علائم، نشانه‌ها و دلایل زوال عقل

زوال عقل، یک اصطلاح کلی برای توصیف مشکلاتی است که افراد با بیماری‌های مختلف مغزی می‌توانند در رابطه با حافظه، زبان و تفکر داشته باشند. بیماری آلزایمر شناخته شده‌ترین و رایج‌ترین بیماری زیر چتر اصطلاح زوال عقل است.

زوال عقل، اصطلاحی است که برای توصیف علائم افول شناختی از قبیل فراموش‌کاری استفاده می‌شود، اما خود به تنهایی قبل از آنکه بیماری یا مشکل زیربنایی تشخیص داده شود یک تشخیص کلینیکی نیست. زوال عقل، یک اصطلاح کلی برای توصیف مشکلاتی است که افراد با بیماری‌های مختلف مغزی می‌توانند در رابطه با حافظه، زبان و تفکر داشته باشند. بیماری آلزایمر شناخته شده‌ترین و رایج‌ترین بیماری زیر چتر اصطلاح زوال عقل است.

زوال عقل چیست؟

زوال عقل یک بیماری مجزا نیست و نشانه‌هایی را از قبیل اختلال حافظه، اختلال برقراری ارتباط و اختلال تفکر در بر می‌گیرد. درحالی‌که احتمال ابتلا به زوال عقل با سن افزایش می ‌یابد، این پدیده بخشی از یک کهنسالی طبیعی نیست. قبل از اینکه ما دانش امروز را درباره بیماری‌های اختصاصی داشته باشیم، از اصطلاح «پیر شدن به جای بیماری زوال عقل استفاده می‌شد که به اشتباه مرحله‌ای طبیعی از کهنسالی دانسته می‌شد. اختلال شناختی ملایم، از قبیل حافظه کوتاه‌مدت ضعیف‌تر، می‌تواند به عنوان بخشی از روند طبیعی پیر شدن اتفاق بیافتد (همچنان که سن ما از دهه دوم زندگی می‌گذرد، به آرامی سلول‌های مغزی را از دست می‌دهیم). این پدیده به عنوان افول شناختی مرتبط با سن دانسته می‌شود و نه زوال عقل، زیرا برای خود شخص یا اطرافیان او هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. زوال عقل دو نوع یا بیشتر از علائمی را توصیف می‌کند که آنقدر جدی هستند که زندگی روزانه شخص را مختل می‌کنند.
تمام انواع زوال عقل بر اثر مرگ سلول‌های مغزی ایجاد می‌شوند و بیماری تخریب عصبی ـ مرگ پیشرونده سلول‌های مغزی که به تدریج در یک بازده زمانی اتفاق می‌افتد، در پس بیشتر زوال عقل‌هاست، اما علاوه بر مرگ پیشرونده سلول‌های مغزی که در بیماری آلزایمر دیده می‌شود، زوال عقل می‌تواند بر اثر یک ضربه به سر، یک سکته مغزی، یک تومور مغزی یا دیگر علل رخ دهد.
فهم اینکه چگونه برخی از عوامل بر مغز تأثیر می‌گذارند و منجر به زوال عقل می‌شوند از دیگر عوامل آسان‌تر است:
زوال عقل عروقی: این حالت ناشی از مرگ سلول‌های مغزی بر اثر مشکلات عروقی در گردش خون مغزی، به‌طور مثال سکته مغزی، است. در این مورد جریان خون تغذیه کننده قطع می‌شود و اکسیژن در دسترس سلول‌های مغزی قرار نمی‌گیرد.
صدمه: نوعی از زوال عقل که بر اثر ضربه فیزیکی به سر ایجاد می‌شود، به‌طور مستقیم بر اثر مرگ سلول‌های مغزی در پی صدمه ایجاد می‌شود.
زوال عقل آلزایمر بر اثر مرگ پیشرونده سلول‌های مغزی ایجاد می‌شود. تخمین زده می‌شود، بین 60 تا 80 درصد تمام موارد زوال عقل مربوط به بیماری آلزایمر است.

علائم و نشانه‌ها

علائم زوال عقل که توسط بیمار احساس می‌شود یا توسط اطرافیان مورد توجه قرار می‌گیرد، دقیقا همان علائمی هستند که پزشکان به دنبال آن هستند.
فردی با بیماری زوال عقل می‌تواند هرکدام از مشکلاتی را که در پی می‌آیند، داشته باشد. بخشی از این مشکلات توسط بیمار احساس می‌شوند و خود از آن رنج می‌برد در حالی‌که بخشی دیگر توسط پرستاران و کارمندان بخش سلامت به عنوان عامل نگرانی کشف می‌شوند. علائمی که برای تهیه این لیست استفاده شده‌اند، توسط آکادمی پزشکان خانواده آمریکا (AAFP) در نشریه پزشک خانواده آمریکا منتشر شده‌اند.

اختلال حافظه کوتاه‌مدت: علامت این مشکل می‌تواند آن باشد که فرد یک سؤال مشخص را چند دفعه می‌پرسد و فراموش می‌کند که قبلا آن را پرسیده و پاسخ آن را دریافت کرده است.
مشکل در انجام وظایف معمولی: برای مثال فراموش کردن تهیه یک نوشیدنی یا آماده کردن غذا.
مشکل در برقراری ارتباط: مشکل در استفاده از زبان به دلیل فراموش کردن لغات ساده یا استفاده از لغات اشتباه.
ناآگاهی: در مورد زمان و مکان، به طور مثال گم شدن در خیابانی که قبلا آشنا بوده یا فراموش کردن اینکه چطور به آنجا آمده‌اند یا اینکه چطور به خانه برگردند.
قضاوت ضعیف: AAFP می‌گوید: «حتی یک فرد سالم می‌تواند اشتباه کند و مدت کوتاهی از مراقبت از یک کودک غافل شود، درحالی‌که افرادی که زوال عقل دارند، به‌طور کلی فرزند را فراموش کرده و برای تمام روز ممکن است خانه را ترک کنند.»

آزمایش‌ها و تشخیص

اولین قدم در مسیر آزمایش‌های مربوط به کارکردِ حافظه و سلامت شناختی، سؤالات و انجام وظایف استاندارد است. پرسش درباره اطلاعاتی که هر فرد بزرگسالی باید آنها را بداند، به پزشک این هشدار را می‌دهد که آیا احتمال وجود زوال عقل هست یا خیر و جهت تصمیم‌گیری برای آزمایش‌های بعدی کمک می‌کند. آزمایشِ دانش کلمات ساده و آزمایش‌های ترسیمی نیز در کنار سؤالات حافظه مد نظر هستند.

آزمایش‌های شناختی

امروزه آزمایش‌های شناختی به طور گسترده استفاده شده و به عنوان روش قابل اطمینان برای هشدار زوال عقل مطرح هستند. این روش‌ها از زمانی که در دهه 70 میلادی ابداع شده‌اند، تغییر چندانی نکرده‌اند. سؤالات ساده‌ای که استفاده می‌شوند به‌طور عمده از سری سؤالاتی نشأت می‌گیرند که در سال 1972 توسط پروفسور هنری هادکینسون طراحی شدند. پروفسور هادکینسون در آن زمان در دانشگاه لندن به عنوان متخصص در زمینه طب کهنسالان مشغول به کار بود.
تحقیق پروفسور هادکینسون 10 سوال مؤثر را از بین 26 سوأل برای غربال‌گری افراد کهنسال با وضعیت ذهنی آشفته شناسایی کرده است. این پرسشنامه که یکی از رایج‌ترین ابزارهای تشخیصی زوال عقل برای پزشکان خانواده است، به عنوان آزمون کوتاه امتیازدهی ذهنی (AMTS) شناخته می‌شود.
آزمون کوتاه امتیازدهی ذهنی 10 سوال دارد:

چند سالتان است؟
الان ساعت حدودا چند است؟
آدرسی را که به شما می‌دهم در انتهای آزمون تکرار کنید (مثلا خیابان غربی پلاک 42).
الان چه سالی است؟
اسم شهری که در آن هستیم چیست؟
آیا می‌توانید اسم دو نفر از حاضرین را ببرید (مثلا اعضای خانواده، پزشکان یا پرستاران)؟
تاریخ تولد شما چیست؟
جنگ جهانی اول در چه سالی شروع شد؟ (و یا دیگر تاریخ‌های مشهور در گذشته که می‌توانند استفاده شوند.)
اسم رئیس جمهور/ نخست وزیر/ پادشاه را بگویید.
از 20 تا 1 را برعکس بشمارید.

هر پاسخ صحیح یک امتیاز دارد. امتیاز نهایی هفت یا بیشتر نشان‌دهنده کارکرد سالم مغز است درحالی‌که به دست آوردن شش امتیاز یا کمتر نوع اختلال شناختی را پیشنهاد می‌کند.

درمان و پیشگیری

مرگ سلول‌های مغزی غیرقابل بازگشت است و هیچ روشی برای درمان یا متوقف کردن عامل ایجاد کننده علائم زوال مغز وجود ندارد. در بیماری‌هایی از قبیل آلزایمر به‌جای درمان عامل زمینه‌ای بیشتر بر مراقبت از بیمار و درمان علائم بیماری تمرکز می‌شود. علائم بیماری آلزایمر می‌توانند با استفاده از داروها تقلیل یابند تا کیفیت زندگی بیمار بهبود پیدا کند. چهار دارو در گروهی که مهارکنندگان کلین‌استراز نامیده می‌شود، وجود دارند که برای این منظور در ایالات متحده مورد تأیید قرار گرفته‌اند:

دنپزیل (با نام تجاری آریسپت)،
آلانتامین (رمینیل)،
ریواستیگمین (اکسلن)،
تکرین (کگنکس).

پیشگیری از زوال عقل

عوامل خطر مشخصی در رابطه با زوال عقل شناخته شده‌اند که بسیاری از آنها قابل تغییر هستند. به هر حال سن مهم‌ترین عامل خطر زوال عقل است، متغیری که ما نمی‌توانیم آن را برگردانیم.

دیگر عوامل خطر عبارتند از:
استعمال دخانیات و مصرف الکل،
تصلب شرایین،
سطح بالای کلسترول LDL