استفاده از اپی نفرین در درمان شوک آنافیلاکسی؛ بایدها و نبایدها

واکنش‌های آلرژیک می‌تواند در اثر غذاها، داروها، ورزش، لاتکس، گزش حشرات یا سایر عوامل محرک ناشناخته ایجاد شود. این عوامل محرک می‌توانند در افرادی که به آنها آلرژی دارند، باعث بروز آنافیلاکسی شود. آنافیلاکسی با دارویی به نام اپی نفرین درمان می‌شود.

واکنش‌های آلرژیک می‌تواند در اثر غذاها، داروها، ورزش، لاتکس، گزش حشرات یا سایر عوامل محرک ناشناخته ایجاد شود. این عوامل محرک می‌توانند در افرادی که به آنها آلرژی دارند، باعث بروز آنافیلاکسی شود؛ یک واکنش آلرژیک ناگهانی که می‌تواند به صورت بالقوه، تهدید‌کننده حیات باشد.

به گزارش «بهپو»، آنافیلاکسی با دارویی به نام اپی نفرین درمان می‌شود. در صورتی که بیمار یک واکنش آلرژیک جدی شناخته شده داشته باشد، باید با مراجعه به پزشک یک برنامه درمانی دریافت کند تا در صورت بروز واکنش آلرژیک برنامه درمانی طراحی شده را اجرا کند. در این مطلب به بررسی نقش اپی نفرین در درمان آنافیلاکسی از جمله جزییات مربوط به چگونگی و زمان استفاده از دستگاه تزریق خودکار می‌پردازیم.

دستگاه تزریق خودکار چیست؟

تزریق خودکار وسیله‌‌ای است که شامل دارو است و در صورت نیاز به درمان فوری بیمار می‌تواند از آن استفاده کند. این دستگاه‌ها با نام‌های تجاری مختلفی در بازار وجود دارند که پزشک آنها را بر اساس دسترسی و همچنین پوشش بیمه‌‌ای برای بیمار تجویز می‌‌کند. گرچه دستگاه‌های مختلف ممکن است کمی متفاوت عمل کنند اما همه آنها از نظر استفاده از سوزن برای تزریق دارو مشابه هستند و هر یک برای یکبار استفاده در نظر گرفته شده‌اند.

آموزش به بیمار و خانواده

لازم است تا افراد مبتلا به آلرژی و افراد خانواده یا مراقبانشان نحوه استفاده از دستگاه را بیاموزند. آنافیلاکسی غیر قابل پیش‌بینی است و در حالی که یک فرد ممکن است یک واکنش خفیف نسبت به یک آلرژن داشته باشد اما دفعه بعد ممکن است یک واکنش جدی یا حتی تهدید‌کننده حیات برای بیمار اتفاق بیفتد. هنگام وقوع واکنش آلرژیک ممکن است فرد دستپاچه شود بنابراین دانستن محل دستگاه و چگونگی استفاده از آن در این شرایط بسیار مهم است؛ علاوه بر این، برای پیشگیری از عوارض جدی ناشی از انافیلاکسی پاسخ سریع لازم است.

افرادی که در آنافیلاکسی قرار دارند باید همیشه حداقل یک دستگاه همراه خود داشته باشند. بیشتر متخصصان آلرژی توصیه می‌کنند که بیمار حداقل دو دوز اپی نفرین در دسترس داشته باشد. دلیل این موضوع آن است که بیمار برای درمان واکنش آنافیلاکسی خیلی شدید یا موج دوم علائم ممکن است به بیش از یک دوز اپی نفرین نیاز داشته باشد. در صورتی که لازم است تا تعدادی دستگاه به صورت ذخیره در مدرسه، محل کار یا همراه مراقبین نگهداری شود، باید از پزشک درخواست شود تا تعداد بیشتری از دستگاه‌ها برای بیمار تجویز کند.

● استفاده عملی از دستگاه تزریق خودکار: مهم است که بیمار بعد از تهیه دستگاه کار با آن را به طور کامل آموزش ببیند و تمرین کند. خواندن بروشور دارو، کمک گرفتن از دکتر داروساز و مشاهده فیلم‌های آموزشی در این زمینه می‌تواند کمک‌کننده باشد.

● حمل و نقل و نگهداری از دستگاه تزریق خودکار: باید دستگاه در مکانی نگهداری شود که در مواقع اضطراری به راحتی بتوان آن را پیدا کرد و خانواده یا مراقبین بیمار از محل نگهداری آن مطلع باشند.

● اپی نفرین باید در دمای معمولی اتاق و به دور از گرما و سرمای شدید نگهداری شود.

● دستگاه تزریق خودکار نباید داخل اتومبیل نگهداری شود.

● بعید است که دستگاه‌های تزریق خودکار اپی نفرین توسط تجهیزات اشعه X در امنیت فرودگاه دچار آسیب شوند.

تاریخ انقضا و اثربخشی

کارتریج اپی نفرین باید به طور دوره‌‌ای مورد ارزیابی قرار بگیرد تا اطمینان حاصل شود که محلول بی‌رنگ است و هیچ ذره‌ای داخل آن پراکنده نیست. درصورتی که محلول تغییر رنگ داده باشد یا ذره داخل آن مشاهده شود، غلظت اپی نفرین کمتر خواهد شد بنابراین دستگاه را باید تعویض کرد. بر روی هر دستگاه تاریخ انقضا درج شده است. با بررسی منظم این تاریخ باید مطمئن شد که تا تاریخ انقضای فراورده چقدر باقی مانده است. درصورت بروز شرایط اضطراری، اگر بیمار تنها به دستگاه تاریخ انقضا گذشته دسترسی داشته باشد، استفاده از آن بر عدم درمان ترجیح داده می‌شود؛ حتی اگر محلول داخل آن تغییر رنگ داده باشد. دستگاه‌های تاریخ انقضا گذشته ممکن است هنوز مقداری اپی نفرین فعال داشته باشند. با این حال این شرایط ایده‌آل نیست و بهتر است اطمینان حاصل شود که همیشه یک دستگاه تزریق خودکار که هنوز تا تاریخ انقضای آن باقی مانده است، در دسترس باشد.

نقش اپی نفرین در درمان آنافیلاکسی

اپی نفرین بهترین درمان برای آنافیلاکسی است و در صورتی که طی چند دقیقه اول بروز واکنش آلرژیک شدید تزریق شود، بهترین عملکرد را دارد. اپی نفرین همان آدرنالین است (هورمونی که بدن در شرایط استرس‌زا یا احساسی تولید می‌کند). اپی نفرین به سرعت خطرناک ترین علائم آنافیلاکسی از جمله تورم گلو، دشواری در تنفس و فشارخون پایین را درمان می‌کند. با این حال، اپی نفرین یک درمان بدون ایراد نیست و بنابراین اجتناب از هر چیزی که ممکن است باعث بروز واکنش آلرژیک شود هنوز هم یک قسمت مهم در کنترل آلرژی است.

سایر داروها نیز در درمان واکنش‌های آلرژیک استفاده می‌شوند و می‌توانند به بهبود برخی از علائم کمک کنند اما فقط اپی نفرین تمام علائم واکنش را درمان می‌کند. آنتی‌هیستامین‌ها مانند دیفن هیدرامین به درمان خارش و کهیر کمک می‌کنند و داروهای استنشاقی مورد استفاده در آسم (مانند آلبوترول) می‌توانند به سرفه و خس‌خس سینه کمک کنند. با این حال، این داروها علائم خطرناکی همچون تورم گلو و فشارخون پایین را درمان نمی‌کنند و جایگزین اپی نفرین نمی‌شوند. علاوه بر این، آنتی‌هیستامین‌های خوراکی بسیار آهسته‌تر از آن عمل می‌کنند که بخواهند طی بروز آنافیلاکسی که به سرعت در حال وقوع است، موثر واقع باشند. در مقابل، اپی نفرین تزریقی در طی چند دقیقه عمل می‌کند.

موارد مصرف اپی نفرین

فردی که دارای واکنش‌های آلرژیک است در صورت بروز هر یک از علائم زیر باید بلافاصله از دستگاه تزریق خودکار اپی نفرین استفاده کند:

● مشکل در نفس کشیدن

● احساس تنگی و گرفتگی در گلو

● احساس سبکی سر در بیمار یا اینکه بیمار فکر کند که ممکن است این اتفاق برای او رخ دهد.

در صورتی که فرد دارای علائمی باشد که می‌تواند منجر به بروز یکی از موارد تهدید‌کننده حیات ذکر شده در بالا بشود، باید بلافاصله بعد از قرارگیری در معرض یک آلرژن، از دستگاه تزریق خودکار اپی نفرین استفاده کند. این موارد ممکن است شامل خس‌خس سینه، سرفه‌های مکرر، تورم لب‌ها، زبان یا گلو، کهیرهای متعدد، استفراغ مکرر (به ویژه در همراهی با سایر علائم)، داشتن «احساس عذاب» یا ترکیبی از این علائم باشد. یک متخصص آلرژی ممکن است به بیمار توصیه کند تا در صورت بروز علائم خفیف‌تر همچون بروز تعداد کمی کهیر، ناراحتی شکمی به‌ طور خفیف یا خارش، در ابتدا از داروهای دیگری (مانند یک آنتی‌هیستامین) استفاده کند. مهمترین چیز در هنگام بروز علائم آلرژیک در فرد این است که بیمار برنامه عملی کنترل آلرژی خود (یا فردی که مراقب او هست) را بشناسد.

در صورتی که بخواهید واکنش آلرژیک در یک کودک را درمان کنید، می‌توانید از دستگاه تزریق خودکار اپی نفرین در صورت وقوع هر یک از موارد زیر برای کودک استفاده کنید:

● در صورتی که هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد، به نظر می‌آید که سست است، تلولو می‌خورد یا در طی یک واکنش آلرژیک بیفتد.

● حساسیت غذایی دارد و به فاصله کمی بعد از خوردن غذا استفراغ کند، به‌خصوص اگر این علائم با گرگرفتگی یا کهیر همراه شود.

● در طی یک واکنش آلرژیک مکررا سرفه می‌کند.

● قبلا دچار واکنش آنافیلاکسی شده است و بعد از خوردن یک غذای محرک در سرتاسر بدن، کهیر ایجاد می‌شود.

● بعد از خوردن یک غذای محرک در گذشته، دچار یک واکنش آنافیلاکسی خیلی شدید یا بروز هر نوع علامتی، حتی علائم خفیف شده است.

نحوه استفاده از دستگاه تزریق خودکار

اپی نفرین به قسمت فوقانی ران خارجی تزریق می‌شود. تزریق می‌تواند از روی لباس هم صورت بگیرد و نیاز نیست که حتما دستگاه در تماس مستقیم با پوست قرار گیرد. با این حال، اگر احتمال برخورد قلم تزریق اپی نفرین با سگک، زیپ یا محتویات جیب وجود دارد، می‌توان قلم را در تماس مستقیم با پوست قرار داده و تزریق را انجام داد.

در ادامه به طور خلاصه به بررسی و نحوه استفاده از چند برند از دستگاه تزریق خودکار اپی نفرین می‌پردازیم:

دستگاه‌های تزریق خودکار اپی نفرین حاوی یک دوز در هر دستگاه تزریق خودکار است. آنها بر اساس وزن فرد در دو دوز مختلف در دسترس هستند. یکی با نام تجاری EpiPen حاوی 3/0 میلی‌گرم اپی نفرین است و برای نوجوانان و بزرگسالان در نظر گرفته شده است و دیگری با نام تجاری EpiPen Jr حاوی 15/0 میلی‌گرم اپی نفرین است و برای استفاده در کودکان در نظر گرفته شده است. در صورت نیاز به دوز دوم، EpiPen در بسته‌های دو تایی موجود است. در صورت وجود هر یک از شرایط زیر ممکن است نیاز به تکرار دوز باشد.

1- در بزرگسالان با وزن بالا

2- در صورت عدم بهبود یا بدتر شدن علائم پس از حدود پنج دقیقه

3- در صورت بازگشت علائم قبل از رسیدن به بخش اورژانس

Auvi

این دستگاه‌ها نیز حاوی یک دوز اپی نفرین هستند. آنها مستطیل شکل هستند، تقریبا به اندازه یک تلفن همراه و دارای یک صوت ضبط شده هستند که هر مرحله از روند تزریق را توضیح می‌دهد. این دستگاه در سه دوز مختلف وجود دارد:

1- برای بزرگسالان و نوجوانان

2- برای کودکان

3- برای استفاده در نوزادان و کودکان نوپا که وزن آنها کمتر از ۱۵ کیلوگرم است.

سایر دستگاه‌های تزریق اپی‌نفرین

دستگاه‌های تزریق خودکار دیگری می‌توانند وجود داشته باشند که برخی ازآنها حاوی دوز‌های بالاتری در مقایسه با دستگاه‌های ذکر شده در بالا هستند. علاوه بر سرنگ‌های تزریق خود کار، سرنگ‌های از پیش پرشده اپی نفرین نیز می‌تواند در بازار دارویی موجود باشد. Symjepi نام تجاری اپی نفرین است که به صورت سرنگ‌های پرشده در برخی از بازار‌های دارویی در دسترس است.

افرادی که در معرض واکنش‌های آلرژیک و آنافیلاکسی قرار دارند، باید هر نام تجاری که از اپی نفرین توسط پزشک تجویز می‌شود و در بازار دارویی موجود است را تهیه کرده و نحوه استفاده از آن را آموزش ببینند.

پس از استفاده از دستگاه تزریق خودکار چه باید کرد؟

پس از استفاده از دستگاه تزریق خودکار برای درمان واکنش آلرژیک یا آنافیلاکسی، باید بلافاصله با اورژانس تماس گرفته شود. در حالی که اپی نفرین خود مشکلی ایجاد نمی‌کند، گاهی اوقات واکنش آلرژیک پس از درمان با اپی نفرین بهبود می‌یابد اما علائم دوباره برمی‌گردد. در بخش اورژانس، بیمار چند ساعت تحت نظارت دقیق قرار می‌گیرد تا در صورت لزوم سریع اقدامات درمانی برای بیمار انجام شود.

باید به مراقبان و همراهان فردی که در معرض واکنش‌های آلرژیک و آنافیلاکسی قرار دارد توصیه کرد تا اگر از یک دستگاه تزریق خودکار برای درمان واکنش آلرژیک در شخص دیگری استفاده کردند و احساس ضعف یا سرگیجه در بیمار ایجاد شد، بیمار را به حالت درازکش قرار دهند و ‌زانوها یا پاهای او را بالا ببرند. اگر فرد احساس افتادن داشت یا غش کرد، باید او را در حالت خوابیده قرار دهند و هرگز آنها را بلند نکنند، زیرا این امر می‌تواند از رسیدن خون به قلب و مغز جلوگیری کند.

دور انداختن دستگاه تزریق خودکار

با توجه به‌ تک دوزی بودن دستگاه‌های تزریق خودکار اپی‌نفرین، بعد از مصرف دیگر حاوی دارو نیستند و نمی‌توانند مجدد مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، نباید آنها را در سطل زباله معمولی دور انداخته شوند. در عوض، می‌توان دستگاه‌های تزریق خودکار استفاده شده یا منقضی شده را برای دفع صحیح به بیمارستان یا مراکز درمانی برد. گاهی اوقات، اداره پلیس محلی یا آتش نشانی دارای ظروفی برای دفع اشیای تیز یا داروها هستند.

عوارض جانبی اپی‌نفرین

فواید مصرف اپی نفرین بسیار بیشتر از خطر عوارض جانبی است. با این حال، اپی نفرین می‌تواند در برخی بیماران عوارض جانبی کوتاه مدت ایجاد کند. شایعترین عوارض جانبی شامل موارد زیر است:

1- عوارض قلبی: افزایش ضربان قلب، درد قفسه سینه موقتی

2- عوارض سیستم عصبی: برافروختگی، لرزش، احساس سرما، اضطراب، سردرد، سرگیجه

3- عوارض مربوط به دستگاه گوارش: حالت تهوع، خشکی گلو

4- عوارض تنفسی: تنگی نفس موقت

5- در محل تزریق دارو در ران نیز ممکن است درد وجود داشته باشد.

مراقبت‌های پیگیری

افراد واکنش‌های مختلفی نسبت به یک واکنش آلرژیک شدید دارند. برخی از افراد علائمی دارند که با درمان به سرعت و به طور کامل برطرف می‌شوند. آنها ممکن است فقط احساس خستگی کنند. افراد دیگر علائمی دارند که رفع آنها زمان بیشتری طول می‌کشد. برای بیشتر افراد، تورم صورت و علائم تنفس پس از 24 تا 48 ساعت به طور کامل برطرف می‌شود.

برخی از افراد پس از واکنش آلرژیک اولیه، واکنش ثانویه‌‌ای را تجربه می‌کنند، اگرچه این امر معمول نیست. واکنش‌های ثانویه می‌توانند طی چند ساعت تا یک روز بعد اتفاق بیفتند، اگرچه اکثر واکنش‌های ثانویع طی هشت ساعت اتفاق میفتند. به همین دلیل ماندن در بخش اورژانس طی چند ساعت برای بررسی پس از واکنش بسیار مهم است.

به گزارش «بهپو» به نقل از «UpToDate»، پزشک ممکن است پس از واکنش آلرژیک، داروهای اضافی مانند داروهای آنتی‌هیستامین یا گلوکوکورتیکوئیدهای خوراکی (به عنوان مثال، پردنیزون) برای درمان بیمار تجویز کند. اگرچه ثابت نشده است اما این دارو‌ها ممکن است بتوانند به پیشگیری از بروز واکنش ثانویه کمک کنند./