روش های کنترل و پیشگیری از تب کریمه کنگو

تب خونریزی دهنده کریمه-کنگو که در سال های اخیر در کشور ما هم مشاهده شده است یک بیماری ویروسی حاد است که در اثر ویروس CCHF ایجاد می شود و از طریق گزش کنه یا تماس با خون یا ترشحات یا لاشه دام و انسان آلوده منتقل می‌شود.

«تب خونریزی دهنده کریمه-کنگو» -CCHF- یک بیماری ویروسی حاد است که در اثر ویروس CCHF از خانواده «بونیا ویریده» ایجاد می شود.

به گزارش «بهپو»، تب کنگو که در سال های اخیر در کشور ما هم مشاهده شده است به دلیل فقدان امکانات آزمایشگاهی مناسب به درستی تشخیص داده نمی شود و اغلب پزشکان آن را با مالاریا و سایر بیماری های تب دار اشتباه می کنند.

تب خونریزی دهنده کنگو در اصل بیماری مخصوص حیوانات است و باعث تب و خونریزی می شود، اما انسان هم به طور اتفاقی، تک گیر یا همه گیر ممکن است به این بیماری مبتلا شود.

بیماری غالبا به وسیله گزش کنه ناقل، انسان را بیمار می کند. تماس با خون و محصولات دام و تماس با خون و ترشحات بدن انسان بیمار هم می تواند بیماری را منتقل کند.

ویروس CCHF نسبت به اکثر موارد ضد عفونی کننده شایع و حلال ها و پاک کننده ها حساس است و در برابر آنها غیرفعال می شود. این ویروس آسیب پذیر در حرارت محیط هم نمی تواند دوام آورد و حرارت خشک 59 درجه سانتی گراد طی 30 دقیقه آن را از بین می برد. اشعه ماورای بنفش هم به سرعت باعث از بین رفتن ویروس می شود.

مطالعات نشان داده اند پستاندارانی چون گاو، گوسفند، بز، کرگدن، زرافه، بوفالو، گورخر، خرگوش، خارپشت و سگ و در میان پرندگان فقط شترمرغ نسبت به این بیماری حساس هستند و به آن مبتلا می شوند. وقتی این حیوانات به ویروس CCHF آلوده می شوند بیماری در آنها بسیار گذرا و محدود است و فقط به مدت یک هفته ویرمی –حضور ویروس در خون- خفیفی پیدا می کنند. علایم بیماری در آنها بسیار مختصر و کم اهمیت است و پس از یک هفته خود به خود بهبود می یابد. در طول همین یک هفته که حیوان مبتلا به ویرمی است، می تواند ناقل بیماری باشد.

این بیماری بیشتر در مناطق صحرایی آفریقا، اروپای شرقی، خاور میانه عراق، هند، افغانستان، پاکستان، ایران و غرب چین مشاهده می‌گردد. بیماری در فصول گرم سال از اواخر فروردین تا اواخر شهریور -زمان رشد و تکثیر کنه‌ها- شیوع پیدا می‌کند.

راه های انتقال ویروس تب کنگو به انسان

1- آلودگی به وسیله گزش کنه: این راه که مهم ترین راه انتقال بیماری به انسان است غالبا از طریق گزش کنه هیالوما رخ می دهد.

2- در بسیاری از موارد کشاورزان و دامداران با مشاهده کنه آن را بین انگشتان خود له می کنند. اگر در انگشتان فرد، زخم سطحی وجود داشته باشد ویروس می تواند وارد خون فرد شده و باعث آلودگی انسان شود.

3- ویروس CCHF در حیوانات بیماری خفیفی ایجاد می کند و علایم بالینی واضحی ندارد ولی اگر در دوران ویرمی حیوان، انسان با خون و سایر بافت ها و ترشحات آلوده حیوان تماس داشته باشد بیمار می شود. این حالت بیشتر هنگام ذبح حیوانات اهلی و کندن پوست آنها و تماس با خون و لاشه حیوان آلوده در کشتارگاه ها اتفاق می افتد؛ یا هنگامی که دامداران اقدام به قطع شاخ، اخته کردن حیوان، نصب پلاک در گوش، واکسیناسیون یا دوشیدن حیوانات می کنندو

علیرغم اینکه احتمال انتقال بیماری از طریق دست زدن به گوشت تازه حیوان آلوده وجود دارد ولی خوردن گوشت تازه حیوان آلوده به ویروس تب کنگو حتی در مرحله ویرمی باعث ابتلا به بیماری نمی شود. چون پس از ذبح حیوان pH گوشت کاهش می یابد و طی یک تا دو ساعت آویزان ماندن لاشه تمام ویروس ها از بین می روند.

4- انتقال انسان به انسان از طریق تماس با خون و سایر ترشحات یا بافت های آلوده بیماران مبتلا هم دیده شده است؛ مثلا آلودگی با وسایل جراحی و سرسوزن های آلوده.

خطر تب کنگو این مشاغل را تهدید می کند

با توجه به راه های انتقال ویروس تب گنگو می توانیم گروه های شغلی زیر را جزو گروه های پرخطر در ارتباط با ویروس تب گنگو قرار دهیم:

1- دامداران، شیردوشان، کارگران صنایع وابسته به پرورش حیوانات اهلی به ویژه کارکنان شاغل در بخش های نگهداری دام و کشتارگاه ها، قصابان و دامپزشکان.

2- پرسنل پزشکی، جراحان، پرستاران و کارمندان آزمایشگاه های تشخیص طبی.

بیشتر بخوانید: ایران روی کمربند جغرافیایی تب کنگو

راه های پیشگیری و کنترل تب کنگو

یکی از موثرترین راه های پیشگیری از ابتلا به عفونت آن است که مانع گزش کنه شویم. با توجه به تنوع فراوان و انتشار گسترده کنه ها باید در وهله اول با استفاده از داروهای کنه کش مثل «هیپوکلریت 2%» و با ترکیبات «پیرتروییدی» سعی کنیم که در مناطق آلوده کنه ها را از بین ببریم. هنگامی که این سموم به مقدار 50 تا 100 لیتر در هکتار استفاده شوند احتمال باقی ماندن کنه در این زمین ها بسیار کم می شود.

همچنین افرادی که در مناطق آندمیک –بومی این بیماری- زندگی می کنند یا به مناطق آندمیک سفر می کنند باید روش های محافظت از خود در برابر کنه را بیاموزند و رعایت کنند. یعنی هنگام خروج از خانه به ویژه وقتی به جنگل و علفزارهای بلند می روید، اقدامات زیر را انجام دهید:

1- استفاده از داروهای دور کننده حشرات مثل « DEET» -دی اتیل تولو آمید- : هنگام خروج از خانه داروی DEET بر روی پوست بدن اسپری کنید یا بمالید. این دارو مانع نزدیک شدن کنه ها به انسان می شود. این دارو اگر به طور مداوم و با غلظت های بالای 10 درصد استفاده شود ممکن است باعث بروز تشنج در کودکان شود. به همین دلیل مصرف غلظت های بالاتر از 10 درصد برای کودکان ممنوع است. جهت کاهش بروز عوارض جانبی توصیه می شود DEET فقط در نقاطی از پوست استفاده شود که در معرض گزش کنه قرار دارند و تا حد امکان از غلظت های بالا استفاده نشود. همچنین توصیه می شود که کودکان پس از استفاده دست خود را به دهان نبرند و به چشم خود نمالند. استفاده از آن در محل زخم ها و التهاب های پوستی ممنوع است. همچنین پس از بازگشت به منزل بقایای DEET را از پوست بشویید و در صورت بروز حساسیت با پزشک تماس بگیرید.

2- پوشیدن لباس های آغشته به پرمترین هنگام خروج از منزل.

3- پوشیدن چکمه و دستکش یا لباس های محافظت کننده جهت پیشگیری از گزش کنه. در صورت نبود چکمه بهتر است پاچه شلوار خود را داخل جورابتان کنید.

4- کنترل مداوم لباس ها و کفش ها و مناطق مرطوب و پر موی بدن از نظر وجود کنه. در صورت مشاهده کنه آن را با دست بدون دستکش له نکنید.

5- هنگام مشاهده کنه بر روی پوست بدن خود آن را آهسته و با یک موچین یا پنس از بدن جدا کنید. این کار باید به آرامی انجام شود چون در صورت پیچاندن کنه یا سریع کندن آن، قسمت دهانی کنه داخل پوست باقی می ماند و باعث عفونت ثانویه در آن محل می شود.

بعد از خروج کنه زخم را تمیز و آن را با یک ماده ضدعفونی کنید. بسیاری از افراد در صورت مشاهده کنه از روش های سنتی و خانگی مثل استفاده از آتش کبریت و سیگار، لاک ناخن و ژل روغنی برای جدا کردن کنه استفاده می کنند. در این صورت کنه محتویات روده خود را به داخل جریان خون انسان می ریزد و احتمال انتقال ویروس CCHF افزایش می یابد.

بیشتر بخوانید: توصیه هایی برای ذبح بهداشتی دام در آستانه عید قربان

پیشگیری از بیماری در کشتارگاه ها و مراکز نگهداری از دام

به گزارش «بهپو» و به نقل از «مجله دانشکده پزشکی»، رعایت اصول زیر به کارکنان کشتارگاه ها و مراکز نگهداری دام کمک می کند شانس ابتلا به تب کنگو را در خود کم کنند:

1- دامداران و پرورش دهندگان شترمرغ باید از خطر وجود بیماری و روش های صحیح کنترل عفونت و حفاظت شخصی در برابر گزش کنه آموزش کافی داشته باشند.

2- باید قبل از وارد کردن دام ها یا شترمرغ های آلوده به کنه به کشتارگاه ها آنها را از بقیه گله جدا و قرنطینه کرد. سپس با استفاده از سموم کنه کش مثل سموم پیرتروییدی آنها را سمپاشی کرد و پس از 12 تا 14 روز که بقایای سم از بدن آنها دفع شد حیوان را به کشتارگاه اعزام کرد. علت توصیه استفاده از سموم پیرتروییدی اثرات شدید کشندگی کنه، مسمومیت زدایی سریع و نیمه عمر کوتاه این سموم در بدن پستانداران است.

3- حتی الامکان هنگام ذبح حیوانات از دستکش استفاده شود. در صورت وجود زخم در دست افرادی که حیوانات را ذبح می کنند از تماس با خون آلوده اجتناب کنند.

بیشتر بخوانید: تب کنگو با لبنیات منتقل نمی شود

خوش بختانه دارو و امکانات درمانی تب کریمه کنگو به میزان کافی در ایران وجود دارد و اگر موارد پیشگیری رعایت شود و موارد مشکوک به موقع به مراکز درمانی انتقال داده شوند، سلامت افراد به خطر نمی‌افتد. هنوز واکسن موثری برای پیشگیری از تب کریمه کنگو وجود ندارد، اما به تازگی برخی کشورها کار تحقیق روی این واکسن را آغاز کرده‌اند./