مروری بر بیماری آب سیاه چشم و روش های درمان آن

به گروهی از بیماری‌های چشمی که منجر به آسیب عصب بینائی می‌شوند و درصورت عدم درمان صحیح می‌توانند منجر به نقص بینائی یا کوری شوند، «گلوکوم» یا «آب سیاه» گفته می‌شود.

به گروهی از بیماری‌های چشمی که منجر به آسیب عصب بینائی می‌شوند و درصورت عدم درمان صحیح می‌توانند منجر به نقص بینائی یا کوری شوند، «گلوکوم» یا «آب سیاه» گفته می‌شود. یکی از اصلی‌ترین معیارهای خطرساز این بیماری، افزایش فشار داخل چشمی است. فشار بالا سبب وارد آمدن آسیب به عصب بینایی می‌شود. این آسیب پیشرونده بوده که در مرحله نخست سبب کاهش و از دست رفتن دید محیطی شده و با کاهش دید مرکزی و احتمال کوری همراه است.

عصب بینایی

عصب بینایی از بیش از یک میلیون رشته عصبی تشکیل شده که بصورت دسته‌ای از رشته‌ها گرد هم آمده‌اند. این عصب شبکیه (پرده نازک حساس به نور در قسمت عقب کره چشم) را به مغز متصل می‌کند. برای داشتن دید خوب، سالم بودن عصب بینایی ضروری است.

تأثیر گلوکوم بر عصب بینایی

در بسیاری از افراد افزایش فشار داخل چشم سبب گلوکوم می‌شود. به فضای کوچکی که بین قرنیه (قسمت شفاف جلوی چشم) و عنبیه (قسمت رنگی چشم) قرار می‌گیرد، اتاق قدامی گفته می‌شود. در این فضا مایع زلالیه قرار دارد که وظیفه آن شستشو و تغذیه بافت‌های داخل چشم است. مایع زلالیه توسط اجسام مژگانی در پشت عنبیه ترشح شده و از طریق راه‌های مشبک trabecular meshwork در زاویه چشم خارج می‌شود. به محلی که مایع از اتاق قدامی خارج می شود اصطلاحا «زاویه» گفته می‌شود که محل تلاقی قرنیه و عنبیه است .
زمانی که مایع به زاویه می‌رسد از طریق یک شبکه اسفنجی‌شکل شبیه یک سیستم زهکشی از چشم خارج می‌شود. اگر به هر دلیلی تعادل بین تولید و خروج مایع به هم‌خورد (در برخی موارد به‌طور مادرزادی منافذ تنگ هستند. در موارد دیگر جلو آمدن عنبیه یا مسدود شدن این منافذ با رنگدانه‌های عنبیه یا سلول‌های خون پس از خونریزی داخل چشم، مسیر تخلیه مایع داخل چشم مسدود می‌شود) فشار داخل کره چشم بیشتر از حد طبیعی می‌شود که درنهایت منجر به صدمه به عصب بینائی می‌شود.
در بیماری آب سیاه، برخی از این رشته‌های عصب بینایی صدمه می‌بینند، بنابراین پیام‌های عصبی به مغز نمی‌رسند و نقاط کور در میدان دید (معمولا در نواحی محیطی) ایجاد می‌شود. از دست رفتن تدریجی دید محیطی، مهم‌ترین علامت آب سیاه است. در صورت عدم درمان بیماری، رشته‌های عصبی بیشتری آسیب می‌بینند که باعث محدودیت بیشتری در میدان بینایی می‌شود. این امر در نهایت به دید تونلی منجر می‌شود که شبیه به نگاه کردن از یک لوله باریک و طولانی است.
گلوکوم زاویه باز از آنجا به این نام خوانده می‌شود که زاویه‌ای که مایع از آن خارج می‌شود «باز» است. با این حال، به دلایل نامشخص، سرعت حرکت مایع از خلال شبکه تخلیه کند است. کندی حرکت مایع سبب تجمع آن و بالا رفتن فشار داخل چشم می‌شود و این افزایش می‌تواند سبب آسیب دیدن عصب بینایی و کاهش دید شود، مگر آنکه فشار چشم پایین آورده شود.

انسداد مجاری

شایع‌ترین حالت‌های انسداد، یکی تنگ شدن مجاری تخلیه به دلیل افزایش سن و دیگری انسداد مجاری تخلیه در اثر تجمع رسوبات زائد در محل است. این بسته شدن تدریجی باعث افزایش آرام فشار داخلی چشم می‌شود. به این حالت به دلیل ایجاد تدریجی آن «گلوکوم مزمن با زاویه باز» می‌گویند و اکثر بیماران بزرگسال مبتلا به این نوع گلوکوم هستند. گلوکوم مزمن با زاویه باز چنان آرام بینایی را تحلیل می‌برد که بیمار تا زمانی که صدمه اساسی به عصب بینایی‌اش نخورده باشد، از وجود آن باخبر نمی‌شود.
حالت دوم، نقص مجرای تخلیه چشم است. این نوع نقص در گلوکوم مادرزادی دیده می‌شود که در آن دهانه مجرای تخلیه از بدو تولد غیرطبیعی است. از آنجا که چشم یک کودک نسبت به چشم بزرگسال از انعطاف بیشتری برخوردار است، لذا زمانی که فشار داخلی چشم زیاد شود، چشم به آسانی متسع شده و بزرگ میشود. در این حالت تاری دید به وجود می‌آید، ممکن است کودک نسبت به نور حساسیت نشان داده و اشک‌ریزش شدید داشته باشد.
عنبیه چشم می‌تواند با فشار آوردن به محدوده مجرای خروجی آن را مسدود کند. در این صورت جلوی خروج زلالیه گرفته شده و فشار داخلی چشم را به سرعت زیاد می‌کند. این انسداد کامل و ناگهانی مجرای خروج و در نتیجه جلوگیری از ادامه جریان به گلوکوم حاد با زاویه بسته معروف است. دید محو، درد شدید، به وجود آمدن هاله اطراف منبع نور، تهوع و استفراغ عواملی هستند که بیمار را به چشم پزشک می‌کشانند. در صورتی که این عوامل به سرعت از بین نروند، کوری در یکی دو روز بعد حاصل می‌شود. شرایط دیگری چون جراحات، برخی داروها، خونریزی‌ها، تومورها و التهاب‌ها در بعضی مواقع می‌توانند باعث بسته شدن مجرا و جلوگیری از جریان مایع زلالیه در چشم شوند، این امر باعث افزایش فشار داخلی چشم شده و منجر به گلوکوم ثانویه می‌شود.

شخیص بیماری آب سیاه

بسیاری تصور می‌کنند در صورتی مبتلا به گلوکوم هستند که فشار چشمشان بالا باشد، اما همیشه این‌طور نیست. فشار بالای چشم خطر ابتلا به گلوکوم را افزایش می‌دهد. بالا بودن فشار چشم الزاما به معنای ابتلا به گلوکوم نیست.
ابتلا یا عدم ابتلا به گلوکوم بر اثر بالا بودن فشار چشم بستگی به میزان تحمل عصب بینایی در مقابل فشار بالای چشم دارد و این میزان در افراد مختلف متفاوت است. هر چند فشار طبیعی معمواٌ بین 12 تا 21 میلی‌متر جیوه است، حتی در این فشار نیز ممکن است شخصی به گلوکوم مبتلا باشد و این نشان می‌دهد که معاینه چشم اهمیت بسیار زیادی دارد.

چشم‌پزشک برای تشخیص گلوکوم اقدامات تشخیصی زیر را انجام می‌دهد:

اندازه‌گیری حدت بینایی یا Visual Acuity : در این تست که با استفاده از چارت‌های بینایی انجام می‌شود، بینایی بیمار در فواصل متفاوت مشخص می‌شود.
میدان بینایی: در این تست دید کناری (محیطی) بیمار اندازه‌گیری می‌شود. با توجه به اینکه از دست دادن دید کناری یکی از علائم گلوکوم است، این تست به تشخیص بیماری کمک می‌کند.
اتساع مردمک: در این تست با استفاده از قطره، مردمک چشم بیمار متسع می‌شود و بدین ترتیب چشم‌پزشک دید بهتری برای معاینه عصب بینایی پیدا می‌کند. بعد از معاینه ممکن است دید نزدیک تا چند ساعت تار باشد.
تونومتری: در این تست فشار مایع داخل چشم اندازه‌گیری می‌شود.

علائم آب سیاه

کاهش دید محیطی.
مشکل در تطابق با تاریکی.
ایجاد مشکل در تمرکز روی کارهای نزدیک.
ایجاد هاله‌های رنگی اطراف نور.
نیاز به تغییر مکرر و زود به زود عینک.

گلوکوم زاویه باز در ابتدا علامت خاصی ندارد. دید طبیعی بوده و دردی وجود ندارد. با ادامه یافتن بیماری، بیمار متوجه می‌شود که هرچند اشیایی را که جلویش قرار دارند خوب می‌بیند، اشیایی را که در کنار قرار داشته و باید از گوشه چشم به آنها نگاه کند به‌خوبی نمی‌بیند.
بیمار مبتلا به گلوکوم در صورت عدم درمان ممکن است ناگهان متوجه شود که «دید کناری» ندارد. درست مانند این است که دارد از درون یک لوله به اطراف نگاه می‌کند. ادامه یافتن بیماری ممکن است سبب از بین رفتن باقیمانده دید حتی در مرکز شده و بیمار کور شود.

علل ایجاد آب سیاه

امروزه فشار بالای داخل چشمی را یکی از عوامل خطر ایجاد آب سیاه می‌دانیم. ممکن است برخی شرایط و بیماری‌های دیگر احتمال بروز آب سیاه را افزایش دهند که عبارت‌اند از:

سن: در افراد بالای 45 سال آب سیاه شایع‌تر‌است (اگرچه این بیماری در افراد جوان‌تر هم رخ می‌دهد). بنابراین می‌توان گفت احتمال پیدایش آب سیاه، با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد،
ارث: تمایل به پیدایش آب سیاه ممکن است موروثی باشد، به طوری‌که در برخی از انواع آن، احتمال ابتلا در افراد فامیل فرد مبتلا، بیشتر است،
نزدیک‌بینی شدید (نمره عینک بیشتر از 6)،
مرض قند (دیابت)،
استفاده طولانی‌مدت از کورتون جهت درمان ( به شکل قطره، پماد یا قرص)،
سابقه جراحی یا وجود ضایعات چشمی،
نژاد سیاه،
سردرد‌های میگرنی،
بیماری‌های فشار خون،
کم بودن ضخامت قرنیه.

صفحه جدید

انواع آب سیاه

1-گلوکوم زاویه باز اولیه

شایع‌ترین نوع گلوکوم است. جنبه ژنتیکی، خانوادگی و فامیلی و نژادی دارد. در سیاهپوستان 3 برابر سفیدپوستان رخ می‌دهد. بعد از 50 سالگی بروز می‌کند و تا مراحل آخر بیمار هیچ علامتی ندارند و در معاینات روتین کشف می‌شود. در این بیماری میدان بینایی به تدریج کوچک‌تر شده و در انتها بیمار فقط دید لوله‌ای دارد و فقط روبروی خود را می‌بیند. در معاینه پزشکی افزایش برای پیشگیری، خویشاوندان درجه اول افراد مبتلا باید بررسی شوند.

عوامل افزایش دهنده خطر: افزایش زیاد فشار داخل چشمی، افزایش سن، سابقه خانوادگی مثبت گلوکوم، نزدیک‌بینی، دیابت، بیماری قلبی-‌عروقی، سیاهپوست بودن و بروز خونریزی دیسک چشم در افرادی که فشار داخل چشم بالا است، باعث افزایش احتمال بروز گلوکوم می شود.

درمان: درمان در مراحل اولیه داروهای خوراکی تیمولول، بتاکسولول و استازولامید- دروزلامید پیلوکارپسین یا قطره‌های نفرین است. اگر با این داروها فشار چشم بیمار طبیعی نشود لیزر درمانی یا عمل جراحی لازم می‌شود.

2-گلوکوم زاویه بسته حاد اولیه

این حالت وقتی رخ می‌دهد که برآمده شدن محیطی عنبیه در زاویه اتاق قدامی چشم انسداد ایجاد کند و به این ترتیب کاهش خروج زلالیه باعث افزایش حاد فشار داخل چشم شود. افراد دوربین به علت اینکه از قبل، تنگی زاویه دارند، همچنین افراد پیر به علت بزرگ شدن عدسی بیشتر به این حالت دچار می‌شوند.

علائم: این بیماری اکثرا به‌صورت حمله‌ای است و در یک چشم ظاهر می‌شود. حملات آن معمولا هنگام عصر به علت گشاد شدن نسبی مردمک یا هنگام استفاده از داروهای گشاد کننده مردمک در معاینات پزشکی رخ می‌دهد. گلوکوم زاویه بسته حاد با شروع ناگهانی تاری‌دید شدید، درد طاقت‌فرسای چشم، قرمزی چشم، اشک‌ریزش و حساسیت به نور، دیدن هاله اطراف نور، تهوع و استفراغ مشخص می‌شود. در معاینه پزشکی فشار داخل چشم افزایش یافته و مردمک به نور پاسخ نمی‌دهد و گشادی نسبی دارد و قرنیه کدر شده است.

درمان: درمان گلوکوم زاویه بسته حاد اولیه یک فوریت پزشکی است. فشار داخل چشم باید سریعا پایین آورده شود و بعد از آن درمان اصلی، جراحی است که جراحی روی هر دو چشم انجام می‌شود (در چشم غیر مبتلا برای پیشگیری جراحی انجام می‌شود. فشار داخل چشم را با دارو پایین می‌آورند.)

3-گلوکوم زاویه بسته تحت‌حاد

این بیماری نوع حاد است، فقط حملات افزایش فشار داخل چشم در اینها مدت کمتری می‌ماند و حالت راجعه دارد. حملات خودبه‌خود رفع شده و گاه به فرم حاد تبدیل می‌شوند. علایم بیماری شامل حملات کوتاه‌مدت و راجعه درد، قرمزی، تاری‌دید یک‌طرفه همراه با دیدن هاله اطراف نور است. درمان آن مشابه نوع حاد است.

4-گلوکوم زاویه بسته مزمن

این بیماری نیز مثل نوع زاویه باز مزمن، با کاهش وسیع میدان بینایی تظاهر پیدا می‌کند. این بیماران هیچ‌گاه دچار حملات افزایش فشار داخل چشم نمی‌شوند. درمان با جراحی است.

5-گلوکوم مادرزادی

این بیماری بر اثر ناهنجاری رشد ساختمان چشم ایجاد می‌شود. نوع ثانویه آن همراه با برخی بیماری‌های مغزی مادرزادی دیده می‌شود (استورچ وبر، نورفیبروماتوز و سرخجه مادرازدی). تشخیص گلوکوم مادرزادی معمولا تا 1 سالگی داده می‌شود. اشک‌ریزش اولین و شایع‌ترین علامت آن است. علائم دیگر، حساسیت به نور و کاهش شفافیت قرنیه است. در معاینه پزشک افزایش فشار داخل چشم و بزرگ شدن کاپ اپتیک وجود دارد. در این بیماران قرنیه و چشم بزرگ می‌شود که اصطلاحا چشم گاوی (بوفتالموس) می‌گویند. پارگی چشم با ضربه خفیف و کوری از نتایج این بیماری است. درمان این گلوکوم جراحی است.

6-گلوکوم ثانویه

در گلوکوم ثانویه، علت افزایش فشار داخل چشم، بیماری چشمی دیگری است. بیماری‌هایی مانند کاتاراکت (آب مروارید)، در رفتگی عدسی، التهاب شبکیه (تومور چشمی) و مصرف کورتون‌ها (معمولا مصرف موضعی باعث گلوکوم می‌شود) و ضربه‌ها می‌توانند باعث افزایش فشار داخل چشم و گلوکوم شوند.

درمان آب سیاه

این بیماری را نمی‌توان معالجه قطعی کرد، اما علائم آن را می‌توان کنترل کرد. در اکثر اوقات می‌توان فشار چشم را با دارو تا حدی پایین آورد که از آسیب به عصب چشمی و از دست دادن احتمالی بینایی در آینده جلوگیری شود. در صورتی که با قطره‌های چشمی نتوان بیماری را کنترل کرد، می‌توان از جراحی با لیزر کمک گرفت. رشته‌های عصبی که در نتیجه آب سیاه از بین می‌روند قابل بازسازی نیستند، ولی درمان‌های دارویی و جراحی می‌توانند باعث توقف و یا کند شدن سیر بیماری شود.

درمان دارویی: شایع‌ترین نوع درمان زودرس گلوکوم، درمان دارویی است. داروهای گلوکوم به‌صورت قطره‌های چشمی و قرص تجویز می‌شوند. این داروها به دو شکل سبب کاهش فشار داخل چشم می‌شوند؛ بعضی باعث کاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم کمک می‌کنند. داروهای ضدگلوکوم ممکن است تا چند بار در روز تجویز شوند. بیشتر بیماران عوارضی نشان نمی‌دهند، ولی بعضی از این داروها ممکن است سبب سردرد شده و یا روی اعضای دیگر بدن عوارضی داشته باشند. قطره‌ها ممکن است سبب سوزش و قرمزی چشم شوند. داروهای ضدگلوکوم باید تا زمانی که به کنترل فشار داخل چشم کمک می‌کنند، مصرف شوند. از آنجا که گلوکوم معمولا علامتی ندارد، گاهی بیماران داروی خود را قطع کرده یا فراموش می‌کنند، مصرف کنند.

جراحی با لیزر: جراحی با لیزر به تخلیه مایع از درون چشم کمک می‌کند. هر چند از این روش می‌توان در هر زمانی استفاده کرد، معمولا بعد از آزمایش درمان دارویی به‌کار می‌رود. در بسیاری موارد بیمار باید بعد از جراحی لیزری نیز دارو مصرف کند.

روش‌های جراحی رایج: در جراحی گلوکوم، هدف ایجاد محل خروج جدیدی برای مایع داخل چشم است. هرچند چشم‌پزشک در هر زمانی ممکن است تصمیم به جراحی بگیرد، معمولا این کار را پس از شکست درمان دارویی و جراحی لیزر انجام می‌دهد. جراحی در کلینیک یا بیمارستان صورت می‌گیرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزریق مواد بی‌حس‌کننده در اطراف آن بی‌حس می‌شود.
جراح قطعه کوچکی از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را برمی‌دارد و این باعث به‌وجود آمدن کانال کوچکی برای عبور مایع درون چشم می‌شود. سپس قسمت سفید چشم که برداشته شده با لایه نازک و شفافی از ملتحمه پوشانده می‌شود. مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه‌ای که روی آن را پوشانده، عبور کرده و از چشم خارج می‌شود. باید به‌خاطر داشت با اینکه جراحی گلوکوم باقیمانده دید بیمار را حفظ می‌کند، باعث بهبود دید نخواهد شد. در واقع، دید بیمار ممکن است به خوبی دید قبل از جراحی نباشد، هر چند که در صورت انجام ندادن جراحی در درازمدت، بیمار ممکن است دید خود را کاملا از دست بدهد./