آشنایی با گیاهان دارویی جهت پیشگیری و درمان زوال عقل

دمانس یا زوال عقل به معنی از دست دادن توانایی های شناختی در سالمندان در چند دهه اخیر در ابعاد بی سابقه ای در سالمندان شیوع یافته و به بحرانی در پزشکی امروز تبدیل شده است

دمانس (Dementia) یا زوال عقل به معنی از دست دادن توانایی های شناختی در سالمندان (فراتر از آنچه که از سالخوردگی طبیعی انتظار می رود) در چند دهه اخیر در ابعاد بی سابقه ای در سالمندان شیوع یافته و به بحرانی در پزشکی امروز تبدیل شده است; به گونه ای که هزینه هایی که این اختلال سالانه به جوامع مدرن تحمیل می کند چند برابر سرطان ها و بیماری های قلبی است.
بیشتر بخوانید: علائم، نشانه‌ها و دلایل زوال عقل

بیشتر بخوانید: از کجا بفهمیم داریم آلزایمر می‌گیریم؟

بیشتر بخوانید: با 10 نشانه آلزایمر آشنا شوید

گیاهان دارویی و دمانس

با این حال تحقیقات در زمینه دمانس به تناسب نیاز سلامت جوامع نبوده و در نتیجه استراتژی های پیشگیری و درمان بسیار محدود هستند. شایع ترین انواع دمانس در سالمندان عبارتند از بیماری آلزایمر، دمانس عروقی و دمانس اجسام لوی. از آنجا که دلایل زمینه ای دمانس کاملا روشن نشده است ( به استثنای آلزایمر وراثتی و ریسک فاکتورهای عروقی در دمانس عروقی) و آسیب های متعددی در بروز این اختلال دخالت دارند، استراتژی های درمان نیز گوناگون هستند. در مقاله پیش رو، مروری بر برخی گیاهان و مواد موثره گیاهی که در پیشگیری یا درمان دمانس مطالعه شده اند خواهیم داشت. به خاطر داشته باشید مصرف هر یک از این گیاهان، مکمل ها و داروها در افراد مبتلا به دمانس باید با مشورت و صلاح دید پزشک معالج صورت گیرد.

جینگوبیلوبا

از جمله شناخته شده ترین گیاهان مورد استفاده در پیشگیری و درمان دمانس، گیاه جینگوبیلوبا است. برگ جینگو گشاد کننده عروق بوده و دارای اثرات ضد مرگ برنامه ریزی شده سلول های عصبی، ضد التهاب، محافظت کننده و محرک رشد سلول های عصبی، ضد اضطراب و آنتی اکسیدان است. اثرات آنتی اکسیدانی برگ جینگو، سلول های مغز را در برابر آسیب های اکسیداتیو محافظت می کند. نتایج چندین مطالعه حیوانی از اثرات مثبت عصاره گیاه برگ جینگو در بهبود یادگیری و حافظه حکایت دارد; هرچند نتایج برخی مطالعات در ارتباط با اثربخشی جینگو در بهبود حافظه و یادگیری در انسان ضد و نقیض بوده است. بررسی مطالعات مختلف نشان می دهد در افراد مبتلا به دمانس مصرف فراورده های برگ جینگو فواید چشمگیری بر تمرکز و عملکرد اجرایی مغز که در برنامه ریزی، سازماندهی، توجه کردن، به خاطر آوردن جزئیات و... دخیل است، دارد.
در ارتباط با علائم رفتاری و روانی دمانس، برگ جینگو می تواند به اندازه داروی دونپزیل در کاهش اختلال های روانی دمانس موثر باشد و مصرف هم زمان این دو، اثربخشی مضاعفی در قیاس با مصرف دونپزیل به تنهایی حاصل می کند. مصرف فراورده های حاوی برگ جینگو در افرادی که داروهای ضد پلاکت یا ضد انعقاد مصرف می کنند، ریسک خونریزی را افزایش می دهد و باید با احتیاط تجویز گردد. عصاره جینگو ممکن است حاوی مقادیری از ماده جینگوتوکسین باشد که اثر تشنج آور دارد; بنابراین باید از مصرف آن در افرادی که زمینه تشنج دارند پرهیز شود. طی فرایند استاندارد سازی عصاره جینگ، علاوه بر اندازه گیری مواد موثره آن، میزان ترکیبات خطرناک آن از جمله جینگوتوکسین نیز باید براورد شود تا در صورت لزوم هشدارهای لازم به مصرف کنندگان داده شود.

جین سینگ

ریشه گیاه جین سینگ دارای اثرات متعدد و مفیدی بر روی سلامتی، از جمله اثرات ضد پیری و آداپتوژن (افزایش دهنده تطابق پذیری سلول ها در برابر استرس) است. در مطالعات حیوانی نشان داده شده جین سینگ محافظت کننده سلول های عصبی است و اثرات آن دسته از انتقال دهنده های عصبی را که در دمانس نقس دارند تنظیم می کند و به علاوه در مدل های آلزایمر، از میزان بتاآمیلوئیدها کاسته و میزان ادراک را بهبود می بخشد. در حال حاضر به مطالعات بالینی بیشتری در تایید اثر بخشی دراز مدت جین سینگ در بیماران مبتلا به دمانس نیاز است.

زعفران

نتایج مطالعاتی که بر روی زعفران انجام شده است نشان می دهد تجویز زعفران موجب بهبود ادراک در بیماران مبتلا به آلزایمر می شود. کروسین، یکی از مهم ترین مواد موثره زعفران، از سلول های عصبی در برابر آسیب اکسیداتیو و ایسکمی مغزی (محدودیت خون رسانی به بافت مغز) محافظت کرده، مرگ برنامه ریزی شده سلول های عصبی و تجمع بتاآمیلوئیدها را مهار می کند و دارای اثرات ضد التهابی و تقویت کننده حافظه است. علاوه بر این، عصاره زعفران دارای خواص ضد اضطرابی خواب آوری بوده، بنابراین در کنترل اختلال های روانی و رفتاری وابسته به دمانس نیز موثر است.

مریم گلی و بارنگ بو

تعدادی از گیاهان خانواده نعنا و مواد جدا شده از این گیاهان نیز در درمان دمانس مطالعه شده اند. یکی از مهمترین مواد موثره در گیاهان این خانواده، رزمارینیک اسید است که از تجمع پروتئین های غیرطبیعی درون سلول های مغزی جلوگیری می کند و آنتی اکسیدان است. گونه های مختلفی از گیاهان مریم گلی (Salvia officinalis) از خانواده نعنا، موجب بهبود حافظه و گردش خون در مغز می شوند، اثرات ضد التهاب و آنتی اکسیدان داشته و از سلول های عصبی محافظت می کنند، تمرکز و توانایی های ادراکی را تقویت کرده و اختلال های روانی و رفتاری دمانس را بهبود می بخشند. گیاه بارنگ بو(Melissa officianalis) نیز از همین خانواده، در تقویت حافظه و بهبود علائم ادراکی و روانی و رفتاری دمانس به کار می رود.

چای و قهوه

مطالعات اپیدمیلوژیک حاکی از آن است که کافئین (آلکالوئید موجود در چای و قهوه) مغز را از تحلیل قوای ادراکی در بیماری آلزایمر و دمانس بیماران پارکینسونی محافظت می کند.

زردچوبه

کورکومین ( ماده موثره زردچوبه) در پیشگیری و درمان اختلال حافظه موثر است. برخی مطالعات شیوع کمتر بیماری آلزایمر در جوامعی را که رژیم غذایی غنی از کورکومین مصرف می کنند نشان داده است. همچنین مطالعات نشان داده بهبود عملکرد ادراکی با مصرف «کاری»، غذای غنی از ادویه زردچوبه، مرتبط است. سازو کار کورکومین و ترکیبات مشابه آن، اثر آنتی اکسیدانی، حفاظت از سلول های مغزی در برابر بتاآمیلوئید و مهار تولید برخی پروتئین های غیر طبیعی در مغز است که از عوامل زمینه ساز بیماری آلزایمر هستند.

گالانتامین و ریواستیگمین

در حال حاضر داروهای خط اول درمان دمانس آنهایی هستند که با مهار نوعی آنزیم (استین کولین استراز) در مغز موجب افزایش یک انتقال دهنده عصبی به نام استیل کولین می شوند. تعدادی از داروهایی که برای کمک به رفع علائم بیماری دمانس به کار می روند، ترکیبات خالص شده از گیاهان یا مشتقاتی از آن ها هستند که با الگو گرفتن از ساختمان آن ها توسط انسان ساخته شده اند.
از جمله آن ها می توان به گالانتامین اشاره کرد. گالانتامین، آلکالوئیدی استخراج شده از گیاه Galanthus woronowii است که برای درمان علائم دمانس خفیف تا متوسط در بیماری آلزایمر استفاده می شود. گالانتامین در بهبود علائم ادراکی و انجام فعالیت های روزمره زندگی در تمام مراحل بیماری آلزایمر موثر بوده و در بهبود علائم ادراکی دمانس تا حدی اثر بخش است. آالکالوئید فیزوستیگمین، یکی از ترکیبات گیاه Physostigma veneosum ، به رغم اثراتی که در بهبود علائم ادراکی دمانس دارد، به دلیل عوارض جانبی گسترده به کار نمی رود اما داروی ریواستیگمین با الگو گرفتن از ساختمان آن تولید شده و در دمانس تجویز می شود./