خواص زرشک، یاقوت سرخ رنگ طبیعت

مصرف طبی زرشک به دوره‌ی مصر باستان می‌رسد؛ روزگاری که فراعنه‌ی مصر از آن برای درمان بیماری‌های سخت استفاده می‌کردند؛ اما اکنون کشور ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی زرشک دنیاست؛ گیاه سرخ‌رنگی که در بیشتر خانه‌های ایرانی محدود به تزیین غذاهایی مثل زرشک‌پلو، مرصع‌پلو و... است در حالی که این دانه‌‌ی قرمزرنگ خواص بی نظیری دارد و خوردن آب آن چقدر حال آدم‌های افسرده را خوب می‌کند.

مصرف طبی زرشک به دوره‌ی مصر باستان می‌رسد؛ روزگاری که فراعنه‌ی مصر از آن برای درمان بیماری‌های سخت استفاده می‌کردند؛ اما اکنون کشور ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی زرشک دنیاست؛ گیاه سرخ‌رنگی که در بیشتر خانه‌های ایرانی محدود به تزیین غذاهایی مثل زرشک‌پلو، مرصع‌پلو و... است در حالی که این دانه‌‌ی قرمزرنگ خواص بی نظیری دارد و خوردن آب آن چقدر حال آدم‌های افسرده را خوب می‌کند.
به گزارش «بهپو»، زرشک در حکم یک آنتی‌بیوتیک طبیعی است و خوردن آن بدن را در برابر خیلی از بیماریها واکسینه می‌کند. جالب است بدانید که آن‌ور آبی‌ها در سال‌های اخیر تحقیقات گسترده‌ای درباره خواص زرشک انجام داده‌اند و به نتایجی رسیده‌اند که ابوعلی سینا در کتاب «قانون» و حکمای دیگر طب سنتی در کتاب‌هایشان به آن‌ها اشاره کرده‌اند. قطعا بعد از مطالعه‌ی این مطلب به این نتیجه می‌رسید که نام «یاقوت طبیعت» برازنده‌ی این گیاه سرخ‌رنگ است.
تمام قسمت های گیاه زرشک دارای خواص دارویی است. از این خواص دارویی می توان به مقوی بودن، ضد میکروب، ضد استفراغ، تب بر، ضد خارش، آنتی اکسیدانت، ضد التهاب، تنظیم فشار خون و ضربان قلب و تسکین دهنده دردها اشاره کرد. این گیاه در درمان بعضی بیماری ها از قبیل اختلالات کیسه صفرا، زردی، اسهال خونی، مالاریا و سنگ صفرا کاربرد دارد.
زرشک دارای بیش از 660 گونه است. گونه های زرشک به خاطر آلکالوییدهای مختلف در محتوایشان خواص دارویی دارند. این آلکالوییدها شامل بربرین، اکسی آکانتین، بربامین و پالماتین می باشند که در تمام قسمت های گیاه دیده می شوند.
تحقیقات زیادی وجود آلکالویید بربرین را در زرشک اثبات کرده اند. بربرین عمومی ترین ترکیب فعال موجود در زرشک است که خاصیت آنتی باکتریال دارد و در درمان اسهال نقش دارد.
بربامین آلکالویید دیگر موجود در زرشک آنتی اکسیدانی است که به کاهش التهاب کمک می کند.
طعم تلخ زرشک به دلیل آلکالوییدهای موجود در آن است و در طب سنتی از زرشک برای درمان اسهال، کاهش تب، بهبود اشتها، تسکین ناراحتی معده، ارتقای انرژی بدن و احساس خوب بودن استفاده می کردند.
مصرف طبی زرشک به دوره مصر باستان می رسد که فراعنه و ملکه ها، این گیاه را با تخم رازیانه به منظور درمان طاعون مصرف می کردند. در مغولستان زرشک را برای خارج کردن رطوبت و بند آوردن خونریزی و برای بیماری هایی که ترشحات مخاطی دارند به کار می بردند. روس ها هم از زرشک برای رفع التهاب خونریزی رحمی، خونریزی، تنش های شدید، اختلالات کیسه صفرا و افزایش صفرا استفاده می کردند.

ویژگی های دارویی زرشک

خواص درمانی میوه

زمان برداشت میوه در خواص درمانی میوه زرشک اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا با دقت در زمان برداشت، میزان مواد موثره میوه زرشک حفظ می گردد. بهترین زمان برداشت زرشک آبان ماه است.
میوه زرشک طبیعتی سرد و خشک دارد و در طب سنتی از آن برای تقویت کبد و قلب، صفرابر، مسکن معده، خونریزی و بند آوردن خون بواسیر استفاده می شود. از میوه زرشک برای درمان تیفوس، درد قفسه سینه و به عنوان داروی ضد مالاریا، ادرار آور و خلط آور استفاده می شود. میوه زرشک صفراآور بوده و در درمان سنگ کیسه صفرا بسیار موثر است.

خواص درمانی برگ زرشک

برای استفاده از خواص درمانی برگ، باید برگ را در زمان مناسب –اوایل تابستان- چید و آنها را بصورت نازک در محلی به دور از تابش مستقیم آفتاب، بدون آنکه جابجا شوند پهن کرد. اگر برداشت دیر انجام شود یا برگ ها در تابش مستقیم آفتاب خشک شوند مواد موثره از دست می روند. از جمع کردن برگ هایی که خودبخود خزان کرده اند هم باید خودداری کرد.
برگ زرشک به تنهایی یا مخلوط با داروهای مناسب برای زخم معده و رفع اسهال های ناشی از ضعف ارگان های داخلی شکم کاربرد دارد. در بیماری های دهان به ویژه ورم لثه و عقب نشینی لثه توصیه شده است که برگ درخت زرشک را بیمار بجود یا جوشانده و صاف کرده برگ آن را مزه مزه کند. جویدن برگ زرشک باعث سفتی لثه ها و دندان ها می شود و در درمان بیماری های دهانی به علت کمبود ویتامین C، برگ زرشک به دلیل مقدار بالای ویتامین C بسیار مفید است.
کوبیده برگ تازه زرشک برای مداوای زخم ها به صورت استعمال خارجی کاربرد دارد. جوشانده برگ در درمان رقیق شدن خون و مداوای اسهال هم به کار می رود.

خواص ریشه زرشک

زمان جمع آوری ریشه پاییز است. ریشه زرشک دارای انواع بسیاری از مواد شیمیایی به نام آلکالویید ایزوکینولین است. ریشه زرشک صفرابر و مسهل بوده و کبد را پاک و تقویت می کند. اعمال دستگاه گوارش را منظم کرده و سوءهاضمه را با برطرف کردن بی اشتهایی از بین می برد. برای رفع یبوست و درمان زردی، واریس، کاهش فشار خون و سوزش ادرار موثر است. همچنین در درمان نقرس و روماتیسم از آن استفاده می شود. در کاهش خونریزی های عادت ماهانه در زنان به کار می رود. کسانی که مبتلا به ورم طحال هستند می توانند برای معالجه از فواید ریشه زرشک بهره ببرند. برای شستشوی چشم هم می توانید از جوشانده ریشه زرشک استفاده کنید.

خواص پوست ریشه

مقدار آلکالویید در پوست ریشه زرشک بیشتر از قسمت های دیگر این گیاه است. پوست ریشه درختچه زرشک هم از دیرباز مصرف دارویی داشته و از آن به عنوان مقوی و اشتهاآور، صفرابر و مسهل استفاده می کردند.
پوست ریشه زرشک خواص آنتی بیوتیکی دارد و به عقیده متخصصان طب گیاهی سبب تحریک خاصیت ضدعفونی غشای مخاطی بدن می شود.
پوست ریشه زرشک باعث پایین آوردن تب، کاهش تورم و فشار خون شده و به تنظیم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب کمک می کند. از پوست گیاه زرشک برای مشکلات جریان خون استفاده می شود و حتی اثر سمی روی انگل سالک دارد. همچنین در درمان زردی، مالاریا و کیسه صفرا به کار می رود.

برای تهیه دم کرده زرشک مقدار 40 گرم زرشک را در یک لیتر آب جوش بریزید و 10 دقیقه بعد آن را صاف کرده و با شکر یا عسل میل کنید. مقدار مصرف آن سه فنجان در روز و در فاصله بین غذاهاست.

مواردی که باید در مصرف زرشک احتیاط کرد

اگر معده شما حساس است مصرف زرشک به مدت سه تا پنج روز احتمالا کافی است. باید توجه کرد که بعضی عفونت ها در صورت مصرف نکردن آنتی بیوتیک خطرات جدی برای بدن به همراه دارند؛ بنابراین هرگز در این فکر نباشید که به جای مصرف آنتی بیوتیک از گیاهانی مانند زرشک استفاده کنید. دستورات پزشک را حتما به دقت دنبال کنید.
اگر زرشک به شکل صحیح استفاده شود خطری ندارد؛ اما اگر باردار هستید از مصرف زرشک اجتناب کنید چون مصرف زیاد زرشک یا ساقه و برگ آن برای زنان باردار به دلیل تحریک رحم و احتمال سقط جنین، خطرناک است.
مصرف زیاد و طولانی مدت زرشک باعث ناراحتی معده و روده می شود و جذب ویتامین B را با اشکال روبرو می کند.
کسانی که فشار خونشان پایین است بهتر است آب زرشک را به همراه عسل میل کنند./
این مطلب چکیده ای است از مقاله «خواص دارویی زرشک و نقش آن در ارتقای سطح سلامت عمومی» نوشته «رضا غلامی» دکترای علوم باغبانی.