بیماری ارتفاع چیست؟ چه علایمی دارد؟

بیماری ارتفاع با صعود به ارتفاع اتفاق می‌افتد؛ با علائمی چون سردرد، عدم تعادل و هختلال شناختی. اما معمولا افراد چندان شناختی در مورد آن ندارند و همین مساله باعث بروز مشکلاتی گاه خطرناک می‌شود.

بیماری افزایش ارتفاع (High Altitude illness) یکی از بیماری‌هایی است که با صعود به ارتفاع اتفاق می‌افتد اما معمولا افراد چندان شناختی در مورد آن ندارند و همین مساله باعث بروز مشکلاتی گاه خطرناک می‌شود.

به گزارش «بهپو»، به‌طور کلی ارتفاعات براساس تغییرات فیزیولوژیک بدن تقسیم‌بندی می‌شوند: ارتفاع بین 1500 تا 2440 متر (حدود 2500 متر) سطح ارتفاع متوسط هستند که صعود به آنها اساسا موجب اختلال بارز در سطح انتقال اکسیژن شریانی نمی‌شود اما اگر بالاتر از این ارتفاع را درنظر بگیریم، انتظار بروز اختلالات و بیماری‌هایی با عنوان «بیماری حاد کوهستان»« Acute Mountain Sickness» وجود خواهدداشت. نکته قابل‌تامل اینکه امروزه ارتفاع حدود 2500 متر در بسیاری از مناطق شهری، ارتفاع نزدیک به محل سکونت است و چه بسا معمولا تمایل به صعود و گردش نیز در چنین مناطقی دیده می‌شود. به‌عنوان مثال، ارتفاع شیرپلا حدود 2800 متر است و توچال حدود 3900 ارتفاع دارد که از جمله مناطق پرطرفدار برای گردش خانواده‌ها نیز محسوب می‌شود.

خطر جدی ارتفاع در مورد کودکان و بیماران

افرادی که صعود به ارتفاع را به‌شکل حرفه‌ای دنبال نمی‌کنند، حتما لازم است به بروز اختلالاتی که در این شرایط اتفاق می‌افتد، توجه کنند. این تهدید به‌خصوص متوجه افرادی است که عادت به صعود ندارند یا مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نظیر اختلالات خونی، ریوی و قلبی هستند. کودکان نیز جزو گروه‌های پرخطر محسوب می‌شوند. اگر کودک عادت به حضور و زندگی در ارتفاع بالا نداشته و فیزیولوژی بدن با محیط سازگاری پیدا نکرده‌باشد نیز نباید اصراری برای صعود داشت.

بیماری حاد کوهستان و بروز علائم مختلف جسمی

بیماری ارتفاع واژه تجمیعی و بیانگر چند اختلال است. برخی از این اختلالات تحت‌عنوان «بیماری حاد کوهستان» طبقه‌بندی می‌شود که معمولا با علائم غیراختصاصی نظیر ایجاد ضعف یا بدحالی و سردرد حین صعود همراه است. ورم یا ادم در مغز، ورم در ریه‌ها و دیگر اختلالات نظیر خونریزی در شبکیه و اختلالات خواب از دیگر مشکلات مرتبط با این وضعیت خواهد بود.

ورم مغز و ریه از جمله موارد بسیار خطرناک است که می‌تواند در ارتفاع بالا به‌خصوص بالاتر از 2500 متر و در افراد مبتلا به مشکلات زمینه‌ای منجر به بروز علائم جدی و حتی مرگ شود. شایع‌ترین علت مرگ در صعودکنندگان به ارتفاع که عادت به چنین فعالیتی ندارند، ورم ریه‌هاست که زمینه‌ساز خفگی و مرگ خواهدبود.

شناخت علائم خطر هنگام صعود

نکته بسیار مهم شناخت علائم در چنین شرایطی است. اگر افراد حین صعود دچار علائمی مانند سردرد، عدم‌تعادل، اختلال شناختی و عدم‌ادراک صحیح موقعیت شدند، حتما باید از ادامه صعود خودداری کرد و به‌تدریج با دریافت مکمل اکسیژن، فرد به‌آرامی پایین آورده شده و به مراکز درمانی منتقل شود. البته در چنین شرایطی دارو نیز لازم است که تنظیم دوز دارو به‌دلیل وضعیت حساس فرد صرفا بابد توسط پزشک متخصص صورت گیرد و نباید خودسرانه دارو مصرف کرد.

کاهش سطح اکسیژن بدن؛ تهدید جدی سلامت در ارتفاع بالا

توجه به روند بیماری از نظر پزشکان در این حالت چنان اهمیت دارد که هر زمان فردی از سطح دریا فاصله می‌گیرد، میزان فشار اکسیژن هوا پایین می‌آید، میزان اشباع اکسیژن در واحد حجم کمتر می‌شود و زمانی که انسان با درجاتی از افت اکسیژن در زمینه کاهش اکسیژن در اتمسفر مواجه می‌شود، برای جبران این وضعیت تعداد تنفس بالا می‌رود. با افزایش تعداد تنفس، از نظر فیزیوپاتولوژیک خون دچار حالت قلیایی می‌شود. برای بهبود این روند، بدن سعی می‌کند برای ایجاد تعادل، مقدار قلیای اضافه در بدن که بیکربنات است را از طریق کلیه‌ها و ادرار دفع کند. زمانی که دفع ادرار زیاد می‌شود، حجم خون افت می‌کند و در نتیجه حجم ضربه‌ای خون پایین می‌آید و ممکن است ضربان قلب افزایش یابد که در چنین شرایطی بدن توانایی حفظ اسیدیته مناسب خون، حجم کافی خون و انتقال اکسیژن موردنیاز را ندارد.

از همین‌رو، ناسازگاری با محیط منجر به پیامدهایی مانند افزایش ورم مغز اتفاق می‌افتد زیرا مغز برای حفظ عملکرد خود شروع به انقباض عروقی و افزایش جریان خون می‌کند. در چنین شرایطی ممکن است فرد دچار اختلال در ادراک زمان و مکان شود و به‌‌عنوان مثال فرد مسیر را اشتباه برود. این مشکل به‌خصوص در زمستان و در مورد افرادی که کوهنورد حرفه‌ای نیستند اهمیت زیادی دارد. در واقع، گم‌شدن در مسیر کوهستان در هوای سرد و برفی باعث می‌شود تا گروه‌‌های امداد نتوانند افراد را پیدا کنند. در فصول گرم معمولا تیم‌های امداد می‌توانند افراد را پیدا کنند البته اگر به‌دلیل ادم مغزی فوت نکنند.

از طرفی، مکانیسم خودتنظیمی ریه با انقباض عروق منجر به افزایش ادم یا ورم ریه می‌‌شود. در شرایطی که بدن با کاهش اکسیژن مواجه است، سیستم تنظیم و مبادله اکسیژن نیز دچار اختلال شده و وضعیت حادی اتفاق می‌افتد که تهدید حیات فرد را به‌طور جدی درپی دارد.

در زمینه صعود و کوهنوردی، اصطلاحی به‌نام «سازگاری با ‌‌آب و هوا» وجود دارد. اگر فردی طی چند روز یا چند هفته به‌‌تدریج برنامه صعود به ارتفاع متوسط و نه خیلی زیاد داشته‌باشد بدن کم‌کم با شرایط ‌آب وهوایی سازگاری پیدا می‌کند و احتمال بروز آسیب‌‌های ناشی از کمبود اکسیژن و مشکلات ذکرشده کاهش می‌یابد.

صعود، تفریح نیست

نکته بسیار مهم اینکه تمام افراد باید بدانند که «صعود»، تفریح و ورزش نیست و حتما نیاز به سازگاری فیزیولوژی بدن، محدودیت صعود یا برنامه دقیق در این شرایط وجود دارد. متاسفانه بسیاری از خانواده‌ها بدون هیچ آمادگی قبلی و صرفا برای تفریح به کوه می‌روند. این برنامه به‌خصوص در مورد کودکان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای اهمیت بیشتری دارد و نباید عدم‌‌سازگاری دیگر اعضای خانواده با این شرایط به‌عنوان تنبلی یا بی‌حوصلگی تلقی شود. باید دقت داشت که افزایش ارتفاع از حد متوسط حتما می‌تواند مشکل‌ساز باشد و حتی حیات فرد را تهدید می‌کند.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، در پایان باید اشاره کرد که محدودیت‌هایی برای صعود در مورد کودکان، سالمندان و مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای رعایت شود. حتی نوزادان کمتر از 6 هفته نباید به ارتفاع بالاتر از 2000 متر برده‌شوند و این توصیه را باید جدی گرفت.

کوهنوردی بدون آمادگی قبلی نه‌تنها برای سلامت مفید نیست بلکه می‌تواند خطر جدی و حتی جبران‌ناپذیر درپی داشته‌باشد./