سلامت و بهداشت در دوران قاعدگی

گرچه دوره‌های عادت‌ماهانه روند طبیعی و البته ضروری در زمینه سلامت بانوان است، این مساله هنوز هم در بسیاری از جوامع به‌عنوان تابو شناخته می‌شود و عدم‌آگاهی راجع به اهمیت بهداشت و مراقبت‌های فردی در این دوران به سلامت دختران و زنان آسیب می‌رساند.

در تقویم سلامت جهانی، 28 ماه می‌(7 خرداد) به نام روز جهانی «بهداشت قاعدگی» نامگذاری شده‌است. گرچه دوره‌های عادت‌ماهانه روند طبیعی و البته ضروری در زمینه سلامت بانوان است، این مساله هنوز هم در بسیاری از جوامع به‌عنوان تابو شناخته می‌شود و عدم‌آگاهی راجع به اهمیت بهداشت و مراقبت‌های فردی در این دوران به سلامت دختران و زنان آسیب می‌رساند.

بیشتر بخوانید: پاسخ به پرسش های رایج درباره عادت ماهانه

بیماری هایی که با عادت ماهانه در ارتباطند

به گزارش «بهپو»، به‌طور طبیعی با رسیدن به سن بلوغ، دوره‌های عادت‌ماهانه دختران آغاز می‌شود که غالبا در سنین 11 تا 14 سال اتفاق می‌افتد. هرچند ممکن است شروع خونریزی زودتر یا دیرتر نیز باشد. زمانی که دوره‌های عادت‌ماهانه در فواصل منظم، با خونریزی متوسط و بدون درد و ناراحتی خاصی باشد، یک روند کاملا طبیعی و نشان‌دهنده سلامت باروری است اما بعضی دختران و زنان با مشکلاتی در این دوره مواجه هستند که می‌تواند نشان‌دهنده بیماری باشد و حتی به‌تدریج ‌آسیب‌های جدی را در پی داشته‌باشد:

بیشتر بخوانید: علل دیر پریود شدن دختران در دوران بلوغ

آمنوره

آمنوره به قطع عادت‌ماهانه گفته می‌شود که به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم‌ می‌شود. آمنوره اولیه حالتی است که تا سن 16 سالگی هنوز اولین دوره عادت‌ماهانه آغاز نشده‌باشد. آمنوره ثانویه زمانی اتفاق می‌افتد که عادت‌ماهانه طی مدت 3 ماه (بدون بارداری) در خانمی که دوره‌های منظم داشته، قطع شود.

آمنوره در بیشتر اوقات ناشی از اختلالات هیپوتالاموس یا هیپوفیز مانند آسیب‌های فیزیولوژیک، تومور، مصرف بعضی داروها و... است اما اختلالات تخمدان مانند نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک یا سابقه شیمی‌درمانی نیز در بروز آن نقش دارد. البته مشکلات مادرزادی مانند ناهنجاری‌های واژن یا رحم نیز می‌تواند به این شکل بروز کند.

عادت‌ماهانه دردناک

از هر دو خانم، یک نفر دردهای شدید دوران عادت‌ماهانه را تجربه می‌کند که دیسمنوره نام دارد. علت بروز این دردها، تولید بالای گروهی از واسطه‌های شیمیایی به‌نام پروستاگلاندین در مخاط رحم است که عامل انقباضات رحمی می‌شود و دردهای شبیه درد زایمان را ایجاد می‌کند. البته دردهای عادت‌ماهانه می‌تواند نشانه آندومتریوز باشد. آندومتریوز بیماری التهابی است که به‌دلیل رشد بافت مخاط رحم در بیرون از رحم ایجاد می‌شود.

در بیشتر موارد، آندومتریوز به تخمدان‌ها می‌رسد و کیست تخمدانی به‌وجود می‌آورد. البته در موارد حاد، آندومتریوز به شکل ندول یا گره‌های متعدد در دیگر اندام‌ها مانند مثانه یا روده بزرگ اتفاق می‌افتد که با درد شدید همراه است.

اگر درد عادت‌ماهانه حتی حین استراحت ادامه یابد، مانع انجام فعالیت‌های روزمره فرد شود و با مصرف مسکن‌های معمول تسکین پیدا نکند، نیاز به مشورت با متخصص زنان خواهدبود.

بیشتر بخوانید: دردهای اندومتریوز چه ویژگی هایی دارند؟

بیشتر بخوانید: راه کارهای طب سنتی برای تسکین درد قاعدگی

خونریزی شدید

در حالت طبیعی، دوره عادت‌ماهانه بین 5 تا 7 روز ادامه دارد و خونریزی پس از روز سوم به‌تدریج کمتر می‌شود اما گاهی خونریزی تا 10 روز طول می‌کشد و به‌حدی زیاد است که نیاز به تعویض پد بهداشتی در کمتر از ۲ ساعت است.

خونریزی‌های غیرعادی می‌تواند نشانه‌دهنده سطح خیلی زیاد یا خیلی کم هورمون‌های تنظیم‌کننده عادت‌ماهانه (پروژسترون و استروژن) باشد. البته فیبروم رحم نیز یکی از مهم‌ترین علل زمینه‌ساز خونریزی‌های غیرعادی است. از هر 10 خانم، ۱ نفر مبتلا به فیبروم رحمی است که احساس سنگینی پایین شکم، احساس تکرر ادرار، یبوست و حتی درد شدید عادت‌ماهانه بدون خونریزی زیاد می‌تواند از علائم این مشکل باشد.

خونریزی‌های شدید حتما باید جدی گرفته‌شود زیرا به‌تدریج زمینه‌ساز کم‌خونی و کاهش ذخایر آهن بدن خواهدبود.

دوره‌های نامنظم

به‌طور متوسط، بین اولین روز شروع دوره عادت‌ماهانه تا اولین روز دوره بعدی 28 روز فاصله است. اگر این فاصله به 24 تا 31 روز نیز برسد می‌تواند طبیعی باشد، البته در صورتی که 9 دوره عادت‌ماهانه در سال اتفاق بیفتد اما اگر تعداد دوره‌های عادت‌ماهانه کمتر باشد، ممکن است نشانه ابتلا به فیبروم باشد. همچنین دوره‌های نامنظم گاهی علامت عدم‌تعادل هورمونی یا پولیپ‌های دیواره رحم نیز خواهدبود. در چنین مواردی نیاز به مشورت با متخصص زنان است تا پس از تشخیص قطعی با مصرف دارو یا جراحی مشکل برطرف شود.

بیشتر بخوانید: ب ی نظمی عادت ماهانه نشانه چیست؟ آیا خطرناک است؟

بیشتر بخوانید: علل لکه بینی بین دوره های عادت ماهانه

ناراحتی‌های رایج در دوران عادت‌ماهانه

دوره‌های عادت‌ماهانه عموما همراه با ناراحتی‌های جسمی یا روان‌شناختی هستند که به‌دلیل تغییرات هورمونی اتفاق می‌افتد. این علائم حدود یک هفته پیش از دوره عادت‌ماهانه آغاز می‌شوند و به سندرم پیش‌ از عادت‌ماهانه شهرت دارند.

معمولا پس از چند روز بهبود می‌یابند اما اگر تا پس از دوره عادت‌ماهانه ادامه یابد یا خیلی شدید باشد، بهتر است با پزشک مشورت شود. البته بروز این علائم در همه افراد یکسان نیست و گرچه در بعضی خانم‌ها شدید است، بعضی دیگر چندان مشکلی در این زمینه ندارند.

گرفتگی عضلات، حالت تهوع و اسهال

گرفتگی عضلات کمر و پایین شکم شایع‌ترین ناراحتی طی دوره عادت‌ماهانه است. زمانی که لقاح اتفاق نیفتد، پروستاگلاندین‌های مخاط رحم باعث انقباض رحم می‌شوند تا خون و مخاط تخریب‌شده رحم دفع شوند که خونریزی عادت‌ماهانه اتفاق می‌افتد. پروستاگلاندین‌ها از طریق خون به دیگر قسمت‌های بدن می‌رسند و باعث ناراحتی‌هایی مانند اسهال و حالت تهوع نیز می‌شوند.

درد پستان‌ها

درد پستان‌ها تحت‌تاثیر تغییرات هورمونی ناشی از دوره عادت‌ماهانه به‌وجود می‌آید. در این دوران، سطح استروژن بالا می‌رود و پستان‌ها نیز حساس‌تر شده و دچار تورم و درد می‌شوند.

تعریق

بعضی خانم‌ها طی دوران عادت‌ماهانه با افزایش تعریق مواجه می‌شوند. این حالت ناشی از تاثیر هورمون‌ها بر غدد عرق است. البته امکان دارد گرگرفتگی نیز احساس شود.

خستگی

خونریزی به‌خصوص در موارد شدید باعث از دست‌رفتن مقدار زیادی گلبول قرمز و آهن می‌شود. کاهش گلبول‌های قرمز منجر به کاهش اکسیژن‌رسانی می‌شود و در نتیجه احساس ضعف و خستگی به‌وجود می‌آید.

سردرد و اختلالات خلقی

یکی از پیامدهای انتشار پروستاگلاندین‌ها در خون، سردرد است. البته تغییر در سطح استروژن نیز باعث اختلال عملکرد بعضی ناقل‌های عصبی در مغز می‌شود که با علائم مختلفی مانند اختلالات خواب، تحریک‌پذیری، افسردگی و سردرد همراه است.

آکنه

بعضی خانم‌ها طی چند روز پیش از شروع عادت‌ماهانه با آکنه روی صورت، سینه، پشت و دیگر قسمت‌های بدن مواجه می‌شوند. آکنه به‌دلیل افزایش فعالیت غدد سباسه ایجاد می‌شود که اما تغییرات هورمونی طی چند روز پیش از شروع عادت‌ماهانه نیز در بروز آن نقش دارد.

بیشتر بخوانید: تاثیر عادت ماهانه بر پوست

اصول بهداشت فردی در دوران عادت‌ماهانه

طی دوران عادت‌ماهانه و ضعیت مجموعه میکروارگانیسم‌های طبیعی واژن تغییر می‌کند و احتمال رشد و تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا افزایش می‌یابد. به‌همین دلیل رعایت اصول بهداشت فردی بیش از اوقات دیگر ضروری است تا زمینه بروز بیماری‌های نواحی تناسلی کاهش یابد:

● لباس زیر از جنس نخی انتخاب کنید زیرا زمینه بروز تحریکات پوستی را کاهش می‌دهد و از عفونت‌های واژن و دهانه رحم پیشگیری می‌کند.

● لباس زیر را روزانه تعویض کنید.

● پد بهداشتی را مرتب تعویض کنید زیرا استفاده طولانی، خطر عفونت و تحریکات پوستی در ناحیه تناسلی را افزایش می‌دهد.

● قبل از تعویض پد بهداشتی و لباس زیر حتما دست‌ها را با آب و صابون بشویید.

● حتما دو بار در روز واژن را با آب بهداشتی و صابون یا ژل مخصوص شستشو دهید.

● از پوشیدن لباس‌های خیلی تنگ اجتناب کنید زیرا سایش پوست باعث تحریک پوستی می‌شود و زمینه رشد و تکثیر باکتری‌ها افزایش می‌یابد.

● از دئودورانت‌ها و صابون‌های معطر برای شستشوی واژن خودداری کنید زیرا علاوه بر ایجاد خارش و تحریکات پوستی، محیط مساعدی برای رشد قارچ‌ها ایجاد می‌شود.

● از رابطه جنسی در دوران عادت‌ماهانه حتما اجتناب کنید.

اهمیت تغذیه درست در دوران عادت‌ماهانه

طی تغییرات هورمونی مانند دوره‌های عادت‌ماهانه، رعایت اصول تغذیه درست اهمیت دارد تا بدن در وضعیت مطلوب باقی بماند و عوارضی مانند کم‌خونی، احساس خستگی و ضعف کاهش یابد.

مصرف منابع غذایی امگا3، میوه‌ها و سبزیجات، پروتئین و خوراکی‌های سرشار از منیزیم، پتاسیم و ویتامین E برای تامین نیازهای بدن ضروری است. نوشیدن آب فراوان نیز به کاهش احتباس آب مانند نفخ کمک می‌کند.

در انتخاب منابع نشاسته نیز باید دقت کرد تا خوراکی‌های حاوی قندهای پیچیده مصرف شود زیرا انرژی را برای مدت طولانی حفظ می‌کند.

البته مصرف بعضی خوراکی‌ها به‌دلیل تاثیر بر تشدید علائم همراه عادت‌ماهانه بهتر است به‌حداقل برسد.

نمک و شکر زیاد زمینه‌ساز احتباس آب بدن هستند و افراط در نوشیدن قهوه، چای و نوشابه نیز استرس را افزایش می‌دهند.

افرادی که زمینه آکنه دارند باید از خوراکی‌های چرب و سرخ‌شده پرهیز کنند.

همچنین لبنیات به‌خاطر افزایش ترشح پروستاگلاندین‌ها و بروز دردهای عادت‌ماهانه بهتر است کمتر مصرف شود.

در دوران عادت‌ماهانه می‌توان ورزش کرد؟

انجام تمرینات ورزشی به بهبود جریان خون در ناحیه لگن کمک می‌کند و سبب تسکین دردهای عادت‌ماهانه می‌شود. از طرفی ورزش در تقویت روحیه و خلق‌وخو نیز موثر است و مانع از کسالت و بی‌حوصلگی در این دوران خواهدبود.

البته شرکت در جلسات ورزشی هنگام عادت‌ماهانه‌های دردناک و خونریزی شدید توصیه نمی‌شود و بهتر است پیاده‌روی، تمرینات کششی، یوگا، پیلاتس، ایروبیک و فعالیت‌های مشابه انجام شود تا درد تسکین یابد.

فعالیت ورزشی در احساس نشاط عمومی نقش دارد زیرا تولید آندورفین‌ها را در بدن تحریک می‌کند که علاوه بر تسکین علائم پیش از عادت‌ماهانه، در بهبود خواب نیز موثر است. ورزش همچنین به تسکین نفخ در این دوران کمک می‌کند.

در واقع، اختلالات هورمونی پیش از عادت‌ماهانه معمولا زمینه‌ساز مصرف بیشتر خوراکی‌های چرب و شیرین می‌شود که علاوه بر نفخ، به‌تدریج موجب اضافه وزن نیز خواهدبود. ورزش از این نظر نیز اهمیت دارد زیرا تعریق زیاد حین ورزش سوخت‌وساز کالری‌ را تسریع می‌‌کند و از طرفی مانع از احتباس آب و نفخ می‌شود.

البته ورزش به‌دلیل افزایش خونرسانی در ناحیه پایین شکم باعث تسهیل در اکسیژن‌رسانی عضلات می‌شود و دردهای عادت‌ماهانه تسکین می‌یابد. انجام تمرینات منظم ورزشی آستانه درد را نیز بالا می‌برد و باعث می‌شود درد و ناراحتی این دوران تحمل‌پذیرتر باشد.

نتایج بررسی در مورد تاثیر ورزش بر بهبود وضعیت سلامت بانوان نشان می‌دهد 63درصد خانم‌هایی که به‌طور منظم ورزش می‌کنند، با کاهش دردهای عادت‌ماهانه مواجه هستند.

البته طی روزهای اول که خونریزی عادت‌ماهانه زیاد است، توصیه می‌شود از تمرینات شدید پرهیز شود و بهترین ورزش را می‌توان پیاده‌روی دانست.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، همچنین برای حفظ بهداشت، دوش پس از ورزش حتما لازم است زیرا رطوبت زمینه رشد و تکثیر باکتری‌های و قارچ‌ها را تسهیل می‌کند که علاوه بر ایجاد بوی نامطبوع، خارش و تحریک پوست را نیز در پی دارد./