زونا چیست؟ آیا واگیر دارد؟

آبله‌مرغان در کودکی اتفاق می‌افتد. بعد از طی شدن دوره بیماری، ویروس وارد غدد لنفاوی می‌شود و همان‌جا می‌ماند، اما این ویروس دیگر فعال نمی‌شود، مگر اینکه عامل محرکی باعث فعال شدن مجدد ویروس شود. اینجاست که می گوییم بیمار دچار زونا شده است.

«واریسلا زوستر» یا «ویروس آبله مرغان» از خانواده هرپس ویروس ها است و شبیه ویروس تبخال هم عمل می‌کند. ویروس زونا نیز همان ویروس آبله‌مرغان است. زونا بعد از 50 سالگی بروز می‌کند. 10 درصد از کودکان کمتر از 10 سال نیز ممکن است به زونا مبتلا شوند، ولی شرط ابتلا به زونا این است که فرد قبلا به آبله‌مرغان مبتلا شده باشد. درد در بعضی مواقع بسیار شدید و غیرقابل‌تحمل است.

«به گزارش بهپو»، آبله‌مرغان در کودکی اتفاق می‌افتد. بعد از طی شدن دوره بیماری، ویروس وارد غدد لنفاوی می‌شود و همان‌جا می‌ماند، اما این ویروس دیگر فعال نمی‌شود، مگر اینکه عامل محرکی باعث فعال شدن مجدد ویروس شود. اینجاست که می گوییم بیمار دچار زونا شده است.

بیشتر بخوانید: وقتی زونا برمی گردد

چند نکته درباره زونا خیلی مهم است:

● زونای چشمی را جدی بگیرید: ویروس هر نقطه از بدن را ممکن است درگیر کند ولی زونای چشمی اهمیت زیادی دارد. زیرا گرفتاری این عصب باعث ایجاد مشکلاتی در دید می‌شود. بیماری معمولا با درمان‌های ضدویروسی و داروهای ضددرد کنترل می‌شود. در مواقع شدید مثل وقتی که چشم گرفتار است یا درد بسیار شدید است و نقاط زیادی از بدن نیز درگیر است، بیمار در بیمارستان بستری می‌شود. داروی موثر آسیکلوویر است که به مدت 10-7 روز تجویز می‌شود. در صورتی که گرفتاری چشمی وجود داشته باشد یا بیمار ضعف سیستم ایمنی داشته باشد، داروی آسیکلوویر به صورت وریدی تجویز می‌شود. البته داروهای جدیدی در سال‌های اخیر به بازار آمده که آنها نیز موثرهستند و بیشتر بیماران نیز با همین داروها بهبود می‌یابند.

● در صورت تداوم درد زونا چه باید کرد؟ بعضی از بیماران ممکن است با درمان‌های دارویی بهبود پیدا نکنند و درد بعد از بهبود ضایعات تداوم یابد. این عارضه شایع‌ترین عارضه زوناست که در 10 تا 15 درصد مواقع دیده می‌شود. هر چه سن ابتلا بیمار به زونا بیشتر باشد، احتمال بروز این عارضه نیز بیشتر خواهد شد. شیوع این عارضه در افراد بیشتر از 60 سال حدود 50 درصد است. البته با گذشت زمان بسیاری از بیماران بهبود می‌یابند به‌طوری که در 1 ماه اول 60 درصد و در ماه سوم 24 درصد و در ماه ششم حدود 13 درصد از بیماران بهبود می‌یابند. گاهی درد بسیار شدید است و بعضی از بیماران برای تسکین درد از مواد مخدر استفاده می‌کنند. پزشکان نیز برای تسکین درد شدید، داروهای مخدر یا داروی گاباپنتین تجویز می‌کنند. تعداد کمی از بیماران به هیچ کدام از این درمان‌ها جواب نمی‌دهند. در این مواقع باید از متخصصان درد کمک گرفته شود. متخصصان درد معمولا عصب گرفتار را در اصطلاح بلوک می‌کنند. این کار درد بیمار را به مدت حدود 1 سال کنترل می‌کند.

● زونا مسری نیست: زونا مسری نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود و حتما فرد باید شرایطی مثل ضعف سیستم ایمنی و... را داشته باشد، ولی تماس با افراد مبتلا به زونا که قبلا دچار آبله‌مرغان نشده‌اند باعث ابتلای آنها به آبله‌مرغان خواهد شد. به همین دلیل اگر در خانواده فرد مبتلا به زونا وجود دارد و کودکی هم هست که تا به حال آبله‌مرغان نگرفته باید از تماس مستقیم کودک با فرد مبتلا به زونا جلوگیری شود. خانم‌های باردار نیز نباید با افراد مبتلا به زونا تماس داشته باشند زیرا ممکن است خانم بارداری که تا به حال آبله‌مرغان نگرفته به این بیماری مبتلا شود. آبله‌مرغان در خانم‌های باردار شدید است و ممکن است عوارض زیادی روی مادر و جنین ایجاد کند و حتی منجر به بستری شدن مادر در بیمارستان شود.

● زونا واکسن دارد: برای جلوگیری از ابتلا به زونا واکسنی ساخته شده که با تزریق آن فرد به زونا مبتلا نمی‌شود. واکسن زونا در افرادی بالای زونا تزریق و باعث ایمنی آنها در برابر زونا می‌شود، اگر هم مبتلا شوند بسیار خفیف خواهد بود. این واکسن گران است و در ایران در دسترس نیست.

بیشتر بخوانید: پیشگیری از آبله مرغان در بارداری

مهم‌ترین محرک برای فعال شدن ویروس، ضعف سیستم ایمنی است

سیستم ایمنی با افزایش سن، ابتلای فرد به بیماری‌هایی مانند سرطان غدد لنفاوی و ایدز، مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، ابتلا به بیماری‌های مزمن عفونی مثل سل، کم‌خونی و... پایین می‌آید. این روند منجر به بیدار شدن و از سرگیری مجدد فعالیت ویروس‌های آبله‌مرغان می‌شود. در این مرحله از بیماری، ویروس‌ها خود را به اعصاب حسی پوست می‌رسانند، ولی تفاوت زونا با آبله‌مرغان این است که ضایعات پراکنده و گسترده نیستند و فقط مسیر عصب درگیر می شود. عصب در هر جایی از بدن می‌تواند باشد. عصب متورم می‌شود و تورم هم عمدتا در قسمت حسی است. معمولا بیماران در 3-2 روز اول و قبل از بروز علائم پوستی احساس می‌کنند قسمتی از پوست دردناک است و گزگز می‌کند. این علائم بسیار مشکوک هستند، مثلا اگر درد در ناحیه قفسه سینه باشد، ممکن است با سکته یا دردهای قلبی و اگر در صورت باشد، ممکن است با درد دندان اشتباه گرفته شود.

وقتی علایم پوستی زونا آشکار می‌شود

بعد از 3-2 روز علائم پوستی ظاهر می‌شود. ابتدا در همان مسیر عصب، پوست قرمز می‌شود سپس دانه‌های ریز بروز می‌کند که به‌تدریج آبکی می‌شوند. تاول‌ها کوچک و بزرگ هستند، وقتی علائم پوستی ظاهر می‌شود پزشک می‌تواند به‌درستی بیماری زونا را تشخیص دهد. البته درد و ضایعات روی پوست یکطرفه هستند.

تشخیص زودرس این بیماری مهم است

اگر بیمار در 3-2 روز اول که هنوز علائم پوستی ظاهر نشده به پزشک مراجعه کند و پزشک هم بیماری را تشخیص دهد، می‌توان بیماری را کنترل کرد. تزریق کورتون به بیمار باعث از بین رفتن التهاب عصب می‌شود. بعضی از بیماران بعد از بهبود زونا ماه‌ها و حتی تا آخر عمر درد دارند زیرا عصب متورم کوچک نمی‌شود. کورتون باعث تسکین درد و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت زونا می‌شود.

آنچه تشخیص زونا را دشوار می‌کند

الگوی بیماری زونا همیشه به شکلی که توضیح داده شد، نیست. در بعضی از بیماران که تعداد آنها اندک است، دردهای پوستی وجود دارد ولی ضایعات پوستی بروز نمی‌کنند. به همین دلیل تشخیص بسیار دشوار است. این افراد بیماران بدشانسی هستند. معمولا مراجعات مکرری به پزشک دارند تا اینکه در آزمایش بیماری زونا تشخیص داده شود.

کدام بیماران در معرض خطرند؟

حدود 20 درصد از بیماران ضایعات گسترده‌ای دارند که گاهی دوطرفه می‌شود و چند عصب درگیر خواهدشد. بیمارانی که وارد مرحله ایدز شده‌اند یا دیابت شدید و غیرقابل‌کنترلی دارند و آنهایی که بیش از 80-75 سال سن دارند، بیماران در معرض خطرند. در این افراد زونا ممکن است وارد مغز شده و باعث التهاب مغز و حتی منجر به مرگ شود.

زونا در میانسالی و سالمندی

بعد از 75 سالگی احتمال ابتلا به زونا 4 برابر می‌شود، ولی زونا نیز مانند آبله‌مرغان فقط یک‌بار بروز می‌کند. در بیماری زونا نیز بدن علیه زونا آنتی‌بادی می‌سازد و به این شکل فرد ایمنی دائمی پیدا می‌کند، ولی در ضعف سیستم ایمنی شدید زونا ممکن است چند بار تکرار شود. گرچه این اتفاق بسیار نادر است.

زونا از میانسالی به بعد بروز می‌کند. به ندرت در بیماران کمتر از 45 سال زونا دیده می‌شود. هر چه سن ابتلا به زونا کمتر باشد، درد کمتر خواهد بود. مورد نادر دیگر نیز ابتلای کودکان به زوناست. بدن بعضی از جنین‌ها به علت ابتلای مادر به آبله‌مرغان در دوران بارداری آنتی‌بادی علیه ویروس آبله‌مرغان می‌سازد. این کودکان بدون اینکه آبله‌مرغان بگیرند، بعد از تولد ممکن است دچار زونا شوند. تشخیص این بیماری در کودکان دشوار است.

زونا محدودتر از آبله‌مرغان است

علت اینکه زونا مانند آبله‌مرغان پخش نمی‌شود این است که فرد در کودکی به آبله‌مرغان مبتلا شده و آنتی‌بادی در بدن او وجود دارد و همین آنتی‌بادی جلوی فعالیت شدید ویروس را می‌گیرد، مگر اینکه بیمار سیستم ایمنی بسیار ضعیفی در بزرگسالی داشته باشد که زونا با شدت زیاد و مانند آبله‌مرغان بروز کند.

بهبود ضایعات زونا 6-5 هفته طول می‌کشد

وقتی تاول‌ها خونی باشد یا پوست سیاه شود نشانه این است که زونا بسیار شدید و دفاع بدن بسیار پایین است. در این مواقع احتمال درگیری مغز و مرگ نیز وجود دارد. بهبود ضایعات پوستی حدود 6-5 هفته طول می‌کشد اما گاهی در بیماران با سن بالا، زونای شدید، ابتلا به بیماری‌های سرطان و... بیشتر از این زمان طول می‌کشد.

جوشگاهی که از زونا به جا می‌ماند

جوشگاه در اغلب بیماران به جا نمی‌ماند ولی در افرادی که دچار زونای شدید هستند، جوشگاه به جا می‌ماند. زونا گاهی مخاط را هم گرفتار می‌کند؛ یعنی در ناحیه چشم، مخاط دهان و واژن نیز دیده می‌شود.

تاول‌های زونا نباید پاره شوند

تاول‌های زونا به‌هیچ‌وجه نباید پاره شوند وگرنه باکتری‌ها فعال می‌شوند و احتمال عفونت زیاد می‌شود. پوست تاول به‌عنوان محافظ عمل می‌کند. در مواقعی که تاول بزرگ باشد و پزشک پیش‌بینی کند که احتمال پارگی وجود دارد، می‌تواند با سرنگ مایع تاول را بیرون بکشد و پوست تاول روی پوست اصلی بدن بخوابد. پوست تاول تمیزترین پانسمان محسوب می‌شود. هر چه داروی زونا سریع‌تر به بیمار داده شود، دوره بیماری کوتاه‌تر، شدت آن کمتر و دردهای بعد از اتمام زونا کمتر خواهد شد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با زونا، آبله مرغان بزرگسالان

اگر زونا گرفته‌اید، چشم‌هایتان را نمالید!

گاهی ویروس‌های پوست پیشروی می‌کنند و از سطح پوست وارد چشم می‌شوند. در این حالت بیماری «کونژکتیویت ویروسی» نام می‌گیرد. کونژکتیویت با علائمی مانند قرمزی، سوزش، حساسیت به نور، درد و ترشحات آبکی همراه است.

احتمال درگیری چشمی وجود دارد. به همین دلیل وقتی بیماری زونا تایید شد، پزشک از داروهای ضدویروس استفاده می‌کند. داروها باعث فروکش کردن زونا می‌شوند و احتمال عفونت چشم نیز کاهش می‌یابد. برای جلوگیری از عوارض چشمی که مهم‌ترین و خطرناک‌ترین آنها زخم قرنیه یا کراتیت است، طول مدت درمان طولانی‌تر می‌شود؛ یعنی بیمار باید به مدت 3 تا 4 هفته داروی ضدویروس مصرف کند.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، وقتی چشم درگیر می‌شود، حتما باید بیمار را به متخصص چشم ارجاع داد. گاهی لازم است فرد مبتلا به زونا در بیمارستان بستری شود. بیماران باید بهداشت فردی خود را رعایت کنند؛ دست‌ها را مدام با آب و صابون بشویند، دستمال تمیز یا گاز استریلی در دست داشته باشند، از مالش چشم‌ها خودداری کنند و حوله، بالش و وسایل حمام خود را مرتب بشویند. اگر فرد از لنز استفاده می‌کند، در مدت التهاب به هیچ‌وجه نباید لنز را داخل چشم قرار دهد و بهتر است بعد از بهبود، لنز را تعویض کند. افرادی که مبتلا به زونای پوستی یا چشمی هستند باید از روبوسی کردن یا دست دادن با دیگران نیز خودداری کنند. درمان زخم قرنیه باید به سرعت آغاز شود. زخم قرنیه ممکن است منجر به کوری شود. از بین رفتن قرنیه نیاز به پیوند قرنیه دارد. همچنین درمان زودرس زخم قرنیه باعث می‌شود جوشگاه زخم باقی نماند. جوشگاه ممکن است باعث اختلال در بینایی فرد شود./