توجه داشته باشید، تمامی توصیههایی که در طول این مطالب داده میشوند، ممکن است برحسب شرایط بیمار و نوع عمل جراحی تغییر کنند. بنابراین قبل از استفاده از هر کدام از آنها با پزشک جراح خود صحبت کرده و نظر او را جویا شوید. همیشه و در همه حال تنها به نظر پزشک خود عمل کنید.
ساختمان مفصل ران چگونه است؟
- یک قسمت در بالا که به شکل یک کاسه است. به این کاسه حفره استابولوم میگویند. حفره استابولوم قسمتی از استخوان لگن است.
- یک قسمت در پایین که به شکل یک کره گرد است و به آن سر استخوان ران میگویند. سر استخوان ران، بالاترین قسمت این استخوان است. سر استخوان ران به توسط قسمتی به نام گردن استخوان ران به تنه استخوان ران، متصل میشود.
مفصل ران به چه عللی خراب میشود؟
- سیاه شدن سر استخوان ران یا نکروز سر استخوان ران میتوانند موجب ساییده شدن زودهنگام این مفصل در سنین جوانی یا میانسالی شود. این بیماری بیشتر در افرادی دیده میشود که از داروهای موسوم به کورتون استفاده میکنند.
- تغییر شکل مادرزادی حفره استابولوم در ناحیه لگن میتوانند موجب شود، فرد در سنین حدود 50-30 سالگی دچار تخریب و ساییدگی مفصل ران شود. این مشکل در خانمها بیشتر دیده میشود.
- دررفتگی یا نیمه دررفتگی مادرزادی مفصل ران میتوانند موجب آرتروز زودرس مفصل ران شود.
- بد جوش خوردن شکستگیهای استابولوم میتوانند، موجب تخریب و ساییدگی مفصل ران شود.
- ابتلا به بعضی از انواع روماتیسم مفصلی هم میتوانند موجب خراب شدن مفصل ران شود.
جراحی تعویض مفصل ران چه کمکی به بیمار میکند؟
1-درد مفصل ران: وقتی مفصل ران در ناحیه لگن خراب میشود، بیمار دچار درد در این ناحیه میشود. به علت ساییده شدن سطوح ناهموار سر استخوان ران و حفره استابولوم، پایانههای درد در مفصل تحریک شده و بیمار احساس درد میکند. این حس درد موجب میشود تا بیمار سعی کند مفصل ران خود را زیاد حرکت ندهد، چون هر حرکتی در مفصل شدت درد را افزایش میدهد.
بهتدریج فعالیتهای روزانه بیمار محدودتر میشوند و وی به علت این درد از یک زندگی سالم و شاد محروم میشود. این درد موجب لنگش هم میشود. علت این است که بیمار سعی میکند در حین راه رفتن فشار کمتری روی اندام دردناک وارد کند و در نتیجه نمیتواند خوب راه برود. یعنی در حین راه رفتن دچار لنگیدن است.
درد مفصل ران بعد از تعویض مفصل کاملا یا تاحد زیادی از بین میرود. علت اینکه ذکر میشود تاحد زیادی از بین میرود، این است که بعضی از بیمارانی که دچار تخریب مفصل ران شدهاند، مشکلات دیگری هم دارند. بطور مثال، تعدادی از این بیماران تنگی کانال نخاعی و یا بیرونزدگی دیسک کمری هم دارند و این مشکلات میتوانند درد لگن را تشدید کنند. بعد از جراحی تعویض مفصل لگن، دردی که به علت ساییدگی مفصل ران ایجاد شده، کاملا از بین میرود، ولی دردی که به علت تنگی کانال نخاعی یا بیرونزدگی دیسک بین مهرهای در لگن حس میشده، بدون تغییر باقی میماند.
2-محدودیت حرکتی در مفصل: خراب شدن مفصل ران در ناحیه لگن موجب محدود شدن حرکات این مفصل میشود. سر استخوان ران دیگر نمیتواند به راحتی در داخل حفره استابولوم حرکت کند. البته مقداری از این محدودیت حرکت مربوط به سفت و غیرقابل انعطاف شدن رباطها و تاندونهای اطراف مفصل ران است. بعد از جراحی تعویض مفصل لگن، چون سر استخوان ران و کاسه استابولوم هر دو عوض شدهاند، حرکت مفصل به راحتی انجام میشود. البته گاهی اوقات ممکن است به علت تغییرات شدیدی که در رباطها و تاندونهای اطراف مفصل ران ایجاد شده، این محدودیت حرکت بعد از جراحی بطور کامل رفع نشود، ولی میتوان گفت که تا حد زیادی بهبود مییابد.
3-کوتاه بودن اندام: به علت تخریب سر استخوان ران و کاهش ارتفاع آن، اندام تحتانی این بیماران کوتاه است. در مواردی این کوتاهی به علت جابه جا شدن سر استخوان ران به سمت بالا است. این کوتاهی میتواند موجب لنگش بیمار شود.
با تعویض مفصل ران این کوتاهی بطور کامل و یا تا حد زیادی از بین میرود. در صورتیکه کوتاهی در حدود 4-3 سانتیمتر باشد، تقریبا به طور کامل درمان میشود، ولی در مواردی که میزان کوتاهی بیش از آن باشد ممکن است تصحیح کامل آن موجب بروز عوارضی مانند آسیب و فلج عصب سیاتیک شود. در این موارد پزشک معالج با احتیاط عمل کرده و کوتاهی اندام را در حد قابل قبولی جبران میکند.
4-لنگش: در تخریب مفصل ران، بیمار در حین راه رفتن دچار لنگیدن میشود. این لنگش به علت درد، محدودیت حرکتی و کوتاهی اندام و ضعف عضلات لگن ایجاد میشود. در مورد سه علت اول بحث شد. در تخریب مفصل ران، بیمار به علت درد، سالها نتوانسته خوب راه برود که نتیجه آن ضعیف شدن عضلات لگن است. ضعف عضلات لگن موجب میشود بیمار نتواند خوب راه برود و به بیان دیگر در حین راه رفتن دچار لنگش میشود.
تعویض مفصل لگن بهخودیخود نمیتواند عضلات لگن را قوی کند، ولی با از بین رفتن درد، بیمار میتواند بعد از انجام جراحی، نرمشهای خاصی را تحتنظر پزشک معالج انجام داده و به وسیله آنها عضلات ضعیف شده را قوی کند. قوی شدن این عضلات میتوانند لنگش بیمار را بهبود داده یا کاملا از بین ببرد.
اقدامات قبل از تعویض مفصل لگن یا ران با یک مفصل مصنوعی
- از ناحیه لگن شما عکس رادیوگرافی تهیه میشود. ممکن است نیاز باشد تا از روشهای دیگر تصویربرداری مانند سیتی اسکن هم برای تعیین دقیق شکل مفصل استفاده شود. هرچه پزشک جراح بیشتر از شکل مفصل آسیبدیده شما اطلاع داشته باشد، بهتر میتواند آن را جراحی کند.
- آزمایشهای خون و ادار و نوار قلبی و عکس قفسهسینه از شما گرفته میشود.
- در صورت لزوم بامتخصص بیهوشی یا متخصص قلب در مورد وضعیت سلامتی شما مشاوره میشود.
- در صورتیکه بیمار از قبل از دارو و یا داروهای خاصی استفاده میکند، باید همه آنها را به پزشک اطلاع دهد. اگر نام آنها را نمیشناسید، باید همه آنها را با خود به نزد پزشک برده و نشان دهید. بعضی داروها باید قبل از جراحی قطع شوند. بطور مثال، آسپرین یا بعضی داروهای رقیق کننده خون (مانند وارفارین یا پلاویکس) باید یک هفته قبل از انجام جراحی قطع شوند. تمام داروهای ضددرد مانند بروفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین، ناپروکسن، پیروکسیکام و ملوکسیکام را یک هفته قبل از جراحی قطع کنید. مصرف سلکوکسیب یا استامینوفن اشکالی ندارد.
- در صورتیکه بیمار دچار عفونت در هر قسمتی از بدن خود باشد، باید آن را به پزشک خود اطلاع دهد. زخمها و عفونتهای پوستی و عفونتهای دهان و دندان و عفونتهای ادراری حتما باید به پزشک اطلاع داده شوند. هر عفونتی باید قبل از انجام جراحی تعویض مفصل ران بهطور کامل درمان و برطرف شود. در غیر این صورت، ممکن است، بعد از جراحی، مفصل مصنوعی دچار عفونت شود.
- قبل از جراحی تعویض مفصل ران بیماران باید به دندانپزشک مراجعه کند تا در صورتیکه دندان خراب داشته باشد یا مشکلی در لثه یا محیط دهانی او باشد، بطور کامل درمان شود. تمامی درمانهای دندانپزشکی باید حتیالامکان قبل از جراحی تعویض مفصل ران انجام شوند.
اقدامات قبل از بستری شدن در بیمارستان
- مطمئن شوید روز بستری شدن در بیمارستان و روز عمل جراحی خود را میدانید. در روز بستری تمام مدارک پزشکی و وسایلی را که پزشک از شما خواسته، با خود به بیمارستان بیاورید.
- اگر از بیمه تکمیلی با هر نوع بیمه دیگری استفاده میکنید، قبل از بستری شدن باید آن را به اطلاع شرکت بیمه خود برسانید.
- قبل از بستری شدن در بیمارستان، مطمئن شوید تا نزدیکان شما در روز مرخص شدن در دسترس هستند تا اقدامات ترخیص را در بیمارستان انجام دهند و همچنین مطمئن شوید، نزدیکان شما حداقل به مدت یک هفته بعد از جراحی بهطور 24 ساعته به منظور مراقبت نزد شما خواهند بود.
- قبل از بستری شدن در بیمارستان، وسایل مورد نیاز را مانند واکر یا یک جفت عصای زیر بغل، یک توالت فرنگی سیار با نشیمن بلند و یک صندلی با نشیمن بلند برای داخل حمام تهیه کنید.
- از قبل محیط خانه را برای بعد از جراحی آماده کنید. در مورد خصوصیات خانه بعدا توضیحاتی داده خواهد شد.
- داروهایی را که از قبل به علت بیماریهای دیگر مصرف میکنید (مثل داروهای قلب یا فشار خون) پس از اینکه به اطلاع جراحی میرسانید و در صورتیکه منعی نداشته باشد، باید قبل و بعد از جراحی هم مصرف کنید. این داروها را باید باخود به بیمارستان بیاورید.
- وسایل شخصی خود را از قبل آماده کنید تا آنها را در بیمارستان همراه خود داشته باشید.
- بستری شدن در بیمارستان معمولا در روز قبل از جراحی است.
نکات مهم بعد از بستری شدن در بیمارستان
- شب قبل از جراحی حمام بروید و تمام قسمتهای بدن خود را خوب با آب و صابون بشویید.
- بهتر است موی بدن خود را نتراشید. بهترین زمان برای کوتاه کردن موهای موضع عمل جراحی، در اطاق عمل و بلافاصله قبل از جراحی است.
- حداقل از 12 ساعت قبل از جراحی نباید چیزی بخورید یا بیاشامید.
رفتن به اطاق عمل
- قبل از رفتن به اطاق عمل لباسهای مخصوصی به بیمار پوشانیده شده و به اطاق عمل فرستاده میشود. بیمار ابتدا به یک اطاق انتظار میرود. زمان جراحی که رسید، وی با تخت یا صندلی چرخدار از این اطاق انتظار به اطاق اصلی جراحی منتقل میشود.
- اطاق عمل جراحی یک اطاق بزرگ است که یک تخت در وسط آن وجود دارد. به آن تخت جراحی میگویند و بیمار برای جراحی روی آن قرار میگیرد. اطاق عمل معمولا به رنگ سبز یا آبی کمرنگ است. هوای آن قدری سرد است. در بالای اطاق و بالای تخت عمل، وسایلی که مورد استفاده متخصص بیهوشی است، قرار میگیرند. در اطراف اطاق هم میزهایی است که وسایل مورد استفاده جراح روی آن قرار گرفته است.
- پرسنل اطاق عمل معمولا لباسهای یک شکلی دارند که بر حسب وظیفهشان، ممکن است رنگ لباس آنها با هم متفاوت باشد، ولی همه آنها کلاه پارچهای به سر داشته و ماسکی جلوی بینی و دهان خود قرار میدهند. این کلاه و ماسک برای جلوگیری از انتقال میکروبهای بدن آنها به بیمار است.
روند انجام بیهوشی
برای شروع جراحی، بیمار ابتدا توسط متخصص بیهوشی و همکارانش بیهوش یا بیحس میشود. برای شروع بیهوشی یا بیحسی، ابتدا بیمار به پشت روی تخت دراز کشیده و سوزنهای مخصوصی به نام آنژیوکت به یک دست یا هر دو دست بیمار زده میشود. اینها لولههای باریک پلاستیکی هستند که قبل و در حین و بعد از جراحی، دارو، سرم و خون از این طریق به بدن بیمار رسانده میشود. بسیار دیده شده که بیماران تمایل دارند در حین جراحی نوعی خاصی از بیحسی یا بیهوشی برای آنها استفاده شود. بعضیها تمایل دارند که کاملا بیهوش شوند و در حین جراحی اصلا چیزی نفهمند و بعد از عمل جراحی بیدار شوند. بعضی از افراد از بیحسی ناحیهای که با استفاده از تزریق ماده بیحسی در ناحیه کمر انجام میشود، وحشت دارند و فکر میکنند بعد از جراحی، کمر آنها ضعیف میشود. بعضی دیگر که بیماری داخلی خاصی مثل بیماریهای قلبی یا ریوی دارند، فکر میکنند که اگر بیهوش نشوند و بیحس شوند، خطر کمتری آنها را تهدید میکند.
ذکر این نکته مهم است که صلاحیتدارترین کسی که مشخص میکند، بیمار را باید به چه روش برای عمل جراحی آماده کرد، پزشک متخصص بیهوشی است. وی با در نظر گرفتن عوامل مختلفی مثل سن بیمار، بیماریهای زمینهای که بیمار ممکن است داشته باشد، نوع عمل جراحی و بسیاری عوامل دیگر بهترین و مناسبترین انتخاب را برای بیمار در نظر میگیرد. وی برای این تصمیم سالها آموزش دیده و تجربه دارد. پس بهتر است تصمیمگیری در مورد نوع بیحسی یا بیهوشی، به متخصص بیهوشی سپرده شود، مگر در مواقعی که ایشان بیمار را در انتخاب بین دو یا چند روش آزاد میگذارد.
برای بیحسی کمری، بیمار را روی تخت مینشانند و پزشک متخصص بیهوشی، داروی خاصی را با سوزن بسیار باریکی به پشت کمر وی وارد میکند. سپس بیمار دراز میکشد. بعد از 2-1 دقیقه هر دو پای بیمار از کمر به پایین بیحس میشود. ممکن است تزریق ماده بیحسی به کمر بیمار در حالت خوابیده به شانه انجام شود.
بیهوشی عمومی هم معمولا با تزریق داروهای خاص به درون رگ بیمار و یا تنفس داروهای بیهوشی از راه ماسک تنفسی انجام میشود.
بعد از انجام بیهوشی یا بیحسی، بیمار را در وضعیت مناسب جراحی روی تخت جراحی قرار میدهند و سپس محل جراحی توسط محلولهای خاص کاملا شسته و ضدعفونی میشود. پس از آن محل جراحی مجددا توسط جراح با محلولهای خاص ضدعفونی میشود. جراح و همکاران وی پارچههایی را روی بیمار و در اطراف محل جراحی به نحوی قرار میدهند که فقط پوست محل جراحی نمایان بوده و بقیه بدن بیمار در زیر پارچه قرار گیرد. تمام این تمهیدات برای این است که محل جراحی حتیالامکان میکروب کمتری داشته باشد تا خطر عفونت بعد از جراحی کاهش یابد.
ساختمان مفصل مصنوعی لگن
مفصل مصنوعی لگن یا ران از یک گوی یا کره از جنس فلز و یک کاسه از جنس پلاستیک ساخته شده است. به منظور اتصال جزء کروی به تنه استخوان ران، به کنار گوی، دستهای متصل شده که در حین عمل جراحی درون کانال مدولری استخوان ران قرار میگیرد (استخوان ران به شکل یک لوله توخالی است و کانال داخلی آن را کانال مدولری مینامند.)
جنس دسته (که به آن «استم» Stem هم میگویند) از فلز تیتانیوم بوده وبه اشکال گوناگون طراحی و ساخته میشود. قسمت گوی یا سر، معمولا از آلیاژ کروم ـ کبالت یا از مواد سرامیکی (اکسید آلومینیوم یا اکسید زیرکونیم) ساخته میشود. سطح رویی این گوی را بسیار صاف و صیقلی میسازند تا به راحتی در درون کاسه حرکت کند.
کاسه را معمولا از نوع پلاستیک بسیار مقاوم و از نوع خاصی از پلیاتیلن میسازند. البته گاهی بهجای استفاده از پلیاتیلن، از کاسههایی از جنس سرامیک یا فلز هم استفاده میشود. پس در سطح مفصلی یک مفصل مصنوعی ران، در واقع فلز یا سرامیک از یک طرف، فلز، یا سرامیک یا پلاستیک در طرف دیگر در تماس قرار میگیرد. مورد استفادهترین آنها مفصل شدن سر فلزی با کاسه پلاستیکی است. در انواع جدید مفصل مصنوعی ران، کاسه پلاستیکی درون کاسه فلزی دیگری قرار میگیرد و این کاسه فلزی است که در تماس با استخوان لگن قرار خواهد گرفت.
موادی که در ساخت این مفاصل مصنوعی بهکار میروند، با بدن سازگارند و از طرف بدن دفع نمیشوند. این مواد تا حد زیادی در مقابل سایش و زنگزدگی مقاومند. به اندازه کافی قوی هستند تا بتوانند وزن بدن را تحمل کرده و شکسته نشوند و به اندازه کافی قابلیت ارتجاعی دارند تا ترد و شکننده نباشند. بنابراین این مفاصل مصنوعی از موارد پیشرفته و با استاندارد و تکنولوژی بالایی ساخته میشوند و همین عامل موجب بالا بودن نسبی قیمت آنها است.
مراحل قرار دادن مفصل مصنوعی ران در ناحیه لگن
برای انجام عمل جراحی تعویض مفصل ران، ابتدا پوست روی مفصل ران و عضلات زیر آن شکافته شده و به کنار زده میشوند تا مفصل ران مشخص شود. با بازکردن کپسول مفصلی، استخوان سر ران و استابولوم نمایان میشوند. سر استخوان ران که ساییده شده و آسیب دیده و قسمتی از گردن استخوان ران از بقیه استخوان جدا شده و از بدن خارج میشوند. سپس ران به کنار زده میشود تا حفره استابولوم کاملا نمایان شود.
باقیمانده غضروف مفصلی تخریب شده که سطح داخلی حفره استابولوم را پوشانده، با رندههای خاصی تراشیده و خارج شده و سپس کاسه پلاستیکی، در داخل حفره استابولوم کارگذاری میشود. سپس باقیمانده استخوان ران برای کارگذاری استم آماده میشود. به این صورت که با وسایل خاصی کانال مدولر ران گشادتر شده تا شکل دسته یا استم را به خود بگیرد و سپس این استم یا دسته درون این کانال مدولوری آماده شده قرار میگیرد. در آخر، سر مفصل مصنوعی در داخل کاسه پلاستیکی قرار میگیرد تا مفصل مصنوعی آماده کار شود.
بر حسب اینکه اتصال سر و کاسه مصنوعی با استخوان بدن به چه طریقی انجام میشود، مفصل مصنوعی را به دو دسته سیمانی و غیرسیمانی تقسیم میکنند.
در نوع سیمانی برای اتصال دسته یا استم به داخل کانال مدولر و برای اتصال کاسه پلاستیکی به استخوان لگن، از چسب مخصوصی به نام سیمان ارتوپدی استفاده میشود. در مفاصل مصنوعی بدون سیمان، سطح رویی دسته یا استم را با استفاده از روشهای مخصوص فلزکاری بهصورتی در میآورند که دارای برجستگی و فرورفتگیها و خلل و فرج بسیار ریز (در حد زیر مقیاس میلیمتر) میشود.
جراح ارتوپد این دسته را مستقیما و بدون واسطهای وارد داخل کانال مدولری میکند. درعرض چند ماه بعد از جراحی، استخوان ران که در تماس با فلز است، به دورن این خلل و فرج رشد کرده و به این ترتیب به فلز متصل میشود. در مورد کاسه هم همین اقدام صورت میگیرد. به این صورت که کاسه پلیاتیلنی درون کاسه فلزی دیگری قرار میگیرد و سطح خارجی این کاسه فلزی به همان ترتیب که در مورد استم گفته شد، به استخوان لگن متصل میشود.
بعد از جراحی تعویض مفصل ران چه کارهایی در بخش برای بیمار انجام میشود؟
بعد از جراحی تعویض مفصل لگن، بیمار چند روز در بیمارستان مانده تا مراقبتهای لازم از وی به عمل آید. بعد از اینکه بیمار از اطاق عمل به بخش منتقل شد، ممکن است تا مدتی حالت گیجی داشته باشد که به تدریج بهبود مییابد.
اگر جراحی بیمار با بیهوشی عمومی انجام شده، تا چند ساعت نباید چیزی برای خوردن به او داده شود. بعد از چند ساعت، میتوان پس ازکسب اجازه از پرستار، ابتدا چند قاشق آب به وی داد و اگر تحمل کرد و دچار ناراحتی نشد، به تدریج به او مایعات بیشتری داد.
اگر بیمار با بیحسی موضعی عمل شده، تا 24 ساعت نباید پشت تخت او بالا بیاید و سر بیمار باید کاملا پایین باشد، وگرنه دچار سردرد شدیدی میشود که ممکن است تا چند روز ادامه یابد.
در مدتی که بیمار در بخش میماند، اقداماتی برای بیمار انجام میشود که عبارتند از:
در چند روز اول بعد از عمل، درد بعد از جراحی که در همه بیماران، البته با شدت و ضعف متفاوت وجود دارد، با مسکنهای قوی و بعد از آن با مسکنهای معمولی کاهش پیدا میکند. مصرف مسکن تزریقی نباید زیاد باشد چون، موجب مسمومیت میشود.
در چند روز بعد از عمل جراحی، به بیمار آنتیبیوتیک تزریقی داده میشود تا احتمال عفونت بعد از عمل جراحی کاهش پیدا کند.
به بیمار داروهایی داده میشود تا از لخته شدن خون در پاها جلوگیری شود. لخته شدن خون در اندامهای تحتانی بسیار خطرناک بوده و ممکن است موجب آمبولی ریوی و اختلال در عملکرد قلب و ریه شود.
از بیمار مجددا عکسبرداری میشود تا وضعیت مفصل مصنوعی گذاشته شده مشخص شود.
لولههایی که در محل جراحی گذاشته شده و به آنها درن میگویند، بعد از چند روز از زخم خارج شده و پانسمان زخم هم بعد از گذشت چند روز از عمل جراحی تعویض میشود.
از مشکلاتی که بعد از جراحی ممکن است، بهوجود آید، تجمع ترشحات در ریه است. راههای هوایی ریه برای مرطوب ماندن بهطور طبیعی ترشحاتی دارند. این ترشحات با عمل دم و بازدم طبیعی و سرفه جابجا میشوند. در افراد مسن، بهخصوص زمانیکه برای مدتی استراحت میکنند (مثل وقتی که بیمار میشوند یا بعد از عمل جراحی) به علت کاهش فعالیت و کاهش فعالیت تنفسی، ممکن است، این ترشحات در راههای هوایی انباشته شده و موجب انسداد راه هوایی شوند که بهدنبال آن احتمال عفونت ریه افزایش پیدا میکند. برای مقابله با این پدیده در دوران بعد از جراحی، بیمار باید در تخت بیشتر به حالت نشسته یا نیمه نشسته قرار گیرد و سعی کند مرتبا نفسهای عمیق بکشد و عمدا سرفه کند. معمولا در چند روز بعد از جراحی، یک فیزیوتراپ بیمار را عیادت کرده و با انجام مانورهایی مثل ضربات خفیف و آرام به پشت قفسه سینه، سعی میکند به جابجایی ترشحات ریه کمک کند.
بسته به نوع جراحی که انجام شده، ممکن است لازم باشد، برای چند هفته پاها از هم باز باشند. به این منظور ممکن است، بالشتی بین ساقهای بیمار گذاشته شود تا از نزدیک شدن رانها به یکدیگر جلوگیری کند.
اغلب بیمارانی که برای آنها جراحی تعویض مفصل ران انجام شده، میتوانند و حتی لازم است در روز بعد از جراحی بایستند و راه بروند. بسته به نوع عمل جراحی، بعضی بیماران میتوانند روز بعد از جراحی پای عمل شده را کاملا روی زمین گذاشته و روی آن فشار بیاورند و بعضی دیگر تا چند ماه نباید این کار را انجام دهند. راه رفتن حتما باید با کمک یک فیزیوتراپ و با استفاده از وسایل کمکی مانند واکر باشد. فیزیوتراپیست روش استفاده درست را از واکر و راه رفتن صحیح به بیمار آموزش داده و حرکاتی را به وی یاد میدهد تا به کمک آنها حرکات مفاصل اندام تحتانی بهتر شده و قدرت عضلات افزایش یابد.
بیمار بعد از عمل جراحی باید به چه نکاتی توجه داشته باشد؟
توجه به نکات زیر بعد از جراحی ضروری است:
- داروهای خود را بشناسید و دقت کنید دارویی را که به شما میدهند، درست باشد. قبل از خوردن قرصها، سعی کنید از روی شکل آنها یاد بگیرید که نام آنها چیست و به این وسیله آنها را کنترل کنید.
- ممکن است به علت سرم یا داروهایی که به شما میدهند زیاد ادرار کنید. خجالت نکشید و برای ادرار کردن کمک بگیرید.
- اگر پزشک به شما اجازه راه رفتن داده، دقت کنید زمین نخورید. هم خود عمل جراحی و هم داروهایی که به شما میدهند، ممکن است حتی قویترین ورزشکاران را هم ضعیف کند. اگر تعادل ندارید، برای راه رفتن حتما کمک بگیرید. دقت کنید که بهخصوص در شب زمین نخورید. چراع را روشن کنید. عینک خود را بزنید و دمپایی مناسب بپوشید. قبل از اینکه سوار ویلچر شوید یا آن را ترک کنید، دقت کنید که حتما چرخهای آن قفل شده باشد.
- نگذارید کسانی که سرماخوردگی یا آنفلوآنزا دارند به عیادت شما بیایند. بچهها معمولا ناقلین ویروس این بیماریها هستند.
- اگر پرستاران در موقعی که کاری برای شما انجام میدهند، میز شما را از تخت دور میکنند، فراموش نکنید قبل از اینکه شما را ترک کنند به آنها یادآورشوید دوباره آن را سر جایش بگذارند، وگرنه ممکن است آب، تلفن یا وسایل شخصی شما از دسترستان دور شود.
- قدری بیاشتهایی تا چند هفته بعد از عمل طبیعی است. بهتر است بیمار از مواد غذایی حاوی آهن زیاد و میوه استفاده کند. آب زیاد بنوشد. مواد حاوی مقادیر زیاد ویتامین کا مثل کلم بروکلی، جگر، لوبیا سبز، سویا، اسفناج، کلم، گل کلم، کاهو، عدس و پیاز را مصرف نکند. الکل ننوشد و از قهوه کمتر استفاده کند. قدری یبوست بعد از جراحی طبیعی است که به علت کم بودن تحرکات شما است. از میوههای با تفاله زیاد و از برگه انجیر و زردآلو استفاده کنید.
- از کسانی که غذا را سرو میکنند، بخواهید که غذا را روی میز برای شما بچینند و آن را در دسترس شما قرار دهند.
در هنگام ترک بیمارستان باید به چه نکاتی توجه کنید؟
در هنگام ترک بیمارستان نکات زیادی به شما گفته میشود که ممکن است آنها را فراموش کنید. از آنها یادداشت بردارید یا آنها را توسط تلفن همراه خود ضبط کنید. بهخصوص اینکه چه داروهایی باید مصرف کنید، چه موقع باید دوباره دکتر را ببینید، باید با پانسمانها چکار کنید، چه موقع میتوانید به حمام بروید، چه موقع میتوانید در منزل به تنهایی زندگی کنید، چه موقع میتوانید رانندگی کنید، چه موقع میتوانید راه بروید. چه موقع باید بخیهها را در آورید و غیره .
سعی کنید یکی از دوستان یا افراد خانواده با شما باشد تا نکات مهم فراموش نشوند.
اگر از چیزی مطمئن نیستید، حتما با پزشک تماس گرفته و سوال کنید. معمولا همکاران پزشک در مطب جواب اکثر سوالات شما را میدانند و میتوانند به شما کمک کنند.
مراقبتهای بعد از جراحی تعویض مفصل ران چیست؟
مراقبتهای بعد از جراحی به چند دسته تقسیم میشوند که عبارتند از:
- مراقبت از زخم و اندام عمل شده،
- روش درست نشستن،
- طرز درست خوابیدن،
- طریقه درست ایستادن ،
- روش درست راه رفتن،
- نرمشهایی که باید انجام داد .
قبل از عمل جراحی تعویض مفصل باید در محیط زندگی فرد تغییراتی داده شود تا محیط زندگی او بعد از جراحی راحتتر باشد. هدف عمده این تغییرات این است که احتمال زمین خوردن فرد کم شود و وی بتواند راحتتر و بدون فشار زیاد به مفصل مصنوعی کارهای خود را انجام دهد. زمین خوردن میتواند موجب شکسته شدن استخوان اطراف مفصل مصنوعی شده و در این وضعیت، درمان شکستگی بسیار مشکلتر و پرعارضهتر از شکستگی در فردی است که مفصل مصنوعی ندارد.
در حمام
- کف وان یا زیر دوش از چسبهای مخصوصی که سطح زبر دارند، استفاده شود.
- در کنار وان حمام، کفی پلاستیک با سطح زبر گذاشته شود تا فرد موقع ورود یا خروج از وان لیز نخورد.
- روی دیوار کنار وان دستگیره گذاشته شود تا بیمار دستهای خود را به آن گرفته و از زمین خوردن پیشگیری شود.
- در حمام از یک اسفنج یا لیف با دسته بلند برای شستشوی ساق و پا استفاده شود.
- صندلی حمام باید با نشیمن بلند ولی پایدار باشد و لیز نخورد.
- دقت کنید که آب داغ موقع دوش گرفتن ممکن است فشار خون شما را پایین آورده و موجب شود زمین بخورید.
در آشپزخانه
کف آشپزخانه نباید خیس باشد.
پله
- نور کافی روی پله باشد تا مسیر آن خوب دیده شود.
- پلههای معیوب تعمیر شوند.
- چیزی روی پله رها نشود.
- فرش یا قالیچه روی پله گذاشته نشود. این قالیچهها سر میخورند و موجب زمین خوردن بیمار میشوند.
- تمام طول کناره پله دستگیره داشته باشد.
طرز درست نشستن بعد از جراحی تعویض مفصل ران
انجام حرکات مفصل ران بعد از جراحی بسیار مهم هستند. بیمار باید بداند که چه حرکاتی برای مفصل مصنوعی مضر هستند. مهمترین ضرر، حرکات ناجور در مفصل ران مصنوعی و وارد شدن فشار بیش از حد به آن و دررفتگی مفصل است. دررفتگی مفصل مصنوعی از مشکلات جدی بعد از جراحی است و بیمار باید هر مراقبتی را انجام دهد تا این اتفاق نیفتد.
دررفتگی مفصل مصنوعی ران وقتی ایجاد میشود که مفصل در وضعیت ناجوری قرار گیرد. مهمترین وضعیتهایی که میتوانند موجب دررفتگی مفصل شوند، خم شدن زیاد ران و نزدیک شدن بیش از حد آن به ران دیگر و چرخش داخلی آن است. بنابراین بعد از جراحی باید به نکات زیر دقت کرد تا حرکات ناجوری در مفصل انجام نشود. دقت کنید که توصیههای زیر ممکن است برحسب شرایط بیمار و نوع عمل جراحی او تغییر کند. این تغییرات را با پزشک جراح خود هماهنگ کنید.
تقریبا همه بیماران بعد از جراحی میتوانند بنشینند، مگر اینکه پزشک اجاره آن را نداده باشد. در صورتیکه پزشک اجازه نشستن بعد ازجراحی را داده، بیمار میتواند تا حدود یک هفته در منزل از تخت استفاده کند، ولی باید هر روز به تدریج میزان نشستن خود را بیشتر کند. بعد از حدود یک هفته معمولا نیازی به تخت نیست و بیمار میتواند در تمام طول روز روی صندلی بنشیند. وقتی بیمار در حالت نشسته قرار گیرد و پاها آویزان هستند، ممکن است ورم کنند. برای پیشگیری از این حالت باید حتما از جوراب واریس استفاده کنید.
بیمار در هنگام نشستن باید دقت کند که مفصل ران خود را از 90 درجه، یعنی زاویه قائمه بیشتر خم نکند. منظور زاویهای است که بین تنه و ران تشکیل میشود. خم کردن ران بیش از این میزان احتمال دررفتگی مفصل را بیشتر میکند.
صندلی مورد استفاده بیمار باید طوری باشد که پایههای بلند داشته و نشیمن آن بالاتر از معمول و کمی سفت باشد. علت این است که در هنگام نشستن، زانوها باید هم سطح لگن یا کمی پایینتر از آن قرار بگیرند.
مبل راحتی که محل نشیمن آن پایین است، مناسب بیمار نیست. در اکثر این مبلهای راحتی در هنگام نشستن، سطح لگن پایینتر از زانو قرار میگیرد که این وضعیت فشار زیادی به مفصل مصنوعی وارد کرده و خطر دررفتگی را در آن زیاد میکند. صندلی باید دو دسته داشته باشد و پشتی آن محکم باشد.
بیمار بعد از جراحی باید برای همیشه از توالت پایهدار (فرنگی) استفاده کند. بیمار باید از توالت صندلیداری استفاده کند که در موقع نشستن روی آن زانوها همسطح لگن قرار گیرند، نه بالاتر از آن. توالتهای ثابت در منازل معمولا نشیمن پایینی دارند و مناسب بیمار نیستند. بهتر است از توالتهای سیار استفاده شود یا حجمی به بالای نشیمن توالت اضافه شود.
بیمار نباید در هنگام نشستن روی صندلی پاهای خود را روی یکدیگر بیندازد، چون احتمال دارد با این کار مفصل ران در برود.
بیمار باید دقت کند تا در هنگام نشستن یا ایستادن پای خود را بیش از حد معمول به طرف داخل یا خارج نچرخاند.
بیمار باید همیشه یک بالشت کمی سفت همراه داشته باشد تا وقتی بیرون از منزل خود بود، روی صندلی ماشین یا مبل یا صندلی بگذارد، بهطوریکه زانوهای وی پایینتر از سطح مفصل هیپ قرار بگیرد.
بیماری برای پوشیدن و درآوردن جوراب و کفش باید از پاشنهکش بلند استفاده کند تا مفصل ران زیاد خم نشود.
وقتی که بیمار میخواهد روی صندلی بنشیند یا وقتی نشسته است، به جلو خم نشود.
بیمار نباید سعی کند وقتی که روی صندلی نشسته، چیزی را از روی زمین بلند کند.
طرز درست ایستادن بعد از جراحی تعویض مفصل ران
در موقع ایستادن به نکات زیر توجه کنید:
- وقتی نشستهاید یا سرپا ایستادهاید، پای عمل شده را قدری جلوتر از پای سالم قرار دهید.
- اگر میخواهید زانویتان را خم کرده و روی زمین قرار دهید، این کار را با زانوی طرف عمل شده، انجام دهید. یعنی زانوی جراحی شده را خم کرده و روی زمین قرار دهید.
- از ناحیه کمر بیش از 90 درجه به جلو خم نشوید.
- اینکه بعد از عمل جراحی آیا میتوانید پایتان را روی زمین فشار دهید و وزن روی آن بگذارید، بسته به نوع جراحی فرق میکند. در این مورد حتما از پزشک جراح خود سوال کنید.
روش درست خوابیدن
بعد از جراحی مفصل ران برای دراز کشیدن به نکات زیر توجه کنید:
وقتی که در رختخواب دراز کشیدهاید، برای اینکه لبه پتو را بگیرید و آن را روی خود بکشید به جلو خم نشوید.
وقتی به پشت میخوابید تا حداقل شش هفته باید یک بالشت را بین ساقها بگذارید تا رانها کمی از یکدیگر فاصله داشته باشد.
بعد از جراحی معمولا خوابیدن به شکم اشکالی ندارد.
تا حداقل دو ماه بعد از جراحی روی شانه طرف عمل شده نخوابید.
میتوانید روی شانه طرف سالم بخوابید، ولی باید بسیار دقت کنید که در حین این کار زانوهای شما به هم نزدیک نشوند. برای اینکار باید یک بالشت کلفت را بین دو زانوی خود قرار دهید. باید مواظب باشید، موقع خواب این بالشت جابهجا نشود و همچنین باید مواظب باشید زانوی بالایی شما روی بالشت قرار گیرد. معمولا زانوی بالایی تمایل دارد بهتدریج به سمت جلو حرکت کرده و به جلوی بالشت بیاید. این وضعیت بسیار خطرناک بوده و احتمال در رفتگی مفصل را زیاد میکند. باید از آن جلوگیری کنید.
بازگشت کار و رانندگی
اینکه چه مدت بعد از عمل میتوانید به کار برگردید، بسته به نوع عمل و نوع کارتان متغیر است. با پزشک خود در این مورد مشورت کنید.
رانندگی را 6-4 هفته بعد از جراحی و آن هم بعد از مشورت با پزشک خود میتوانید شروع کنید.
نکاتی که برای همیشه باید رعایت کنید
تا وقتی مفصل مصنوعی در بدن وجود دارد، هر وقت کار دندانپزشکی برای بیمار انجام میشود، باید به دندانپزشک خود اطلاع دهد تا برای مدتی برای وی داروی آنتیبیوتیک تجویز کند، چون میکروبها میتوانند در موقع دستکاری محوطه دهان ودندان در موقع اعمال دندانپزشکی، از راه خون به محل مفصل مصنوعی رفته و در آن محل ایجاد عفونت کنند.
باید همیشه سعی کرد تمرینات سبک بدنی را تا آخر عمر ادامه داد تا حرکات مفصل و قدرت عضلات حفظ شود. بیمار بعد از شش تا هشت هفته میتواند شنا کند که فعالیت ورزشی سودمندی است. دوچرخهسواری روی زمین بدون شیب هم ورزش مناسبی است. ورزشهایی که در آنها به مفصل ضربه وارد میشود، مثل تنیس، بدمینتون، فوتبال و پرش مناسب نیستند. بیمار نباید اشیاء سنگین را حمل کند و بهتر است خریدهای روزانه خود را با چرخ دستی کوچکی به منزل ببرد.
هر چند وقت یکبار تا آخر عمر باید به پزشک معالج ارتوپد مراجعه کرد تا از صحت کارکرد مفصل مصنوعی مطمئن شد. بعضی از مشکلات ممکن است برای مفصل مصنوعی بهوجود بیاید که درابتدا ممکن است علامتی نداشته باشد و فرد متوجه آن نشود. اگر این مشکلات در همین مراحل اولیه درمان نشوند و بیمار تنها هنگامی به پزشک مراجعه کند که ناراحتی برایش ایجاد شده باشد، ممکن است وقت را برای درمان مناسب و موثر از دست داده و برای درمان دیر شده باشد. برای پیشگیری از این وضعیت بیمار باید بهطور مرتب و با فواصل سالانه مشخص به پزشک جراح ارتوپد خود مراجعه کند تا معاینه شده و در صورت لزوم از لگن وی عکسبرداری انجام شود.
ورزش بعد از جراحی تعویض مفصل ران لازم است. راه رفتن ورزش خوبی است و راه رفتن روی زمینهای هموار، نه تنها اشکالی ندارد که خوب هم هست. شنا ورزش بسیار خوبی برای شما است. همچنین دوچرخه سواری ورزش مناسبی است. ورزشهایی که موجب وارد شدن نیرو به صورت ضربهای به لگن شما میشوند مثل تنیس، بدمینتون، فوتبال و هر ورزشی که پریدن و جهیدن جزیی از آن باشد، برایتان نامناسب است. بلند کردن اشیاء اشکالی ندارد ولی از بلند کردن اشیاء سنگین یا در وضعیتهای نامناسب امتناع کنید.
راه رفتن بعد از جراحی تعویض مفصل
با این حال همه بیماران میتوانند یکی دو روز بعد از جراحی با واکر راه بروند. راه رفتن با واکر به نحوی که پای عمل شده روی زمین فشار داده نشود، برای همه بیماران نه تنها آزاد است بلکه لازم و اجباری است (مگر اینکه پزشک به عللی این کار را صلاح نداند)، ولی اینکه آیا بیمار میتواند در حین راه رفتن با واکر پای طرف عمل شده را بر زمین فشار دهد یا نه، همانطور که گفته شد، بسته به بیمار و نوع عمل جراحی متفاوت است. در این موارد باید به توصیه پزشک معالج عمل کرد.
در راه رفتن توجه به نکات زیر ضروری است:
تا چند هفته بعد از جراحی، بیمار باید از واکر یا عصای زیر بغل استفاده کند و تا وقتی حرکت و قدرت عضلات اطراف مفصل ران وی خوب نشده، احتمال زمین خورد او زیاد است و بالا و پایین رفتن از پله ممکن است خطرناک باشد.
بیمار باید حداقل هر یک ساعت یکبار از روی صندلی یا تخت بلند شده و راه برود.
در صورتیکه پزشک معالج اجازه وزن گذاشتن روی پای عمل شده را به بیمار بدهد، وی میتواند بهتدریج فعالیتهای روزانه معمول را در منزل شروع کند.
بیمار طبق یک برنامه منظم باید هر روز مقدار معینی (البته با نظر پزشک خود) در منزل راه برود. باید هر روز زمان و مسافت راه رفتن بیشتر شود و بهتر است درصورت امکان بعد از مدتی در خارج ازمنزل هم راهپیمایی داشته باشد.
راه رفتن با واکر
روز بعد از جراحی، فیزیوتراپ راه رفتن را با واکر به بیمار آموزش میدهد. هیچگاه بدون آموزش و بهطور سرخود از واکر استفاده نکنید. نکات زیر شما را در استفاده بهتر از واکر یاری میکند.
برای راه رفتن با واکر در حالت کاملا ایستاده محکم واکر را بگیرید، طوریکه به هر دو دستتان به یک اندازه نیرو وارد شود. پای سالم را کاملا روی زمین گذاشته، بطوریکه نیروی وزنتان کاملا به آن پا اعمال شود. پای طرف عمل شده را کاملا به زمین فشار ندهید و اجازه دهید با گرفتن واکر با هر دو دست، دستهایتان کار پای عمل شده را انجام دهند، یعنی مقداری از نیروی وزنتان را به عوض اینکه پای عمل شده تحمل کند، دستهایتان تحمل کند.
اینکه چه مقدار از وزنتان را میتوانید روی پای طرف عمل شده بیندازید، پزشک ارتوپد معالج شما مشخص میکند. ممکن است اصلا اجازه زمین گذاشتن پای عمل شده را نداشته باشید و یا ممکن است پزشک به شما اجازه دهد تا حد تحمل، پای خود را روی زمین فشار دهید.
سپس واکر را با هر دو دست از زمین بلند کرده و آن را کمی جلوتر قرار دهید. پس از آن اگر پزشک به شما اجازه وزن گذاشتن روی پای عمل شده را داده، آن را یک قدم به جلو بگذارید. سعی کنید موقع گذاشتن پا به زمین اول پاشنه پایتان به زمین برسد. سپس پای سالم را به همین ترتیب به جلو آورده و در کنار پای عمل شده قرار دهید. کاملا دقت کنید، موقعی که پای سالم میخواهد به طرف جلو بیاید، باید از روی زمین بلند شود. در این حال باید مراقب باشید که اگر از دستهایتان استفاده نکنید تمام نیروی وزنتان روی پای عمل شده میافتد، که درست نیست.
نرمش ها پس از عمل تعویض مفصل ران
در این مدت باید یک نفر دیگر شما را حمایت کند تا زمین نخورید. دقت کنید که در تمام این نرمشها باید سر پا بایستید و با هر دو دست بالاترین قسمت پشتی یک صندلی را محکم بگیرید تا تعادل شما در حالت ایستاده کاملا برقرار شود.
زانویتان را خم کرده و ران را بالا بیاورید، به طوریکه کف پای شما از زمین فاصله بگیرد. ران خود را میتوانید آنقدر بالا بیاورید که با تنه شما زاویه قائمه پیدا کند. این وضعیت را تا سه ثانیه حفظ کرده و سپس پا را مجددا آرام پایین بیاورید. این حرکت را میتوانید روزی سه بار و هر بار 5 تا 10 بار انجام دهید.
زانویتان را کاملا صاف نگه دارید و کل اندام تحتانی را از مفصل ران به طرف خارج حرکت داده و از بدن دور کنید و سپس به آهستگی آن را به سر جایش برگردانید. این حرکت را میتوانید روزی 3 بار و هر بار 5 تا 10 بار انجام دهید.
در حالی که ران و مفصل رانتان بدون حرکت است، زانویتان را خم کرده و به این وسیله پای خود را به عقب ببرید. این وضعیت را تا سه ثانیه حفظ کرده و سپس به آرامی پا را به سرجایش برگردانید. این حرکت را میتوانید روزی 3 بار و هر بار 5 تا 10 بار انجام دهید.
نرمشهایی که بعد از یکی دو ماه انجام میشوند
برای انجام این نرمشها سرپا و کاملا مستقیم بایستید و با هر دو دست خود بالاترین قسمت پشتی یک صندلی را بگیرید تا کاملا پایدار باشید. سپس یک سر یک کش را دور مچ پایتان بسته و سر دیگر آن را به یک نقطه ثابت ببندید و نرمشها را انجام دهید. این نرمشها را روزی چهار بار و هر بار ده مرتبه میتوانید انجام دهید.
در حالیکه زانو را کاملا مستقیم نگه داشتهاید، کل اندام تحتانی را که از مچ پا با کش به نقطه ثابتی بستهاید از مفصل ران به طرف جلو خم کرده و به جلو آورید. سپس پا را آهسته سر جای اولش برگردانید.
زانوی خود را کاملا صاف نگه دارید و کل اندام تحتانی را که از مچ پا به نقطه ثابتی بستهاید از مفصل ران به طرف خارج حرکت داده و از بدن دور کنید و سپس به آهستگی آن را به سر جایش برگردانید.
در حالیکه زانو را کاملا مستقیم نگه داشتهاید کل اندام تحتانی را که از مچ پا به نقطه ثابتی بستهاید از مفصل ران به طرف عقب خم کرده و به عقب بیاورید. سپس پا را آهسته سر جای اولش برگردانید.
استفاده از دوچرخه ثابت
- نشیمن دوچرخه را طوری تنظیم کنید که وقتی زانوی شما کاملا در حالت مستقیم است، کف پای شما پدال را لمس کند و وقتی پدال در بالاترین محل خود قرار میگیرد زانوی شما پایینتر از مفصل رانتان باشد. به عبارت دیگر، هیچگاه زاویه بین ران و تنه شما از 90 درجه کمتر نشود.
- در روزهای اول به سمت عقب پدال بزنید و وقتی بعد از مدتی احساس راحتی کردید میتوانید به سمت جلو پدال بزنید.
- بعد از 4 تا 6 هفته میتوانید کشش دوچرخه را بیشتر کنید.
- در ابتدا روزی دوبار و هر بار 10 تا 15 دقیقه رکاب بزنید و به تدریج آن را به روزی 4 بار و هر بار 30 دقیقه افزایش دهید./