چرا واکسن‌های آنفولانزای امسال موثر نبودند؟

چرا دانشمندان امسال نتوانستند برآورد صحیحی از واکسن آنفلوآنزا داشته باشند و چگونه ممکن است این اشتباه دوباره اتفاق بیفتد؟

چرا دانشمندان امسال نتوانستند برآورد صحیحی از واکسن آنفلوآنزا داشته باشند و چگونه ممکن است این اشتباه دوباره اتفاق بیفتد؟

در اوایل سال میلادی گذشته، روبرت داوم و سایر متخصصان بیماری‌های عفونی از سراسر ایالات متحده گرد آمدند تا گونه‌ای از آنفلوآنزا را که سازندگان واکسن باید در آن سال هدف قرار دهند مشخص کنند.

بازی حدس و گمان

با این‌کار به نظر، بازی حدس و گمانی می‌آید که هر سال تکرار می‌شود، البته با پشتوانه اطلاعات علمی که آن هم در صحت و سقم آن تردید هست و وقتی گمانه‌زنی‌ها با واقعیت جور درنیاید، مانند آنچه امسال شاهد آن بودیم، یعنی باید به انتظار یک فصل نگران‌کننده و مرگ‌آور آنفلوآنزا بمانیم.

داوم که مسئولیت کمیته مشورتی سازمان غذا و دارو را برعهده دارد و پیشنهادها را ارائه می‌دهد، می‌گوید: «ما هر چه در توان داشتیم انجام دادیم اما اینجا ویروس از ما باهوش‌تر بوده است. هیچ بیماری را نمی‌شناسم که اینقدر گیجمان کرده باشد. این ویروس ناامیدمان کرده و هیچ دانش قطعی درباره آن وجود ندارد. ما دراقع با تکیه بر شانسمان با این ویروس مبارزه می‌کنیم و خوب، خیلی وقت‌ها این ویروس شانس بیشتری دارد.»

امسال گروه پزشکان با دریایی از اطلاعات نظارتی مطالب را از زبان محققان دولتی شنیدند و پیشنهادات سازمان جهانی بهداشت را سبک سنگین کردند. در آخر متخصصان به 4 نوع ویروسی که می‌باید واکسن آنها در فصل آینده تولید می‌شد رای دادند؛ 2 نمونه از تیپ A و 2 نمونه از تیپ B و بعد امیدوارانه منتظر ماندند. داوم می‌گوید، امیدوار بوده آن احساسات همیشگی را دیگر نداشته باشد، سردرگمی، بی‌میلی، و آرزوی آنکه راهی مطمئن پیدا کند تا بتواند مردم را از تیر حملات آنفلوآنزای آن سال مصون نگه دارد.

با توجه به پیگیری‌ها و نظارت‌های مداوم بر ویروس در آزمایشگاه‌های سراسر جهان و کار صدها متخصص در دانشگاه‌های مختلف، سازمان جهانی بهداشت و نهادهایی مانند مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های ایالات متحده، معمولا گونه درست ویروس را برای مبارزه انتخاب می‌کنند. اما هر چند سال همین متخصصان سرنخ را گم می‌کنند.

ویروس پیش‌بینی ناپذیر

آنتونی فاسی، مدیر موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی، می‌گوید: «این کار ذاتا دشوار است. تنها صفتی که قطعا به آنفلوآنزا اطلاق کرد «پیش‌بینی ‌ناپذیر» است.»

وقتی سال گذشته یکی از ویروس‌های انتخابی، تیپ H3N2 شروع به دگرگون شدن کرد، متخصصان جهانی سلامت از پیش‌بینی‌کردن دست کشیدند. پیش از آنکه چرخ تولید واکسن به کار بیفتد ما شاهد برآمدن ویروس نوع جدید بودیم. آن‌طور که متخصصان می‌گویند، این روند بی‌سرانجام سبب شد واکسن‌های این فصل آن‌طور که متخصصان انتظار داشتند، عمل نکند.

سال خوب، اما نه عالی

توماس فریدن، مدیر مرکز پیشیری و کنترل بیماری‌ها، می‌گوید: «درمورد آنفلوآنزا موضوع فرق می‌کند، حتی وقتی که واکسن درست تولید شده، کارایی آن به اندازه اکثر واکسن‌های دیگر نیست. بهترین کارایی واکسن آنفلوآنزا چیزی حدود 65‌تا‌60درصد یعنی در حد قابل‌قبول است نه مطلوب. به عبارت دیگر، در سالی که واکسن بسیار نزدیک به نمونه ویروس ساخته شود، حدود دوسوم افرادی که واکسن را دریافت کرده‌اند درصورت آلودگی به ویروس نیاز به مراجعه به پزشک ندارند.»

فریدن عقیده دارد، هرچند هنوز آماری از کارایی واکسن‌های آنفلوآنزای این فصل منتشر نشده به احتمال زیاد آمار اثربخشی واکسن‌هابا‌توجه به تغییر ویروس H3N2 از سال‌های قبلی کمتر است.

تمایل تغییر ژنتیکی، گونه جدیدی از ویروس را به‌بار می‌آورد که اکثریت جمعیت در برابر آن بی‌دفاع هستند و همین مسئله سبب همه‌گیری بزرگ آنفلوآنزا در سال 2009 شد. اما تغییر شکل ویروس هرچند به اندازه تمایل تغییر ژنتیکی مخرب نیست بلکه، مشکلی است که سال‌ها دست از سر متخصصان عفونی برنداشته است. با درنظر گرفتن کارایی پایین واکسن‌های امسال، در روزهای گذشته شیوع آنفلوآنزا به تعریف اپیدمی نزدیک شده و می‌توان آن‌را شیوعی جدی تلقی کرد.مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها می‌گوید، شیوع آنفلوآنزا در 43 ایالت آمریکا «بالا یا گسترده» است و تعداد بستری‌شدگان در بیمارستان و فوتی‌ها رو‌به افزایش و وضعیت ممکن است از این هم بدتر شود.

زمان‌بندی مهم است

چالش مهم، زمان‌بندی است. سازندگان واکسن در یک مسابقه دائمی برای تولید و توزیع مقادیر کافی واکسن در آغاز فصل شیوع آنفوانزا هستند.

دیوید گرینبرگ، نایب رئیس انستیتو پاستور، که سالانه بیش از 65میلیون دوز واکسن تولید می‌کند، می‌گوید: «در این روند شلوغ تولید، هر ماجرایی ممکن است یک شبه اتفاق بیفتد.»

هر سال در ماه فوریه، سازمان جهانی بهداشت گونه‌ای از ویروس آنفلوآنزا را که ممکن است در فصل شیوع آنفلوآنزا بیشترین خطرات را در نیمکره شمالی به‌بار آورد، مشخص می‌کند و بعد از آن پیشنهادهای سازمان غذا و داروی آمریکا که معمولا با نظرات سازمان همسو است، ارائه می‌شود و سپس کارخانه‌های واکسن‌سازی طبق اطلاعات ارائه‌شده فرمول‌های مناسب را برای آن گونه‌های خاص ویروس تدوین می‌کنند. با توجه به همین روند است که مسئولان فرض می‌گیرند واکسن‌های تولیدشده ایمن و تا جایی که ممکن است کارآمد هستند.

مسئولان سازمان غذا و دارو می‌گویند: «استاندارد بودن واکسن‌ها حیاتی است. کارخانه‌های واکسن‌سازی باید میلیون‌ها دوز واکسن را تولید و بسته‌بندی کرده و تا آغاز پائیز که اول فصل شیوع آنفلوآنزا است به دست مطب‌های پزشکان و داروخانه‌ها برسانند. زمان طلایی مقابله با آنفلوآنزا سبب شده متخصصان حتی پیش از ازبین رفتن ویروس قبلی به فکر طراحی واکسن‌های سال آینده باشند.» بی‌شک حدس متخصصان درباره واکسن آنفلوآنزا حدسی هوشمندانه است که باید به کمک اطلاعات گردآوری‌شده از گونه‌های سال‌های قبل و اینکه کدام گونه را باید در آمریکای جنوبی انتخاب کرد که احتمالا به نیمکره شمالی مهاجرت می‌کند.

اما تا پیش از طراحی روش‌های پیش‌بینی جدید که با خود واکسن‌های جامع و روش‌های تولید سریع‌تر را همراه می‌آورد، همچنان باید با روش گمانه‌زنی پیش رفت.

گیلیان ایر که در 4 سال گذشته مسئولیت کمیته مشورتی را در سازمان غذا و دارو بر عهده داشته، عقیده دارد: « با اطلاعاتی که در دست داریم همه تلاشمان را می‌کنیم، مشکل اتفاقاتی است که تا امروز پیش‌بینی آنها ناممکن بوده است.»/