خارش زدایی از پوست سر

خارش پوست سر حالتی آزار دهنده است که گاهی فرد را بسیار کلافه می کند؛ اما همانند خارش پوست بدن شایع نیست. فارغ از بیماریهای جدی پوست که زمینه ساز این نوع خارش ها می شوند، این مساله بطور کلی در دو گروه سنی کودکان و نوجوانان به دلایل مختلف شایع می شود که تشخیص علت بوسیله پزشک متخصص پوست و ارایه راهکار مناسب به بهبود بیمار کمک می کند.

خارش پوست سر در کودکان

به گزارش «بهپو»، در وهله اول کودکانی که دچار بیماری «درماتیت آتوپیک» یا اگزمای ارثی هستند دچار خارش پوست سر می شوند که علت آن خشکی بیش از حد پوست بدن و سر است.
خارش بدن به دلیل شپش سر هم یکی دیگر از علل شایع خارش سر کودکان در گذشته بود که خوشبختانه به دلیل بهداشت مطلوب مردم کمتر شده است. گرچه امروزه شپش سر به دلیل انتقال سریع از راه بازی و لباس گاهی به شکل همه گیر در مهدکودک یا مدارس دیده می شود اما به شکل فردی بسیار کمتر از گذشته شده است.
یکی دیگر از خارش های نسبتا شایع دوران کودکی، خارش های نوروتیک یا عصبی است. در این حالت کودکی که تحت فشار روانی و استرس ناشی از عوامل مختلف مانند تماشای یک فیلم ترسناک، نگرانی در مدرسه و ... است به شکل نوروتیک قسمت های مختلف بدنش از جمله پوست سر را می خاراند. این مشکل برخلاف شپش که همه گیر است در حالت تک گیر بیشتر دیده می شود؛ یعنی زمانی که کودک سرگرم است یا فردی حواس او را پرت می کند چنین خارشی ندارد و در تنهایی این کار را انجام می دهد. اما در صورت ابتلا به شپش در هر موقعیتی کودک سرش را می خاراند زیرا عامل خارش وجود خارجی دارد.
خارش های نوروتیک می تواند به دلیل تکرار، سبب شکستگی موها شود و حالتی شبیه ریزش مو ایجاد کند که متخصص پوست با بررسی خراشیدگی پوست و سوال درباره شرایط کودک، مشکل را تشخیص می دهد. خارش های نوروتیک علاوه بر پوست سر ممکن است کودک را به حاراندن هر قسمتی از بدن مانند صورت، زیر بغل، کشاله ران، ناحیه تناسلی و... ترغیب کند که مراجعه به روان شناس و روان پزشک برای تشخیص علت و درمان آن بسیار کمک کننده است. خارش های نوروتیک بیشتر در کودکان شایع است اما ممکن است در جوانی و بزرگسالی هم دیده شود.

شایع ترین خارش در دوران جوانی

در سنین پس از بلوغ، پوست سر به دلیل ساختار ژنتیکی در بعضی ها چرب تر است و فرد مرتب پوست سر را می شوید. هورمون آندروژن مردانه هورمونی است که چربی سازی را تشدید می کند و در قسمت هایی از پوست بدن که غدد چربی دارد موجب ترشح بیشتر چربی و اندازه بزرگ تر این غدد می شود. پوست صورت، سر، سینه، پشت و زیر بغل قسمت هایی هستند که در بدن انسان دارای غدد چربی و تحت تاثیر هورمون آندروژن هستند.
در جوانانی که چربی بیش از حد طبیعی است، پوست بدن به این چربی ها واکنش نشان می دهد و دچار التهاب و خارش می شود که به آن بیماری «درماتیت سبورئیک» یا بطور خلاصه «سبوره» می گویند. علامت مشخصه این بیماری این است که تا چند ساعت پس از حمام، خارش پوست سر و بدن کم می شود اما به تدریج دوباره شروع می شود و هرچه از زمان حمام رفتن می گذرد این حالت شدیدتر خواهد شد.
نوعی قارچ ساپروفیت یا بی ضرر پوستی به نام «تیناورسیکالر» که در محیط چرب فعال می شود در مبتلایان به درماتیت سبورئیک هم دیده می شود. به این ترتیب قارچ بی ضرر به عامل بیماریزا یا پاتوژن تبدیل می شود و التهاب غدد چربی را افزایش می دهد و خارش پوست سر بیشتر از گذشته خواهد بود. به طور طبیعی چربی تولید شده از غدد چربی روی پوست جمع می شود که با شستشوی مناسب پاک خواهد شد؛ اما در افراد مبتلا به سبوره کنار چربی سازی زیاد، سلول های چربی باعث افزایش تولید سلولهای پوستی اطراف آن هم می شوند که در این حالت پوسته پوسته شدن هم دیده می شود و به آن «شوره سر» می گویند.
بیماران مبتلا به ایدز و پارکینسون هم به شوره سر دچار می شوند؛ البته داشتن شوره سر به معنای احتمال ابتلا به این بیماری ها نیست! محققان می گویند رژیم غذایی ضعیف هم در بروز شوره سر نقش دارد؛ اگرچه این ارتباط از نظر علمی اثبات نشده است.
اگر مشکل فقط با افزایش چربی همراه باشد استفاده از شامپوی مناسب موهای چرب، مشکل را برطرف می کند؛ اما از آنجا که قارچ هم خیلی سریع در این روند تاثیر دارد، شامپوی مخصوص موهای چرب به تنهایی کافی نیست و باید از شوینده های ضدقارچ کمک گرفت.
درماتیت سبورئیک مانند جوش های جوانی در بعضی افراد شدید و در بعضی دیگر خفیف بروز می کند. به همین دللی درمان ریشه ای ندارد و نمی توان با یک دوره مصرف شوینده مخصوص، به بهبود کامل امیدوار بود. چون تا حدود 10 سال همراه فرد است. تا زمانیکه فرد از شامپوی مخصوص موهای چرب و در صورت نیاز از داروهای ضد التهاب برای کاهش التهاب و خارش استفاده می کند وضعیت کنترل شده است؛ اما به دلیل اینکه درماتیت سبورئیک مشکل مزمنی است با قطع اقدامات درمانی مجددا عود می کند. در واقع این افراد نباید خودسرانه و آنی توصیه های پزشک را کنار بگذارند؛ بلکه لازم است نوع شامپو و دارو تحت نظر پزشک ضعیف شود تا جاییکه با استفاده از شامپوی مخصوص موهای چرب به خوبی کنترل شود. معمولا پس از دوره 10 تا 15 سال و با رسیدن به میانسالی وضعیت چربی پوست کم می شود.
بهترین توصیه به مبتلایان به درماتیت سبورئیک، شستشوی روزانه موها در حد یک مرتبه شامپو زدن است تا سطح چربی کم شود اما کاملا از بین نرود؛ زیرا مقداری چربی مختصر برای پوست بدن و سر لازم است. شستشوی زیاد به هیچ وجه راهکار خوبی نیست زیرا حتی پس از 10 نوبت شستشو باز هم پس از چند ساعت از چربی پوست سر گله مند است و قطعا این شستشوهای زیاد آسیب رسان خواهد بود.

پسوریازیس؛ بیماری پوستی با خارش فراوان

بیماری دیگری که با خارش پوست همراه است، «پسوریازیس» است که با درماتیت سبورئیک شباهت زیادی دارد اما شدت آن بیشتر است.
در این بیماری سیستم ایمنی با ارسال سیگنال‌های معیوب موجب تسریع رشد سلول‌های پوست می‌شود. در واقع در حالت عادی سلول‌های پوست بطور دایم از لایه‌های زیرین به طرف سطح حرکت کرده، در آنجا هسته‌های خود را از دست داده و بصورت پوسته‌های مرده از بدن دفع می‌شوند. این روند بطور معمول حدود یک ماه به طول می‌انجامد، اما در بیماری پسوریازیس، چرخه حیات سلول‌های پوست بر اثر اشکالات سیستم ایمنی، سرعت یافته، در نتیجه چندین لایه سلول مرده در سطح پوست تجمع پیدا می‌کنند و پوسته‌های پسوریازیس را تشکیل می‌دهند. خارش، قرمزی و پوسته پوسته شدن پوست از علایم شایع این بیماری است.

خشکی پوست؛ مهم ترین علت خارش پوست سر سالمندان

علاوه بر موارد بیماری مانند پسوریازیس، خشکی پوست مهم ترین علت خارش سر در سالمندان است. در سالمندان، فعالیت غدد چربی کاهش می یابد و از طرفی لایه ای که باید رطوبت پوست را نگه دارد به دلیل افزایش تخلل پوست باعث تبخیر آب و خشکی بیشتر پوست می گردد. در این شرایط علاوه بر رطوبت چربی پوست هم کم می شود که باعث خارش در همه قسمت های بدن از جمبه پوست سر می شود.
برخلاف درماتیت سبورئیک، به این افراد توصیه می شود کمتر شامپو بزنند، موها را غالبا به تنهایی با آب بشویند، بیشتر از 1 تا 2 بار در هفته موها را نشویند و از شامپوهای ملایم مثل شامپو بچه استفاده کنند.
در سالمندان گاهی بیماری های خودایمنی، تاولی و ... هم بروز می کند که عامل خارش پوست سر است و مراجعه به پزشک به تشخیص بهتر علت خارش کمک می کند.

مهم ترین توصیه ها برای پیشگیری و بهبود خارش پوست سر

به طور کلی شستشوی سر و بدن با آب داغ برای هیچ گروه سنی توصیه نمی شود. شاید فکر کنید آب داغ چربی را بهتر پاک می کند اما به دلیل تحریکی که در پوست سر ایجاد و عروق خونی را فعال می کند بعد از چند ساعت چربی سازی در سطح پوست صورت، سر و بدن دوباره برمی گردد. شستشو با آب ولرم حتی ولرم مایل به خنک در هوای گرم بهترین توصیه است و آب داغ به هیچ وجه برای مبتلایان به خارش مفید نخواهد بود.
در افرادی که پوست متوسط مایل به چرب دارند زودتر شامپو زدن با تعداد دفعات کمتر نسبت به شستشوی دیرتر با تعداد دفعات بیشتر، بهتر است؛ به این معنا که یک بار شامپو زدن روزانه برتری دارد نسبت به 2 بار شامپو زدن یک روز در میان همچنین 2 بار شامپو زدن یک روز در میان بهتر است از 3 مرتبه شامپو زدن هر 3 روز یک بار. در واقع هرچه موها و پوست را دیتر می شوییم نیاز به مقدار بیشتری شامپو است و باعث می شود چربی سر سریع از بین برود و بعد از چند ساعت دوباره برگردد که در شرایط شستشو پس از چند روز این چربی ها روی هم انباشته می شوند.
بعضی افراد بر این باورند یک بار شستشو چربی را از بین نمی برد درحالیکه اصلا نیازی به این کار نیست. در واقع وجود چربی در ساختار پوست موجب لطافت، شادابی و محافظت پوست می شود و اگر طوری شسته شود که کاملا چربی از بین برود مغز فورا به اعصاب پیام می دهد که این قسمت در معرض خطر است و نیاز به تولید چربی دارد. وجود مقدار کمی چربی از بروز این مساله جلوگیری می کند.
همچنین از آنجا که عرق و چربی از یک مجرا به سطح پوست می رسد، در هوای گرم همزمان با تعریق میزان چربی پوست هم افزایش می یابد و این افزایش چربی مانند روندی که گفتیم، خارش پوست را به دنبال دارد. با شستشوی روزانه با آب ولرم مایل به خنک با شوینده مناسب پس از بازگشت به منزل سطح چربی و عرق پوست پاک می شود و مانع تجمع روی پوست و درنتیجه خارش خواهد شد.
در صورت احساس چربی و خارش در پوست سر ابتدا می توان از شامپوهای مناسب استفاده کرد اما اگر پس از حدود دو هفته بهبود حاصل نشد و همچنان خارش آزاردهنده بود، مراجعه به پزشک و تشخیص دقیق مشکل، ضروری خواهد بود.

نسخه طب سنتی برای رفع خارش سر

خارش سر کودکان را ابتدا باید با پزشک متخصص بررسی کنید تا احتمال بیماریهای واگیر مثل شپش مشخص شود. در صورتی که پزشک بیماری و علت مشکلات مسری را رد کند می توان از ماسک ختمی برای بهبود خارش سر استفاده کرد.
برای این منظور توصیه می شود 3 قاشق غذاخوری گل ختمی سفید در یک لیوان آب به مدت 5 دقیقه جوشانده شده و پس از صاف کردن روی پوست سر ماساژ داده شود و در حمام به مدت 15 دقیقه روی سر بماند. سپس سر و موها آبکشی شود./