جریان انحرافی در ستون فقرات

شایع‌ترین بیماری ستون فقرات، اسکولیوز یا انحنای ستون فقرات به پهلوها است. در این حالت وقتی از پشت به ستون فقرات فرد نگاه می‌کنیم، آن را به شکل S یا C می‌بینیم.

طبق آنچه در کتاب‌های تاریخی آمده، ناهنجاری‌ها و انحناهای ستون‌فقرات از زمان یونان باستان، شناخته شده است. حتی در زمان بقراط درمان‌هایی برای این ناهنجاری‌ها در نظر گرفته می‌شد. براساس عکس‌های موجود، در گذشته دست و پای بیمار را از چهار طرف به تخت می‌بستند سپس روزها آنها را از چهار طرف می‌کشیدند و شب‌ها باز می‌کردند تا انحنای ستون فقرات او اصلاح شود.
یکی از معروف‌ترین رمان‌هایی که در طول تاریخ نوشته شده است، «گوژپشت نوتردام» نام دارد که وجود این مشکل از قدیم‌الایام و دقت مردم نسبت به آن را نشان می‌دهد. بعد از کشف رادیوگرافی، انقلابی در عرصه پزشکی صورت گرفت که به تشخیص و طبقه‌بندی این مشکل منجر شد. در ایران تاریخچه جراحی ستون فقرات به حدود 35 تا 40 سال قبل بازمی‌گردد که اولین جراحی ستون فقرات به صورت آکادمیک در بیمارستان شفایحیاییان انجام شد. در گفتگویی با دکتر سیدحسین وحیدطاری، متخصص ارتوپدی، فلوشیپ جراحی ستون فقرات و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به بررسی معمول‌ترین ناهنجاری‌های ساختاری ستون فقرات و برخورد مناسب با آنها پرداخته‌ایم.

چه وقت می‌گوییم ستون فقرات از حالت طبیعی خودش خارج شده است؟

در هر فرد سالم انحنایی در ستون فقرات وجود دارد و هر برجستگی در پشت، قوز نیست. همه آدم‌ها به‌طور طبیعی مقداری گودی کمر دارند و اگر این گودی کمر وجود نداشته باشد، نمی‌توانند درست راه بروند و مجبور می شوند هنگام راه رفتن رو به جلو خم شوند. پس ستون فقرات باید در ناحیه پشت کمی قوز و در ناحیه کمر مقداری گودی داشته باشد. اگر این انحناها بیش از حد معمول شوند، بیماری محسوب می‌شود و به درمان نیاز دارد.

شایع‌ترین بیماری‌‌ای که ستون فقرات را درگیر می‌کند

شایع‌ترین بیماری ستون فقرات، اسکولیوز یا انحنای ستون فقرات به پهلوها است. در این حالت وقتی از پشت به ستون فقرات فرد نگاه می‌کنیم، آن را به شکل S یا C می‌بینیم. علت بروز این مشکل به 3 دلیل ارثی، مادرزادی و ناشی از سن و آرتروز طبقه‌بندی می‌شود. زمانی فرد به طور ارثی به این مشکل مبتلا می‌شود که یک یا چند ژن معیوب در او وجود داشته باشد. البته ممکن است بیماری با وجود داشتن این ژن‌ها هرگز بروز نکند یا در سنین مختلف بروز کند. گاهی ژن معیوب ممکن است در بدن نوزاد وجود داشته باشد و خود را در روند رشد نشان دهد. اگر از ستون فقرات این افراد رادیوگرافی انجام شود، مهره‌ها سالم دیده می‌شوند ولی با افزایش سن مهره‌ها دچار تغییراتی می‌شوند که آنها را دچار چرخش می‌کند. در بعضی افراد این چرخش باعث اسکولیوز می‌شود و در بعضی انحنا به جلو و قوز را به وجود می‌آورد.

نوع مادرزادی آن چگونه است؟

در نوع مادرزادی، وقتی فرد به دنیا می‌آید این مشکل را با خودش دارد و این مساله به دلیل اشکال در ساختار مهره‌هاست. یعنی وقتی مهره‌ها در زمان جنینی شکل می‌گرفته‌اند، با اختلالاتی تشکیل شده‌اند و طبیعی نیستند. مثلا به جای اینکه مهره مکعب‌شکل باشد، مثلثی‌شکل شده است. در واقع نوزاد به دلیل فرم ساختاری تشکیل مهره، از بدو تولد دچار مشکل است. این نوزادان معمولا مشکلات دیگری همچون ضایعات قلبی، کلیوی، ریوی و... نیز دارند. برخی انحناها در اثر آرتروز رخ می‌دهند که ما درمان خاصی برای آنها در نظر نمی‌گیریم ولی وقتی در سنین بالا انحنای اسکولیوز ایجاد می‌‌شود، می‌تواند با عوارض آرتروز ستون فقرات همراه باشد. اگر آرتروز برای فرد مشکلی ایجاد کند، باید عمل جراحی انجام شود. البته با افزایش سن، احتمال پیشرفت انحناهای ستون‌فقرات کاهش می‌یابد مگر در موارد خاص.

گودی کمر و انحراف ستون مهره ها

گودی کمر بیشتر مربوط به قوزپشت است. برای آنکه بدن تعادلش را هنگام راه رفتن حفظ کند، ناخودآگاه گودی کمر افزایش می‌یابد. البته برخی مشکلات دیگر هم می‌توانند باعث ایجاد گودی کمر شوند. مثلا این انحناها در افرادی که نرمی مفصل دارند، بیشتر دیده می‌شود. نرمی مفصل یک مشکل مادرزادی است و بیشتر مبتلایان به آن، کف پای صافی دارند که این نشانه به تشخیص زودرس کمک می‌کند. وقتی انحراف، زود تشخیص داده شود، درمان ساده‌تری خواهد داشت. گاهی با بیمارانی روبرو می‌شویم که در ستون فقراتشان مشکلی با نام «سرخوردگی مهره» دیده می‌شود یعنی دو مهره روی هم سوار نیستند. این مورد هم می‌تواند باعث افزایش گودی کمر شود.

علائم انحراف ستون فقرات

این انحرافات تقریبا هرگز درد ندارند. خیلی اوقات ستون‌فقرات بیماران، انحناهای شدیدی دارد اما چون درد نداشته‌اند، پیگیر درمان نبوده‌اند. این انحناها درد ندارند مگر اینکه بیمار قوز شدیدی داشته و در حال کار مرتب نشسته باشد. این درد با خستگی همراه است و دردی نیست که برای تسکین آن به مسکن نیاز باشد یا بیمار را از کار و زندگی بیندازد. علامت دیگر این است که ممکن است شانه‌ها بالا و پایین ‌باشند. یعنی وقتی از روبرو به فرد نگاه می‌کنیم، توقع داریم شانه‌ها را در یک راستا ببینیم در حالی که یک شانه بالاتر از شانه دیگر است. به همین نسبت چین‌های پهلو هم یکسان نیستند. وقتی به چین‌های پهلو دقت کنید می‌بینید قرینگی خود را از دست داده‌اند، این یعنی احتمالا در ستون‌فقرات یک انحنا وجود دارد. از طرف دیگر افرادی که قوز پشتشان افزایش یافته است، حالت افتادگی در شانه‌هایشان دارند. در راه رفتن هم شانه‌ها کاملا به سمت جلو خم شده و همین علت ایجاد درد است. بعضی از خانواده‌ها در مراجعات پزشکی می‌گویند پشت گردن فرزندمان برجسته شده و باد کرده است. درواقع این برجستگی مربوط به پشت گردن نیست، بلکه چون قوز پشت این افراد زیاد شده، گردنشان را مقداری جلوتر از بدن نگه می‌دارند تا تعادل بدنشان حفظ شود در نتیجه زائده مهره پایین گردن نمایان می‌شود و اطرافیان فکر می‌کنند آن منطقه ورم کرده است.

نقش عمل جراحی در بهبود عارضه

پزشکان عمل جراحی را برای جلوگیری از تشدید انحناها انجام می‌دهند ولی اگر انتخاب بیمار درست باشد و از تکنیک مناسبی هم برای جراحی استفاده شود، معمولا انحناها اصلاح هم می‌شوند. چه‌بسا بیمارانی داشته‌ایم که بعد از عمل، 10 تا 12 سانتی‌متر افزایش قد داشته‌اند چون کجی مهره صاف شده است. به هر حال محدودیت حرکتی اتفاق می‌افتد و باید ببینیم چه چیزی را از دست می‌دهیم و چه چیزی به دست می‌آوریم. هدف جلوگیری از عوارضی است که این انحناها در آینده در ساختار بدنی فرد ایجاد می‌کنند. این افراد می‌توانند با وجود محدودیت حرکتی هم زندگی عادی داشته باشند، ازدواج کنند، حتی خانم‌ها می‌توانند زایمان طبیعی داشته باشند و.... تنها توصیه‌ای که ما به افراد کاندید برای عمل جراحی می‌کنیم، این است که هر کاری که در حال حاضر و قبل از عمل نباید انجام می‌دادند، بعد از عمل هم انجام ندهند.

گاهی بیماران اظهار ترس و واهمه از انجام این عمل می کنند و فکر می کنند ممکن است فلج شوند. در حالیکه هر کاری به زمان انجام آن بستگی دارد. مثالی که ما برای بیمارانمان می‌زنیم، میوه است. وقتی یک میوه کال است، چیدن آن هیچ فایده‌ای ندارد همان‌طور که اگر خیلی رسیده باشد باز هم به درد نمی‌خورد. میوه باید در زمان مناسب خودش چیده شود. اگر جراحی هم در زمان خودش انجام شود، معمولا نتیجه رضایت‌بخشی خواهد داشت و فرد می‌تواند از آن بهترین بهره را ببرد. ضمن اینکه باید یادمان باشد جراحی را برای کمک به بیمار توصیه می‌کنیم. اگر قرار باشد بیمار فلج شود، هرگز این کار را انجام نخواهیم داد.

کیف و کوله‌پشتی‌های سنگین دانش‌آموزان

کیف ها در ایجاد این عارضه مؤثرند اما علت اصلی نیستند. آنها در افرادی که زمینه انحنا دارند، تاثیر می‌گذارند و باعث بروز یا تشدید آن می‌شوند. به‌خصوص روی قوز کمر تاثیر زیادی دارند. بهتر است مدارس فضایی را تعبیه کنند که دانش‌آموزان کتاب‌هایشان را آنجا بگذارند تا مجبور نباشند هر روز آنها را ببرند و بیاورند.

پیشگیری از انحرافات و بروز کمردرد

اولین نکته داشتن وزن مناسب است. افزایش یا حتی کاهش وزن باعث ایجاد درد در ناحیه کمر خواهد شد. توصیه دیگر به کارمندان و افراد پشت میزنشین است؛ این افراد باید به ازای هر 45 تا 50 دقیقه‌ای که می‌نشینند 10 تا 15 دقیقه بایستند یا راه بروند. صندلی استاندارد نیز اهمیت زیادی دارد. صندلی استاندارد باید سفت باشد و فرد هنگام نشستن در آن فرو نرود. پشتی بلندی داشته باشد تا فرد بتواند شانه‌هایش را به پشتی صندلی بچسباند. این باعث می‌شود قوز پشت و گودی کمر افزایش پیدا نکند. قد صندلی باید طوری باشد که پای فرد به زمین برسد. توصیه دیگر انجام ورزش‌های روزانه‌ است تا سلامت مفاصل حفظ شود. یکی از بهترین ورزش‌ها این است که فرد بخوابد و سپس سر و سینه را به اندازه 30 درجه بالا بیاورد و 10 ثانیه نگه دارد و مجددا پایین برود. ورزش‌های دیگر شامل ورزش‌های کششی و شنا بسیار موثر هستند. علاوه بر اینها، نحوه راه رفتن نیز باید کاملا صاف و بدون قوز باشد؛ شانه‌ها را به سمت عقب و شکم را به داخل ببرید و کاملا صاف راه بروید./