کدام داروها و چگونه می‌توانند باعث افزایش وزن شوند؟

برخی از داروهای رایج در افزایش وزن نقش دارند، به‌طوریکه داروهای نسخه‌ای از قبیل داروهایی که در اختلا‌ل‌های خلقی، دیابت، فشار خون بالا و صرع استفاده می‌شوند همگی می‌توانند سبب افزایش وزن ناخواسته شوند.

کاهش وزن یا حفظ وزن مساعد، برای بسیاری از مردم یک چالش بزرگ محسوب می‌شود. قریب به 70 درصد از مردم آمریکا دارای اضافه وزن بوده یا شاخص توده بدنی(BMI) آنها از میزان توصیه شده فراتر است. افزایش سن، کمبود فعالیت بدنی و تغییر در رژیم غذایی از عوامل شکست در کاهش وزن به‌شمار می‌روند. برخی از داروهای رایج نیز در افزایش وزن نقش دارند، به‌طوریکه داروهای نسخه‌ای از قبیل داروهایی که در اختلا‌ل‌های خلقی، دیابت، فشار خون بالا و صرع استفاده می‌شوند همگی می‌توانند سبب افزایش وزن ناخواسته شوند.
در حالی که برخی از داروها نقش بیشتری در افزایش وزن ناخواسته ایفا می‌کنند، همه بیماران تحت تاثیر این عارضه جانبی قرار نمی‌گیرند.

چگونه داروهای نسخه‌ای سبب افزایش وزن می‌شوند؟

برای شمار زیادی از داروها، علت اصلی افزایش وزن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. بعضی از داروها اشتها را افزایش داده، سبب حفظ مایعات شده، یا به علت ایجاد خستگی و کمبود فعالیت بدنی در درازمدت موجب افزایش وزن می‌شوند. دارو‌هایی که منجر به افزایش اشتها می‌شوند بر مرکز کنترل سیری در مغز اثر می‌گذارند. از آن‌جا که افزایش وزن فرایندی زمان‌بر است، تشخیص این مورد که این عمل ریشه در مصرف دارو دارد یا به علل دیگر همچون رژیم غذایی یا کمبود فعالیت بدنی مربوط است ،گاه بسیار دشوار می‌شود.
افزایش وزن ممکن است خطر ابتلا به فشار خون و کلسترول بالا و دیابت نوع دو را افزایش دهد. اگر افزایش وزن با سرعت بالا و در مدت زمان کم رخ دهد، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های مورد نیاز ضروری‌ است. این مورد به‌خصوص در بیمارانی که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا تهدید‌شان می‌کند، اهمیت بیشتری دارد.
بیماران نباید مصرف هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک خود قطع کنند. در مورد برخی از داروها لازم است تا کاهش دوز به آرامی صورت گیرد و قطع ناگهانی آنها می‌تواند منجر به عوارض جانبی جدی شود.اگر بیمار از افزایش وزن ناشی از مصرف دارو نگران باشد، باید با پزشک خود مشورت کند. در این مورد می‌‌توان دارو را تغییر داده، یا دوز مصرف آن را کاهش داد. در بیشتر موارد همچنین نیاز است بیمار میزان فعالیت بدنی خود را افزایش دهد. توصیه می‌شود بیمار پیش از شروع مصرف دارو درباره‌ احتمال افزایش وزن از پزشک خود اطلاعات کافی دریافت کند. به یاد داشته باشید داروها می‌توانند بر افراد به‌روش‌های مختلف عمل‌ کنند و تمامی بیماران دچار افزایش وزن نخواهند‌شد.

چه داروهایی منجر به اضافه وزن می‌شوند؟

ضدافسردگی‌ها:

ضدافسردگی‌های قدیمی‌تر مانند آمی‌تریپتیلین و نورتریپتیلین که به عنوان ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای(TCAs) شناخته می‌شوند در افزایش اشتها و اضافه وزن نقش دارند. ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای با تاثیر روی انتقال دهنده‌های عصبی در مغز و بروز فعالیت آنتی‌هیستامینی سبب افزایش اشتها می‌شوند. از ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای برای درمان سردرد‌های میگرنی نیز استفاده می‌شود. نسل جدید ضد افسردگی‌ها با عنوان مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) به طور معمول تاثیری بر افزایش وزن ندارند. با این حال یکی از پرمصرف‌ترین داروهای این دسته، پاروکستین، موجب افزایش وزن می‌شود. برخی از SSRIها مانند فلوکستین و سرترالین تاثیری بر افزایش وزن ندارند. میرتازاپین که مانند SSRIها سطح سروتونین را افزایش می‌دهد، به علت خاصیت آنتی‌هیستامینی ممکن است منجر به افزایش وزن شود.
اگر نگرانی برای افزایش وزن وجود داشته باشد، معمولا پزشک قادر است از میان کلاس‌های متفاوت داروهای ضدافسردگی، داروی مناسب را انتخاب کند. .ونلافاکسین و دولکستین تاثیری بر افزایش وزن نداشته و بوپروپیون نوعی داروی ضدافسردگی است که حتی منجر به کاهش وزن می‌شود.

آنتی‌هیستامین‌ها:

آنتی‌هیستامین‌ها مانند ستریزین و فکسوفنادین به طور انتخابی گیرنده‌های H1 هیستامینی را آنتاگونیزه می‌کنند. این داروها که بدون نسخه نیز در دسترس‌ قرار دارند، در افزایش وزن موثر هستند. همان‌طور که در مورد داروهای ضدافسردگی گفته شد، فعالیت‌های آنتی‌هیستامینی منجر به افزایش اشتها می‌شود. میزان مصرف آنتی‌هیستامین و رابطه آن با خطر چاقی در مطالعه‌ای منتشر شده در سال 2010 مقایسه شده است. مصرف‌کننده‌های سیتریزین و فکسوفنادین به میزان قابل‌توجهی دارای وزن، حجم توده بدنی (BMI)، سطح انسولین و چاقی دور شکمی بالاتری هستند.

ضد سایکوزها و داروهای مورد استفاده در اختلالات خلقی:

برخی از ضدسایکوزها مثل ضدسایکوزهای آتیپیک (اولانزاپیین و ریسپریدون) در برخی موارد موجب افزایش وزن می‌شوند. کلوزاپین، داروی قدیمی‌تر این دسته دارویی نیز در افزایش وزن نقش چشم‌گیری دارد. این داروها با فعالیت آنتی‌هیستامینی و بلوکه کردن سروتونین، که در مکانیسم افزایش وزن دخالت دارد، موجب افزایش 7 تا 10 درصدی وزن بدن بیمار می‌شوند. پژوهش‌ها حاکی از آن است که آنزیمی به نام AMP-kinase در مغز بیماران مصرف‌کننده داروهای ضدسایکوز بالا می‌رود. این آنزیم می‌تواند گیرنده‌های H1 هیستامینی مغز را بلوکه کند. این امر موجب افزایش اشتها و در نتیجه افزایش وزن می‌شود. بسیاری از ضدسایکوزها با برهم زدن تعادل گلوکز موجب مقاومت انسولینی و ابتلا به دیابت نوع دو می‌شوند. با این وجود، مصرف این داروها برای درمان اختلالات دوقطبی و اسکیزوفرنی ضروری است و بیماران می‌بایست پیش از قطع درمان، با پزشک خود مشورت کنند. لازم است میزان قند خون ناشتا در ابتدای درمان و پس از آن به صورت دوره‌ای کنترل شود. زیپراسیدون و آریپیپرازول تاثیر کم‌تری بر افزایش وزن دارند، با این‌حال موجب تغییرات سطح قندخون می‌شوند.

داروهای ضد فشار خون/ بتا بلاکرها:

خانواده داروهای ضد فشار خون که با عنوان بتا بلاکرها شناخته می‌شوند نیز در افزایش وزن نقش دارند. مثال‌های رایج این دسته عبارت‌اند از متوپرولول و آتنولول. بسیاری از بتابلاکرهای قدیمی‌تر سبب خستگی فیزیکی می‌شوند که این امر می‌تواند از علل افزایش وزن باشد. کمبود انرژی در بیماران، خستگی و سستی، بر میزان سوخت کالری روزانه اثر می‌گذارد.

کورتیکواستروئیدها:

مصرف دوز بالا و طولانی‌مدت کورتیکواستروئیدهای خوراکی (گلوکوکورتیکوئیدها) ممکن است با خطر افزایش وزن همراه باشد. کورتیکواستروئیدهای خوراکی در درمان آسم شدید و وضعیت‌های التهابی دردناک مانند آرتروز استفاده می‌شود. کورتیکواستروئیدهای تزریقی موضعی که برای درمان التهاب در مفاصل زانو و ستون فقرات و کورتیکواستروئیدهای استنشاقی که برای درمان آسم استفاده می‌شوند، تاثیری بر افزایش وزن ندارند. استروئیدها مانند پردنیزون، متیل‌پردنیزولون و هیدروکورتیزون بر میزان متابولسم بدن تاثیر گذاشته و منجر به افزایش اشتها و پرخوری می‌شوند.

داروهای دیابت:

داروهای خوراکی دیابت نوع دو مانند گلی‌بوراید و گلی‌پیزید که از خانواده سولفونیل‌اوره هستند، می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند. این داروها با افزایش تولید انسولین، میزان قند خون را کاهش داده و سبب افزایش اشتها می‌شوند. انسولین تزریقی نیز می‌تواند به تنهایی سبب افزایش وزن شود. این امر ممکن است منوط به دوره‌های کاهش قند خون باشد که باعث تحریک اشتها می‌شود. داروهای دیگر مورد استفاده در درمان دیابت نوع دو مانند پیوگلیتازون و رزیگلیتازون که متعلق به خانواده تیازولیدین‌دیون‌ها هستند، منجر به حفظ مایعات و افزایش وزن می‌شوند.متفورمین، اگزناتاید و سیتاگلیپتین معمولا در افزایش وزن تاثیری نداشته یا حتی سبب کاهش وزن می‌شود.

داروهای ضد تشنج/ تعدیل‌کننده‌های خلقی:

والپروئیک اسید در درمان صرع (تشنج)، اختلالات دوقطبی و پیش‌گیری از میگرن استفاده می‌شود. این دارو اشتها را افزایش داده و سبب افزایش وزن تا 10 پوند یا بیشتر می‌شود. لیتیوم نیز که در اختلالات خلقی استفاده می‌شود، به افزایش وزن کمک می‌کند.