بایدها و نبایدهای استفاده از لامپ های کم مصرف

هرچه می گذرد استفاده از لامپ های کم مصرف به دلیل مزیت هایی مانند مصرف کم انرژی، عمر نسبتا طولانی و تولید گرمای کمتر نسبت به لامپ های رشته ای بیشتر می شود؛ اما اما مکانیسم تولید نور در آنها به کمک جیوه و انتشار نور ماورای بنفش، نگرانی هایی را ایجاد کرده اند.

هرچند «لامپ های کم مصرف» به دلیل مزیت هایی مانند مصرف کم انرژی، عمر نسبتا طولانی و تولید گرمای کمتر نسبت به لامپ های رشته ای با استقبال مردم مواجه شده اند، اما مکانیسم تولید نور در آنها به کمک جیوه و انتشار نور ماورای بنفش، نگرانی هایی را ایجاد کرده اند.

به گزارش «بهپو»، لامپ های کم مصرف در واقع از انواع لامپ های فلورسنت فشرده هستند که با تحریک بخار جیوه تولید نور می کنند. لامپ های مهتابی از انواع آشنای لامپ های فلورسنت هستند که سال ها در خانه های همه ما وجود داشت. در این لامپ ها پس از تحریک بخارات جیوه، نور ماورای بنفش تولید می‌شود که مرئی نیست. به همین دلیل لایه‌ای از فلور سنت از داخل به دیواره لامپ زده می‌شود تا نور مرئی تولید شود. این دو موضوع از نظر سلامت خطر محسوب می‌شوند چون احتمال پراکنده شدن نور ماورای بنفش از این لامپ‌ها در محیط وجود دارد، در عین حال اگر کیفیت لامپ خوب نباشد و لایه فلور سنت به درستی زده نشده باشد، امکان نشت بیشتر پرتوی ماورای بنفش وجود دارد. از طرفی در صورت شکسته شدن لامپ، بخارات جیوه در محیط زندگی پخش و به راحتی جذب ریه می‌شود.

«محمد اسماعیل اکبری»، رییس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مصاحبه با ایرنا گفت: «اطلاعات بدست آمده در خصوص لامپ کم مصرف، چیزی نیست که استفاده آنها را به دلیل سرطان زایی، نفی کنیم.»

اکبری افزود: «استفاده از لامپ های کم مصرف به خودی خود سرطان زا نیست، اما اگر لامپ بشکند و جیوه آن بر روی دست یا اسایر اعضای بدن بریزد، می تواند خطراتی را به دنبال داشته باشد. البته مضر بودن جیوه داخل لامپ های کم مصرف به این معنی نیست که لامپ کم مصرف را استفاده نکنید. اگر این لامپ ها نشکنند و آلودگی محیطی ایجاد نکنند، اشکالی برای مصرف کردن آنها وجود ندارد.»

تاثیر جیوه بر سلامت بدن

به گفته سایت «سازمان بهداشت جهانی»، -WHO- جیوه عنصری و متیل جیوه برای سیستم عصبی مرکزی و محیطی سمی هستند. استنشاق بخارات جیوه تاثیرات منفی بر سیستم عصبی، گوارش و ایمنی، کلیه ها و ریه ها می گذارد و حتی می تواند کشنده باشد. نمک های غیر معدنی جیوه می توانند برای پوست، چشم ها و لوله های گوارشی خورنده باشند و در صورت مصرف خوراکی باعث مسمومیت کلیه ها شوند.

اختلالات رفتاری و عصبی پس از استنشاق، خوردن یا تماس پوستی ترکیبات مختلف جیوه ممکن است مشاهده شود. علایمی چون لرزش، بی خوابی، از دست دادن حافظه، اثرات عصبی عضلانی، سردرد و اختلال شناختی و حرکتی مشاهده می شود. علایم خفیف و ساب کلینیکال مسمومیت سیستم عصبی مرکزی در کارگرانی که در معرض جیوه عنصری با غلظت 20 میکروگرم در مترمکعب یا بیشتر در هوا و به مدت چند سال بوده اند، دیده می شود. عوارض کلیوی گزارش شده است؛ از افزایش پروتیین ادرار تا نارسایی کلیوی.

آیا لامپ کم مصرف سرطان زا است؟

آنچه که متخصصان فیزیک پزشکی و مهندسی پزشکی به طور مشترک بیان می کنند این است که بدون شک جیوه موجود در این لامپ ها سمی و خطرناک است و استنشاق این ماده سمی در دراز مدت بر سلامت فرد تاثیر منفی دارد، با این حال اینکه با قاطعیت گفته شود که آیا میزان جیوه به کار رفته در لامپ های کم مصرف ایجاد سرطان می کند یا خیر، نیازمند انجام تحقیقات علمی گسترده و پژوهش های متعدد است.

«عبدالله فضلعلی زاده»، متخصص پرتو درمانی، در گفت و گو با ایرنا می گوید: «جیوه چون فلزی سمی است ممکن است باعث یک سری اختلالات خونی شود که این اختلالات می تواند به صورت های مختلفی در فرد بروز کند اما ارتباط آن با سرطان اثبات شده نیست و باید مورد بررسی قرار گیرد بنابراین تا آن موقع می توان به مردم گفت که فقط مراقب باشید.»

فضلعلی زاده با بیان اینکه بیشتر کارهای علمی را آزمایش های زیاد با حجم جامعه مورد تحقیق وسیع و مراکز تحقیقاتی متعدد تعیین می کند تا بتوان با مقایسه این نتایج به یک نتیجه واحد قابل استناد دست یافت گفت: «برای اثبات سرطان زا بودن جیوه موجود در لامپ های کم مصرف باید تحققیات مختلف صورت گیرد و نتایج مقایسه شوند.»

میزان جیوه استفاده شده در لامپ های کم مصرف ۲.۵ تا ۳ میلی گرم یعنی به اندازه یک نقطه روی کاغذ است و کارشناسان بر این نکته اتفاق نظر دارند که تا زمانی که لامپ شکسته نشود سلامتی مصرف کننده تهدید نمی شود.

خطرناک بودن جیوه از نظر جذب آن در خون به این بستگی دارد که در محیط مورد استفاده به چه صورت در دیواره بچسبد. در مورد لامپ های کم مصرف هم باید دید چگونه لایه های جیوه چسبانیده می شود. اگر لایه ها به صورت لایه های معلق و شناور باشد قطعا خطرناک نیست؛ اما اگر لایه های جیوه به صورت پودری باشد، در صورتی که بشکند، احتمال پخش شدن آن در هوا بسیار زیاد است و تنفس این هوا به شدت ماده سمی جیوه را جذب خون می کند.

تاثیر لامپ های کم مصرف بر پوست

پیش از این نیز برخی محققان اعلام کرده بودند که اشعه فرابنفش که مقداری از آن در لامپ های کم مصرف وجود دارد به بروز مشکلات و بیماری های چشمی و پوستی می انجامد.

اشعه فرابنش نور خورشید با انواع مختلف «UVA»، «UVB» و «UVC» برای پوست مضر هستند. تحقیقات نشان می دهند که مقدار اندکی از این اشعه فرابنفش در نور لامپ های کم مصرف هم وجود دارد.

«محمد گلشنی» دبیر انجمن متخصصین پوست ایران در این زمینه به ایرنا می گوید: «هر چند مقدار این اشعه در لامپ های با نور سفید -لامپ های مهتابی و کم مصرف- کم است، اما چنانچه فرد برای مدت طولانی در معرض آنها باشد در درازمدت می تواند باعث کدری، تیرگی و ایجاد لک در پوست شود.»

به گفته او افراد بهتر است برای کاهش این مشکل از نورهای زرد و لامپ های آفتابی در منزل استفاده کنند. همچنین لامپ های با نور سفید باید در فاصله ای بیشتر از دو متر بر فرد تابیده شوند.

این متخصص پوست در پاسخ به اینکه ترکیب کردن و در کنار هم قرار دادن نورهای سفید و زرد می تواند مشکلات و عوارض نور های مهتابی را کمتر کند گفت: «بهترین نور، نور لامپ های آفتابی یا همان نورهای زرد هستند و این ترکیب نمی تواند عوارض نورهای سفید را خنثی کند.»

کارشناسان انجمن پوست انگلیس توصیه می کنند، بهتر است نور این لامپ ها با استفاده از محفظه های مشبک محصور شود تا پرتوهای مستقیم نور هنگام تابش شکسته و در محیط پخش شود و آنهایی که روزانه بیش از چهار ساعت در معرض این نورها قرار می گیرند باید از کرم ضد افتاب برای محافظت پوست صورت خود استفاده کنند.

تاثیر لامپ های کم مصرف بر چشم

نور لامپ های کم مصرف علاوه بر اینکه بر روی پوست عوارض بر جای می گذارد برای بینایی هم مضر هستند و به آسیب رساندن به عدسی چشم و قدرت بینایی فرد منجر می شوند.

نتایج تحقیقات این دانشمندان نشان داده است که کسانیکه روزانه بیش از 8 ساعت در معرض نور لامپ های فلوروسنت قرار گرفته اند پنج برابر بیشتر از سایر افراد دچار آب مروارید می شوند.

«پرویز زرین بخش» رییس مرکز تحقیقات اپتیک و لنز ایران در این باره در گفت و گو با ایرنا گفت: «به طور کلی استفاده از نورهای سفید و لامپ های کم مصرف در فاصله نزدیک به علت اینکه حاوی مقداری اشعه فرابنفش است به عدسی چشم آسیب می رساند و برای کاهش این آسیب ها باید فاصله خود را با این نورها رعایت کرد.»

او افزود: به منظور محافظت از چشم ها در برابر اشعه مضر نورهای سفید و لامپ های کم مصرف باید فاصله حدود سه متر رعایت شود و فرد مستقیما در زیر آنها قرار نگیرد به همین علت افرادی که از چراغ مطالعه استفاده می کنند، باید دقت کنند که نور چراغ از نوع سفید نباشد.»

سوسو زدن لامپ های کم مصرف هم برای افرادی که بیماری خاص دارند خطرناک است. افرادی که بیماری سر درد، اوتیسم، جزام و صرع دارند این لامپ ها در رشد و پیشرفت بیماری شان تاثیر زیادی می گذارد.

راه هایی برای کاهش زیان های لامپ کم مصرف

● از آنجا که احتمال پراکنده شدن نور ماورای بنفش این لامپ‌ها در محیط وجود دارد، بنابراین توصیه می‌شود حداقل ۳۰ سانتی متر از این لامپ ها فاصله داشته باشید. در عین حال اگر کیفیت لامپ خوب نباشد و لایه فلورسنت به درستی زده نشده باشد، امکان نشت بیشتر پرتوی ماورای بنفش وجود دارد.

● زمانی که یک لامپ کم مصرف شکسته می شود به مدت 15 دقیقه در و پنجره ها را باز کنید و بعد با پوشیدن ماسک و دست کش با استفاده از جارو دستی یا کاغذ، خُرده شیشه ها را جمع کنید

● برای جمع کردن خُرده شیشه های خیلی ریز از چسب نواری پنج سانتی استفاده کنید. به هیچ عنوان برای جمع آوری خُرده شیشه لامپ های کم مصرف از جارو برقی استفاده نکنید.

● بقایای لامپ شکسته نباید با زباله های شهری قاطی شود چرا که وقتی این خُرده شیشه ها وارد طبیعت می شوند تا سه سال هیچگونه گیاهی در آن محل رشد نمی کند.

● این لامپ ها را بیشتر در راهروها و مکان هایی که عبور و مرور در آنها کم است استفاده کنید و همراه با این لامپ از لامپ های معمولی یا زرد استفاده کنید.

به گزارش «بهپو»، استفاده از لامپ های کم مصرف با رعایت اصول ایمنی که اشاره شد مشکلی برای سلامت بدن ایجاد نمی کند. لامپ های کم مصرف تا زمانیکه نشکنند و آلودگی محیطی ایجاد نکنند اشکالی برای مصرف کردن آنها وجود ندارد./