کم‌خونی فقر آهن، از تشخیص تا درمان

«کم‌خونی ناشی از فقر آهن» یکی از شایع ترین انواعکم خونی است که می‌تواند در اثر عللی مانند سوءتغذیه و مصرف نکردن آهن به میزان لازم، از دست دادن خون، عادت ماهانه در خانم‌ها،‌ مشکل در جذب آهن بر اثر برخی بیماری‌ها، مشکلات گوارشی و تداخلات دارویی ایجاد شود.

کم‌خونی و به‌ویژه کم‌خونی فقر آهن یکی از رایج‌ترین بیماری‌هایی است که پزشکان هر روزه با مراجعان متعددی که از عوارض این مشکل شکایت دارند، مواجه می‌شوند.

به گزارش «بهپو»، کم‌خونی بیماری‌ای است که در آن گلبول قرمز خون سالم و کافی برای رساندن اکسیژن به سایر بافت‌های بدنتان ندارید. یکی از شایع‌ترین انواع بیماری کم‌خونی، «کم‌خونی ناشی از فقر آهن» است که می‌تواند در اثر عللی مانند سوءتغذیه و مصرف نکردن آهن به میزان لازم، از دست دادن خون، عادت ماهانه در خانم‌ها،‌ مشکل در جذب آهن بر اثر برخی بیماری‌ها، مشکلات گوارشی و تداخلات دارویی ایجاد شود.

چه افرادی در معرض کم‌خونی فقر آهن هستند؟

بیشتر خانم‌ها در معرض کمبود آهن قرار ‌می‌گیرند زیرا هر ماه به‌دلیل عادت ماهانه آهن از دست می‌دهند که باید به فکر جبران آن باشند. خانم‌هایی که خونریزی زیادی دارند، خانم‌های باردار، زنان شیرده یا خانم‌های در آستانه‌ یائسگی هم در معرض کمبود آهن هستند.

نوزادان و کودکان هم از گروه هایی هستند که کم خونی فقر آهن در آنها بیشتر دیده می شود؛ به ویژه نوزادانی که با وزن کم یا زودرس به دنیا می آیند یا نوزادانی که به اندازه کافی از شیر مادر یا شیر خشک آهن دریافت نمی کنند. کودکان نیز در دوران رشد به آهن بیشتری نیاز دارند. اگر کودکتان تغذیه سالم و متنوعی نداشته باشد ممکن است به کم خونی فقر آهن دچار شود.

گیاهخواران و کسانی که گوشت نمی خورند هم اگر آهن مورد نیاز بدنشان را از سایر منابع تامین نکنند در خطر کم خونی فقر آهنند.

اهدا کنندگان مستمر خون هم در خطر کم خونی فقر آهن هستند. در این افراد چنانچه هموگلوبین خون پایین باشد مشکلی موقتی است که مصرف غذاهای سرشار از آهن برطرف می شود. اگر به شما گفته شده است که به دلیل پایین بودن هموگلوبین خونتان نمی توانید خون اهدا کنید از پزشکتان بپرسید آیا نیاز به پیگیری و درمان است یا خیر.

بیشتر بخوانید: بدن ما روزانه به چه مقدار آهن نیاز دارد؟

علایم و نشانه‌های کم‌خونی فقر آهن چیست؟

علائم کم‌خونی ناشی از فقر آهن تقریبا واضح هستند. اول به پوست خود دقت کنید:

● آیا پوستتان رنگ‌پریده است؟ در حالت کم‌خونی، حتی اگر رنگ پوستتان معمولی باشد، لب‌های شما، کمرنگ‌تر از حد طبیعی و پوستتان بی‌حال و خسته است. آیا همیشه احساس خستگی و بی‌حالی می‌کنید؟ این موارد از علائم شایع کم‌خونی هستند.

● آیا به یبوست مبتلا شده‌اید؟ یبوست هم یکی از علائم اولیه کم‌خونی است و بدون هیچ تغییری در عادت غذایی ایجاد می‌شود؛ یعنی مثلا بدون کاهش مصرف میوه و سبزی، دچار یبوست می‌شوید.

● آیا تمرکز فکری برای شما سخت شده است؟ کم‌خونی می‌تواند بر کاهش تمرکز و افت تحصیلی یا انجام تکالیف درسی شما تاثیرگذار باشد.

● آیا دوست دارید مواد عجیب و غریبی که خوراکی نیستند، بخورید؟ مثلا موادی مانند خاک یا کاغذ، چنین حالتی «پیکا» نام دارد. به حالات روانی خود دقت کنید. کم‌خونی می‌تواند باعث ایجاد احساس افسردگی در شما شود.

● آیا احساس نفس‌نفس زدن، تپش قلب و تند شدن ریتم تنفس و تنگی‌نفس دارید؟ گلبول‌های قرمز خون بخش حیاتی فرایند تنفس را تشکیل می‌دهند و این علامت در کم‌خونی متوسط تا شدید بروز می‌کند.

● آیا احساس می‌کنید انگشتان دست و پایتان خواب می‌روند، همیشه سرد هستند یا با سوزش دست و پا همراه‌اند؟ این حالت به‌دلیل کاهش جریان خون در انگشتان دست و پا و بر اثر کم‌خونی اتفاق می‌افتد.

● آیا هنگام برخاستن احساس سردرد، سرگیجه و سیاه رفتن چشم می‌کنید؟ در کم‌خونی شدید، هنگام برخاستن از رختخواب احساس ضعف زیادی دارید یا هنگام بلند شدن از جایتان، احساس سرگیجه می‌کنید.

از دیگر نشانه‌های کم‌خونی می‌توان به کم‌اشتهایی و تحریک‌پذیری (عصبی شدن و کم‌حوصلگی)، کمرنگ شدن بستر ناخن، حالت تهوع، تیرگی زیر چشم و ریزش مو و ناخن‌های ضعیف و شکننده اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: 8 علامت هشدار دهنده کم خونی

تشخیص کم‌خونی چگونه است؟

برای تشخیص کم‌خونی با مشاهده علائم گفته‌شده فرد باید به پزشک مراجعه کند زیرا با مشاهده علائم به‌تنهایی نمی‌توان به‌طور قطع کم‌خونی را تایید کرد. به همین دلیل پزشک درخواست آزمایش خون می‌دهد که در آن معمولا تست‌های زیر درخواست می‌شود:

1- اندازه و رنگ گلبول های قرمز خون: در کم خونی فقر آهن، گلبول های قرمز خون کوچک تر و کمرنگ تر از حالت نرمال هستند. دو پارامتر MCH و MCHC در آزمایش خون به همین منظور تعریف شده اند.

2- هماتوکریت: نشان دهنده نسبت غلظت خون به آب پلاسما است. هماتوکریت در زنان بزرگسال بین 35.5 تا 44.9 و در مردان بزرگسال بین 38.3 تا 48.6 درصد است. این مقدار با توجه به سن ممکن است تغییر کند.

3- هموگلوبین: گلبول قرمز در مرکز خود پروتئینی قرمز رنگ به نام هموگلوبین دارد. کم‌خونی در واقع، کاهش هموگلوبین داخل گلبول‌های قرمز است. مقدار هموگلوبین طبیعی در مردها 13.2 تا 16.6 و در زنان 11.6 تا 15 گرم در هر دسی لیتر خون است.

4- فریتین: فریتین به ذخیره آهن در بدن کمک می کند و پایین بودن آن نشان دهنده ذخیره پایین آهن خون است.

بیشتر بخوانید: آیا لازم است برای جبران کمبود آهن، مکمل مصرف کنیم؟

درمان کم‌خونی چیست؟

اگر احساس می‌کنید به کم‌خونی مبتلا هستید، به پزشک مراجعه کنید. درمان کم‌خونی می‌تواند شامل دریافت مکمل خوراکی آهن یا دریافت مراقبت پزشکی باشد.

درمان کم‌خونی با توجه به علت آن متفاوت است. بعضی از انواع درمان با توجه به سطح کم‌خونی مربوط شامل این موارد است:

● درمان کم‌خونی مربوط به فقر آهن: در این شرایط پزشک از مکمل‌های آهن برای تنظیم سطح گلبول قرمز خون استفاده می‌کند. بهتر است مکمل های آهن را با معده خالی مصرف کنید. البته از آنجا که قرص آهن باعث ناراحتی معده می شود بیمار معمولا ناگزیر است که مکمل آهن را همراه با غذایش میل کند. توصیه می شود مکمل آهن را با داروهای آنتی اسید که برای درمان سوزش سردل استفاده می شوند مصرف نکنید زیرا جذب آهن را مختل می کنند. دو ساعت قبل یا 4 ساعت پس از مصرف آنتی اسید بهترین زمان برای دریافت مکمل آهن است. برای جذب بیشتر آهن می توانید مکمل آهن را همراه با خوراکی های دارای ویتامین C مصرف کنید؛ مثلا یک لیوان آب پرتقال.

کمبود آهن یک شبه درمان نمی شود. شاید نیاز باشد چند ماه و حتی بیشتر مکمل آهن مصرف کنید تا ذخیره آهن خونتان به سطح نرمال برسد. معمولا پس از یک هفته یا بیشتر پس از مصرف مکمل آهن احساس می کنید بهتر شده اید. گاهی به تشخیص پزشک یک سال یا حتی بیشتر نیاز به مصرف مکمل خواهید داشت.

اگر کم خونی خیلی شدید باشد گاهی آهن مورد نیاز بیمار از راه ورید تزریق می شود. حتی گاهی نیاز به تزریق خون است تا آهن و هموگلوبین مورد نیاز بیمار به سرعت تامین شود.

● درمان کم‌خونی مربوط به رژیم غذایی: بیمارانی که کم‌خونی آنها به‌دلیل رژیم غذایی ناسالم آنهاست و رژیم غذایی آنها بدون آهن یا کم‌آهن است، باید غذاهای حاوی آهن مانند سبزیجات سبز تیره برگدار، کنگر فرنگی، زردآلو، لوبیا، عدس، نخود، سویا، گوشت، آجیل، آلو بخارا و کشمش را در رژیم غذایی‌شان بگنجانند.

● درمان کم خونی ناشی از بیماری های زمینه ای: گاهی با وجود مصرف مکمل آهن، سطح آهن خون افزایش نمی یابد. در این شرایط کم خونی احتمالا ناشی از خونریزی داخلی یا اشکال در جذب آهن است. پزشک برای تشخیص علت باید اقدامات لازم را انجام دهد.

بیشتر بخوانید: با این مواد غذایی کم خونی را درمان کنید

پسته و زیره سیاه؛ دو پیشنهاد طب سنتی برای کاهش شدت کم‌خونی

با توجه به ترکیبات بسیار باارزش آلی و معدنی موجود در مغز پسته، مطالعات زیادی روی آن انجام شده و خواص آن ضد کم خونی است. کمبود فولات می‌تواند باعث مشکلاتی مانند کم خونی یمگالوبلاستیک شود. همچنین، کمبود این ماده عامل بروز بیماری‌های قلبی- عروقی است. با توجه به اینکه پسته حاوی فولات و آهن است، به بهبود کم خونی کمک می‌کند.

مهم‌ترین خواص زیره سیاه عبارت است از ضد نفخ، ضد درد و ضد اسپاسم. زیره سیاه از این نظر مشابه رازیانه یا میوه‌های دیگر خانواده جعفری است. از آثار دیگر آن می‌توان محرک معده برای هضم غذا، ادرارآور، ضد کرم، ضد تشنج، تا حدی قاعده‌آور و به‌عنوان نیرودهنده را نام برد.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «مایوکلینیک»، کم‌خونی علامت اختصاصی ندارند، به خصوص اگر تدریجی و به طور مزمن ایجاد شود. گاهی حتی بیمار اصلا متوجه کم‌خونی خود نمی‌شود، بنابراین لازم است که همه افراد در آزمایش‌های دوره‌ای خود آزمایش خون نیز بدهند./