزینه های دیگر را در نظر داشته باشید: روش های جایگزین مانند فرزند خواندگی، اهدای تخمک یا اسپرم و رحم اجاره ای نیز ارزش انتخاب کردن دارند و هیجان و اضطراب در طول درمان یا خطر ناامیدی را به همراه ندارند.
• به گروه های حمایتی بپیوندید

کنترل استرس های روحی در طول درمان

• احساس گناه یا عصبانیت را در خود حبس نکنید
• در کنار عزیزانتان باشید و از آن ها عشق دریافت کنید
• استرس خود را کاهش دهید: در برخی مطالعات نشان داده شده زوج هایی که استرس روحی زیادی تحمل کرده اند به درمان های ناباروری پاسخ ضعیف تری داده اند. قبل از اقدام به بارداری استرس های خود را کاهش دهید.

پیشگیری

زوج ها

مردان

• از مصرف مواد مخدر و تنباکو و الکل اجتناب کنید که ممکن است در ناباروری موثر باشد.
• از دمای بالا پرهیز کنید، زیرا می تواند روی تولید و تحرک اسپرم تاثیر بگذارد. با وجود اینکه این اثر معمولا موقت است اما بهتر است از وان داغ و حمام بخار اجتناب کنید.
• از مواد سمی صنعتی یا محیطی دوری کنید زیرا روی تولید اسپرم تاثیر منفی می گذارند.
• منظم ورزش کنید: ورزش منظم می تواند روی کیفیت اسپرم و افزایش احتمال باروری اثر مثبت بگذارد.

زنان

• ترک سیگار: تنباکو تاثیرات منفی متعددی از قبیل ناباروری، مشکلات جسمی و بیماری های جنین را ایجاد می کند. اگر سیگار می کشید و به بارداری فکر می کنید همین الان آن را ترک کنید.
• اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر: این مواد توانایی باروری و بارداری سالم را در شما کاهش می دهند. از مصرف الکل، ماری جوانا، کوکائین و حتی مواد مخدر تفریحی پرهیز کنید.
• محدود کردن مصرف کافئین: از پزشک میزان بی خطر کافئین را بپرسید.
• ورزش متوسط: ورزش متوسط ضروری است اما ورزش شدید که باعث عدم عادت ماهانه یا نامنظمی آن می شود روی باروری اثر می گذارد.
• اجتناب از اضافه وزن: اضافه وزن یا کمبود وزن روی تولید هورمون و باروری اثر منفی می گذارد.