مسمومیت با قرص برنج درمان ندارد

در 6 ماه نخست امسال هر روز دو نفر به دلیل سوء مصرف «قرص برنج» جان خود را از دست داده اند. مسمومیت با قرص برنج هیچ درمان قطعی و هیچ پادزهر اختصاصی ندارد و اقدامات درمانی آن عمدتا حمایتی و بی نتیجه است. مهم ترین اقدام پیشگیرانه این است که هم از خودکشی جلوگیری کنیم و هم جلوی توزیع قرص برنج را بگیریم.

در 6 ماه نخست امسال هر روز دو نفر به دلیل سوء مصرف «قرص برنج» جان خود را از دست داده اند. این آمار هفته گذشته از سوی وزارت بهداشت اعلام شد و سخنگوی وزارت بهداشت نسبت به افزایش مرگ و میر و مسمومیت های ناشی از قرص برنج هشدار داد. در 5 ماه نخست امسال، ۳۰۸ نفر به دلیل مصرف قرص برنج جان باختند که این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۰ درصد افزایش داشته است.
به گزارش «بهپو»، این درحالی است که قرص برنج ماده شیمیایی جونده کش و وارداتی است که به صورت قاچاق وارد کشور می شود و سال هاست خرید و فروش آن ممنوع شده، اما این که چگونه به راحتی در دسترس است، جای تامل دارد. این آمارهای نگران کننده نهایتا به اینجا رسیده است که وزیر بهداشت پیشنهاد بدهد، افرادی که قرص برنج را توزیع می کنند در جرم آن شریک باشند. پیشنهادی که هنوز به جایی نرسیده است، اما سوال مهم این جاست که درصورت اجرایی شدن این پیشنهاد وزیر بهداشت، تا چه حد آمار نگران کننده مصرف عمدی قرص برنج کم می شود یا نیاز به قوانین سفت و سخت تری در این زمینه داریم؟

سابقه مسمومیت های قرص برنج

از سال ۹۰ تاکنون ۴ هزار و ۱۰۹ نفر به دلیل مسمومیت با قرص برنج جان باخته اند و متاسفانه بیشترین موارد مصرف عمدی با قرص برنج در دو استان شمالی و تهران دیده می شود. نکته دیگر این که مسمومیت با قرص برنج هیچ درمان قطعی و هیچ پادزهر اختصاصی ندارد و اقدامات درمانی آن عمدتا حمایتی و بی نتیجه است. بنابراین به گفته سخنگوی وزارت بهداشت، مهم ترین اقدام پیشگیرانه این است که هم از خودکشی جلوگیری کنیم و هم جلوی توزیع قرص برنج را بگیریم.
«کامبیز سلطانی نژاد»، متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی سازمان پزشکی قانونی کشور، در مورد قرص برنج توضیح می دهد: «قرص برنج ترکیبی شیمیایی به نام «فسفید آلومینیوم» است که اولین بار در هندوستان به عنوان یک جونده کش برای از بین بردن موش ها ساخته شد، بنابراین قرص برنج یک آفت کش است که به عنوان حشره کش برای نگهداری غلات برنج و گندم استفاده می شود. به گفته او، ظاهر این قرص شباهتی به قرص های دارویی ندارد و در مجاورت رطوبت غلات گاز سمی به نام «فسفین» آزاد می کند که آثار سمی برای از بین بردن آفات دارد. به همین دلیل بعد از تولید آن در بسیاری از کشورها مانند اردن و سریلانکا و کشور ما از آن استفاده شد.»
این متخصص سم شناسی با تاکید بر این که از همان دهه 8۰ تا ۹۰ میلادی هم موارد مسمومیت به علت خودکشی گزارش شد، افزود: «در کشور ما این ترکیب برای نگهداری برنج خانگی هم استفاده می شود تا از آفات مصون بماند. از نظر مصرف کشاورزی هم سم خیلی خوبی است چون ارزان قیمت است و سمیت بالایی برای ازبین بردن آفات دارد. همچنین باقیمانده هم به جا نمی گذارد و نحوه استفاده از آن هم ساده است. مهمترین مشکل قرص برنج، مسمومیت بالاست.» قرص برنج جزو سموم مجاز کشور نیست.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که آیا این سم در مصارف کشاورزی مجاز است؟ سلطانی نژاد در پاسخ به این سوال می گوید: «این سم در فهرست سموم مجاز کشاورزی کشور در دهه 8۰ بود، اما مطالعه ای که در سازمان پزشکی قانونی کشور انجام شد نشان داد ۳۰ تا ۳۵ درصد مسمومیت های منجر به مرگ ناشی از سموم به علت مصرف قرص برنج بوده است. به همین دلیل در گزارشی که سازمان به هیات نظارت بر آفات و سموم که مهم ترین مرجع رسمی تصمیم گیری درمورد سموم کشور است، ارایه داد، تصمیم بر این شد که این قرص از فهرست سموم مجاز کشور -از سال 8۴ - خارج شود.» عضو هیات علمی سازمان پزشکی قانونی کشور به این موضوع هم اشاره می کند: «اگر این قرص به صورت خوراکی مصرف شود در مجاورت اسید معده و آب بدن گاز فسفین ایجاد می کند که این گاز سریع در بدن پخش می شود و مسمومیت شدید ایجاد می کند. بنابراین مرگ و میر آن بالاست و در برخی موارد تا ۷۰ درصد می تواند مرگ و میر داشته باشد.» به گفته این متخصص سم شناسی، این ترکیب تولید داخل نداشته و به عنوان آفت کش تدخینی در سیلوها و انبارها هم استفاده می شود. باید بدانیم هر گونه واردات و توزیع این قرص غیرقانونی است. به همین علت در مراکز غیرمجاز به فروش می رسد.
جرم انگاری خرید و فروش قرص برنج هنوز به نتیجه نرسیده است. شاید بهتر باشد به این موضوع بپردازیم که با توجه به غیرقانونی بودن این قرص چگونه اینقدر دردسترس است که امسال موارد عمدی استفاده از آن تا این حدا فزایش یافته است؟ سلطانی نژاد در پاسخ به این سوال ابتدا این نکته را بیان می کند که به دلیل کاربرد این سم، مردم تمایل بیشتری دارند که حتما از این ترکیب شیمیایی استفاده کنند و وقتی تقاضا بیشتر باشد، خرید و فروش بیشتر است چون هنوز مردم به ویژه در استان های شمالی می گویند محصول را بهتر نگه می دارد. به گفته او، گاهی اطلاع رسانی در این زمینه می تواند نتیجه معکوس داشته باشد و مانند شمشیر دولبه است چون چند سال پیش برخی افراد با تصور اینکه قرص برنج مانند مواد روانگردان است، آن را مصرف کردند که در آن زمان هم آمار مسمومیت و مرگ و میر بالا رفت.
مورد مهم دیگری که این عضو هیات علمی سازمان پزشکی قانونی به آن اشاره می کند، بحث جرم انگاری قرص برنج است: «بالای 98 درصد مرگ و میر به علت مصرف عمدی است بنابراین بحث جرم انگاری اهمیت زیادی دارد. به همین منظور معاون حقوقی قوه قضاییه جلساتی برگزار کرده برای جرم انگاری خرید و فروش آن که هنوز به نتیجه نرسیده و نیاز به بحث کارشناسی دارد چون جرم انگاری گاهی باعث افزایش قاچاق می شود و باید این موضوع را مساله ای اجتماعی، فرهنگی و حقوقی دانست. همیشه برخوردهای قهری جوابگو نیست و فروش باید سختگیرانه تر باشد.»
به گفته او، در استان های تهران، گیلان، مازندران، لرستان و همدان بیبشترین موارد مسمومیت و مرگ و میر گزارش شده و در برخی استان ها اصلا مسمومیت های منجر به فوت گزارش نشده است. نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که خانواده ها باید در مورد ماده ای که از فهرست سموم مجاز کشور حذف می شود، آگاهی داشته باشند و آن را در منزل به هر منظوری نگهداری نکنند.

قرص برنج گیاهی، انتخابی سالم تر

فروشگاه های عرضه کننده سموم دفع آفات نباتی و خصوصا عطاری ها به هیچ عنوان مجاز به تهیه و ارایه فرم قرص گرد سم فسفید آلومینیوم -قرص برنج- نیستند. این مقام مسوول در سازمان غذا و دارو به قرص برنج گیاهی هم اشاره می کند: «فراورده های دور کننده آفات برنج و دیگر غلات که برای مصارف خانگی طراحی و تولید می شوند، اغلب حاوی عصاره سیر، تالک و نمک طعام هستند. این فراورده ها ممکن است با نام قرص سیر و قرص برنج معرفی شوند وا ز آنجا که فاقد ماده سمی فسفید آلومینیوم هستنند کاملا بی خطرند و به صورت قانونی به فروش می رسند. این قرص ها که به عنوان «قرص برنج با منشاء گیاهی» شناخته می شوند، آثار سمی و کشنده برای انسان ندارند و مصرفشان در انسان بی خطر است.»
از لحاظ زمان بروز علایم و نشانه های بالینی مسمومیت باید گفت بعد از مصرف خوراکی قرص فسفید آلومینیوم، علایم و نشانه های سمیت ۱۵ - ۱۰ دقیقه بعد ظاهر می شود و مرگ در مدت کمتر از 6 ساعت ممکن است رخ دهد. بی اشتهایی،بی قراری، تحریک پذیری، گیجی، سرگیجه، لرزش، دوبینی، عدم تعادل، تنگی نفس، دردهای شکمی، تهوع، استفراغ، - در پاره ای موارد استفراغ و مدفوع سیاه رنگ-، تعریق، ضعف وبی حالی، افت شدید فشارخون، کاهش برون ده قلبی، اختلال ضربان قلب، خیز ریوی، سیانوز، اختلالات و آسیب های کلیوی، زردی، بزرگی کبد و طحال، فلج روده ای، تشنج و کاهش رفلکس ها، نشانگان زجر تنفسی حاد، آسیب کبدی، اختلالات خونی، اختلالات الکترولیتی، اختلال در تعادل اسید- باز و شوک. در ضمن ممکن است بوی سیر و ماهی گندیده از تنفس بیمار استشمام شود. بیشتر مرگ و میرها در خلال ۲۴ - ۱۲ ساعات اولیه مسمومیت اتفاق افتاده و معمولا ناشی از ایست قلبی است. مرگ و میر بعد از ۲۴ ساعت اغلب ناشی از نارسایی کبدی و کلیوی است.

توصیه های مهم

خرید، فروش، توزیع و ارایه قرص برنج در عطاری ها و سم فروشی ها ممنوع است و عاملان این امر مشمول مجازات هستند.
از نگهداری محصولات خطرناک مانند سم قرص برنج در منزل، آشپزخانه و کمد اجتناب کنید. گاز حاصل از این سم کشنده است.
برای پیشگیری از آفت زدگی غلات و حبوبات در منزل، به جای استفاده از قرص برنج که بسیار سمی و کشنده است، از سیر که کاملا بی خطر است، استفاده کنید.
گزارش های سال های گذشته حاکی از مرگ ۳ نفر از اعضای یک خانواده -مادر و دو کودک-، در اثر استنشاق تدریجی گاز حاصل از قرص برنج داخل کیسه های برنجی بوده که در گوشه اتاق نگهداری می کردند.
در صورت مسمومیت اتفاقی یا تعمدی با قرص برنج، مصدوم باید بدون اتلاف وقت به بیمارستان منتقل شود.

مراقب مسمومیت های اتفاقی با قرص برنج باشید

به گزارش «بهپو» به نقل از «هفته نامه سلامت»، نکته مهم دیگر مسمومیت های اتفاقی با قرص برنج است. با توجه به اینکه نگهداری نامناسب این ترکیب در شرایط نامناسب و مکان های مرطوب، با افزایش احتمال آزادسازی گاز سمی فسفین از قرص ها همراه است و استنشاق گاز سمی متساعد شده از این آفت کش هم می تواند در انسان کشنده باشد، مواردی از بروز مسمومیت های اتفاقی در کودکان و بزرگسالان در کشور در اثر استنشاق گاز سمی فسفین متساعدشده از قرص برنج که در منزل مسکونی نگهداری شده بود، وجود دارد. از این رو، باید از نگهداری این فراورده در خانه جدا خودداری کرد./