بررسی علل افزایش و کاهش فشار خون در بارداری

فشارخون در بارداری مشکل بسیار جدی است و به همین دلیل در هر ویزیت بارداری فشارخون با دقت اندازه گرفته می‌شود تا در صورت افزایش آن، به سرعت اقدامات درمانی آغاز شود. فشارخون گاهی به بیماری خطرناکی به نام پره‌اکلامپسی تبدیل می‌شود که تهدید‌کننده سلامت مادر و جنین است.

از هر 14 خانم باردار یک نفر به فشارخون بارداری مبتلا می‌شود. فشارخون در بارداری مشکل بسیار جدی است و به همین دلیل است که در هر ویزیت بارداری فشارخون خانم باردار با دقت اندازه گرفته می‌شود تا در صورت افزایش آن، به سرعت اقدامات درمانی آغاز شود. فشارخون گاهی به بیماری خطرناکی به نام پره‌اکلامپسی تبدیل می‌شود که تهدید‌کننده سلامت مادر و جنین است.

به گزارش «بهپو»، فشارخون نیرویی است که خون به دیواره‌های رگ وارد می‌کند. قلب برای پمپاژ خون به همه نقاط بدن باید با فشار معینی خون را در شریان‌ها به جریان درآورد، ولی گاهی این فشار به دلایلی بیش از حد طبیعی می‌شود که در آن صورت می‌گوییم «هیپرتنشن» یا «فشارخون بالا» رخ داده است. این مقدار از نظر علم پزشکی، فشارخون سیستولی بیشتر از 140 میلی‌متر جیوه و فشارخون دیاستولی بیشتر از 90 میلی‌متر جیوه است. گرچه فشارخون بالا به تنهایی برای خانم باردار و جنین مضر است، ولی خطر جدی وقتی است که همراه با فشارخون بالا پروتئین از ادرار هم دفع شود یا بیماری پره‌اکلامپسی بروز کند.

فشارخون بالا در این زنان شایع‌تر است:

● زنانی که فشارخون بالا را در بارداری قبلی تجربه کرده‌اند.

● هنگام بارداری کمتر از 18 یا بیشتر از 40 سال دارند.

● دچار وزن بالا یا کاهش وزن هستند.

● سابقه فشارخون مزمن دارند.

● قبل از بارداری مبتلا به بیماری دیابت بوده‌اند.

● بیماری کلیوی و بیماری‌های سیستم ایمنی(لوپوس یا آرتریت روماتویید) دارند.

● بارداری دوقلویی یا چندقلویی دارند.

● سابقه مصرف الکل، مواد مخدر یا دخانیات دارند.

● در نزدیکان درجه اول خانم باردار مانند مادر یا خواهر سابقه فشارخون بارداری وجود دارد.

بیشتر بخوانید: بارداری در سنین بالای 35 سالگی چه خطراتی دارد؟

بیشتر بخوانید: بارداری با وجود دیابت

علایم فشارخون بالا در بارداری

بسیاری از خانم‌ها تصور می‌کنند ادم یا تورم در پاها علامت آغاز فشارخون بالاست، در حالی که ادم مختصر در خانم‌های باردار مشاهده می‌شود و موقت است، ولی اگر تورم در پاها مداوم باشد و به دست‌ها و حتی صورت برسد و مادر دچار افزایش وزن ناگهانی شود و در آزمایش ادرار پروتئین دیده شود، مسمومیت بارداری یا پره‌اکلامپسی رخ داده است. پره‌اکلامپسی ممکن است با درد شکم، سردرهای شدید، سیاهی رفتن چشم‌ها، کاهش یا عدم دفع ادرار، سرگیجه، تهوع و استفراغ و درد اپی‌گاسر یا ناحیه فوقانی قسمت راست شکم همراه شود. این علایم هشدار‌دهنده هستند و بیمار باید با همراه به پزشک مراجعه کند. حضور همراه کنار این بیماران الزامی است چون در پره‌اکلامپسی شدید احتمال از دست دادن هوشیاری در هر آن وجود دارد.

بیشتر بخوانید: 10 درد در دوران بارداری که باید جدی گرفته شود

درمان فشارخون بالا در بارداری

اگر فشارخون بارداری خفیف باشد، نیازی به بستری شدن بیمار در بیمارستان نیست، اما چنین بیمارانی باید در منزل استراحت کنند و به محیط ساکت نیاز دارند. همچنین باید فعالیت محدودی داشته باشند و هنگام خواب به پهلوی چپ بخوابند. رژیم غذایی بیمار باید کم‌نمک و دریافت مایعات محدود باشد. بیماران باید به زمان‌های ویزیت بعدی توجه و به‌موقع به مطب پزشک معالج‌شان مراجعه کنند. توجه به حرکات جنین هر 3 ساعت یکبار ضروری است. هر تغییر غیرعادی باید به پزشک اطلاع داده شود.

اما گاهی لازم است، بیماران مبتلا به پره‌اکلامپسی در بیمارستان بستری و تحت‌نظر گرفته شوند. گاهی هم به‌دلیل وضعیت بد مادر و کنترل نشدن فشارخون بالا ممکن است پزشک ختم بارداری را توصیه کند. اگر پره‌اکلامپسی شدید و غیرقابل‌کنترل باشد، احتمال تشنج و مرگ مادر و جنین بالاست.

همچنین فشارخون بالا در طول بارداری ممکن است موجب وزن‌گیری کم جنین، جدایی زودرس جفت یا دکولمان، خونریزی مادر حین بارداری، زجر جنینی، تولد زودرس نوزاد، نارسایی کلیوی و مشکلاتی کبدی مادر، مشکلات انعقادی و... شود.

در مسمومیت بارداری طول‌کشیده احتمال تاری دید، سردرد، درد در ناحیه معده، اختلالات کبدی، خونریزی دستگاه گوارشی، اختلالات انعقادی و کاهش پلاکت، تشنج، خونریزی مغزی و مرگ وجود دارد.

مادران به این علایم توجه کنند:

● وزن گرفتن سریع (2 کیلوگرم در 5 روز)

● تورم در انگشتان دست، پاها، صورت یا پلک

● بی‌حسی در دست‌ها و پاها

● سردردی که با استامینوفن بهبود نمی‌یابد.

● درد شکم به‌ویژه در ناحیه فوقانی راست شکم

● ایجاد نقطه‌هایی در جلوی چشم که برطرف نمی‌شوند.

● احساس زنگ زدن گوش‌ها

● کم شدن تحرک جنین

● انقباض‌های رحمی

● تهوع و استفراغ مداوم

● خونریزی از واژن

مصرف داروهای ضدفشارخون خطری برای جنین ندارد

معمولا با ختم بارداری وضعیت فشارخون مادر به حالت اولیه و طبیعی برمی‌گردد، اما گاهی اوقات فشارخون بالا بعد از بارداری باقی می‌ماند و نیاز به درمان دارد و شاید برای مدتی لازم باشد بیمار به مصرف داروهای کنترل‌کننده فشارخون ادامه دهد. بسیاری از مادران از اینکه به‌علت فشارخون بالا باید در طول بارداری دارو مصرف کنند، نگران هستند، ولی داروهایی که برای فشارخون بالا تجویز می‌شوند از نوع بی‌خطرند و تاثیر بد روی جنین ندارند. مادرانی هم که قبل از بارداری دچار فشارخون مزمن هستند، قبل از اقدام به بارداری یا به محض اینکه متوجه شدند باردار هستند باید به پزشک مراجعه کنند. در این مواقع پزشک داروهای بیمار را تعویض و داروی مناسب با بارداری را برای مادر تجویز می‌کند.

بیشتر بخوانید: بارداری برای زنان مبتلا به بیماری های قلبی چه خطراتی دارد؟

بیشتر بخوانید: ترومبوز در بارداری

فشارخون بالا در بارداری قابل‌پیشگیری است

فشارخون بالا یا مسمومیت بارداری ممکن است در فردی که هیچ یک از عوامل خطر را ندارد، دیده شود ولی افرادی که یکی از عوامل خطر ذکرشده را دارند باید قبل از بارداری نسبت به رفع یا کنترل آن اقدام کنند. خانم‌ها بهتر است بارداری را به تعویق نیندازند. بهترین سن برای بارداری قبل از 35 سالگی است. البته بارداری قبل از 18 سالگی اصلا توصیه نمی‌شود.

خانم‌‌های باردار باید تا ماه هفتم بارداری هر ماه یکبار برای کنترل‌ و بررسی سلامت خود و جنین به پزشک مراجعه کنند. بعد با نظر پزشک معاینات به هر 2 هفته یکبار و در ماه آخر بارداری به هر هفته یکبار می‌رسد، ولی در خانم‌هایی که فشارخون بالا دارند یا اضافه وزن غیرعادی در آنها دیده می‌شود شاید لازم باشد با نظر پزشک دفعات معاینات افزایش یابد. (اضافه وزن زیادی نیز عامل هشداردهنده‌ محسوب می‌شود) در مواقعی که خطر زیاد سلامت مادر و جنین را تهدید می‌کند، ممکن است پزشک بارداری را زودتر از موعد خاتمه دهد.

اجتناب از غذاهای پرنمک

بعضی از تحقیقات نشان داده تغذیه تاثیر چندانی در پیشگیری از فشارخون در بارداری و مسمومیت بارداری و... ندارد، ولی تجربه نشان داده مواد مغذی شور و پرنمک می‌توانند باعث افزایش فشارخون در بارداری شوند. رژیم غذایی ایرانی‌ها حاوی نمک فراوانی است و توصیه به همه اقشار جامعه از کودک تا مرد و زن و... این است که میزان مصرف نمک را محدود کنند. خانم‌های باردار علاوه بر کم‌نمک کردن غذاهای خود باید مراقب اضافه وزنشان در طول دوران بارداری باشند و اگر هم دچار اضافه وزن هستند، قبل از بارداری نسبت به کاهش آن اقدام کنند. بیماری دیابت نیز باید کنترل شود. مطالعات نشان داده افرادی که لبنیات و کلسیم کافی استفاده می‌کنند، کمتر دچار افزایش فشارخون بارداری می‌شوند. اگر خانم باردار به‌دلیل مشکلات گوارشی نمی‌تواند از لبنیات استفاده کند باید مکمل کلسیم مصرف کند.

فشارخون بعد از بارداری؛ افزایش یا کاهش؟

فشارخون بالای مادرانی که دچار مسمومیت بارداری هستند به فاصله چند روز بعد از زایمان یا حداکثر بعد از 6 هفته به حد طبیعی برمی‌گردد. تا 2 ماه بعد از زایمان فشارخون مادر باید کنترل شود، اما در بعضی از مادران این اتفاق نمی‌افتد. زنانی که سن بالایی دارند، چاق هستند و سابقه فشارخون خانوادگی در آنها وجود دارد، بیشتر در معرض فشارخون مزمن هستند. درصورتی که 6 هفته بعد از زایمان فشارخون به حد طبیعی برنگردد و در حد 90/140 بماند این فرد، بیمار مبتلا به فشارخون مزمن محسوب می‌شود و احتمال تکرار فشارخون بالا در بارداری و بیماری پره‌اکلامپسی در او افزایش پیدا می‌کند. همچنین احتمال اینکه خواهر این بیمار در بارداری دچار مشکلات مشابه شود، وجود دارد.

فشارخون پایین در بارداری

افت فشارخون هم در خانم‌های باردار زیاد مشاهده می‌شود ولی خطر آن مانند افزایش فشارخون نیست. بعضی از خانم‌ها در 3 ماهه اول به‌دلیل تهوع و استفراغ نمی‌توانند مایعات کافی استفاده کنند و ممکن است دچار افت فشارخون ناشی از کمبود مایعات بدن شوند. در این مواقع برای کاهش تهوع و استفراغ رژیم غذایی باید تغییر کند؛ خوردن ادویه‌جات، نوشابه‌های گازدار و غذاهای پرچرب و سنگین ممنوع است. اواسط بارداری هم افت فشارخون مختصری وجود دارد؛ یعنی ممکن است حدود 10 تا 20 میلی‌متر جیوه کاهش یابد که طبیعی است و مشکل زیادی برای خانم‌های باردار ایجاد نمی‌کند، فقط ممکن است در تغییرات وضعیتی یعنی از حالت خوابیده به نشسته یا نشسته به ایستاده دچار مشکل شوند. این افراد ممکن است در اثر افت فشارخون ناگهانی دچار سیاهی رفتن چشم‌ها و سرگیجه شوند. مصرف مایعاتی مانند شیر، آبمیوه و غذاهای مایع کمک می‌کند میزان مایع خون نیز افزایش یابد و به دنبال آن فشارخون بالاتر برود.

آیا با فشار خون بالا می توان باردار شد؟

بعضی از خانم‌ها قبل از بارداری فشارخون بالایی دارند و دارو مصرف می‌کنند. این افراد می‌توانند باردار شوند ولی حتما باید تحت‌نظر پزشک باشند چون احتمال اینکه بارداری باعث تشدید فشارخون شود، وجود دارد. در این افراد احتمال سوار شدن مسمومیت بارداری روی فشارخون بالا، زیاد است.

آیا می‌توان در بارداری بعدی جلوی فشارخون بالا را گرفت؟

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، تاکنون راهی برای جلوگیری از فشارخون بالا در بارداری شناخته نشده است و اصلا قابل‌پیش‌بینی نیست که خانم باردار دچار افزایش فشارخون در بارداری خواهد شد یا نه. بهتر است همه خانم‌ها به عوامل مستعد‌کننده فشارخون بالا توجه و سعی کنند تا جایی که می‌توانند عوامل خطر را دور کنند. در بعضی از منابع نوشته شده که استفاده از آسپیرین 80 میلی‌گرم جلوی بروز فشارخون بارداری را می‌گیرد. البته آسپیرین ممکن است باعث خونریزی شود، با این حال جلوگیری از فشارخون بالا بسیار مهم است و سود مصرف آسپیرین بیشتر از مضرات آن است./