آشنایی با درماتیک سبورئیک و روش های درمان آن

درماتیک سبورئیک که با نام شوره سر هم شناخته می شود یک بیماری شایع پوستی است که بیشتر در پوست سر دیده می شود. پچ های پوستی فلس مانند، قرمزی پوست و شوره از عوارض این بیماری است. درماتیت سبورئیک گاهی بدون درمان خود به خود خوب می شود. یا ممکن است نیازمند درمان های متعددی باشد. حتی ممکن است پس از بهبودی دوباره برگردد.

درماتیت سبورئیک که با نام شوره سر، اگزمای سبورئیک و پسوریازیس سبورئیک نیز شناخته می شود یک بیماری شایع پوستی است که بیشتر در پوست سر دیده می شود. پچ های پوستی فلس مانند، قرمزی پوست و شوره از عوارض این بیماری است. درماتیت سبورئیک نقاط چرب بدن مثل صورت، دو طرف بینی، ابروها، گوش ها، پلک ها و سینه را نیز می تواند تحت تاثیر قرار دهد. در نوزادان این بیماری کلاه گهواره نامیده می شود و باعث ایجاد پچ های فلس مانند و پوسته پوسته روی پوست سر می شود.

درماتیت سبورئیک گاهی بدون درمان خود به خود خوب می شود. یا ممکن است نیازمند درمان های متعددی باشد. حتی ممکن است پس از بهبودی دوباره برگردد.

درماتیت سبورئیک یا در اصطلاح رایج «سبوره» پس از سن بلوغ به‌دلیل ترشح هورمون‌های جنسی بروز می‌کند. این حالت به‌خصوص در افرادی که دارای زمینه‌ خانوادگی هستند، شدیدتر است. هورمون جنسی آندروژن روی غدد چربی پوست تاثیر می‌گذارد و علاوه بر افزایش اندازه آنها، فعالیت‌شان را نیز تشدید می‌کند که افزایش چربی پوست را به‌دنبال دارد.

پوست چه قسمت‌هایی از بدن بیشتر چرب می‌شوند؟

غدد چربی روی پوست سر، صورت، سینه، زیربغل، ناف، پشت (بین دو کتف)، داخل گوش، کشاله ران و مقعد وجود دارد. همه‌ افراد؛ چه دختر و چه پسر، تا سن بلوغ، شرایط پوست یکسان و معمولی مایل به خشک دارند اما پس از سن بلوغ که هورمون‌های جنسی ترشح می‌شود، به‌خصوص در مردان که سطح هورمون آندروژن بالا می‌رود، سبوره شایع‌ می‌شود. البته این مشکل گاهی در خانم‌هایی که چنین زمینه‌ای را در مردان خانواده دارند نیز دیده می‌شود.

درماتیت سبورئیک از انواع خفیف تا شدید متغیر است. انواع شدید که در برخی نواحی با پوسته نیز همراه است، معمولا در افراد دارای زمینه‌ خانوادگی دیده می‌شود اما 80 تا 90 درصد مردم با حالت خفیف مواجه هستند که به‌طور طبیعی پس از بلوغ دچار چرب شدن مختصر پوست می‌شوند. فرد مبتلا به درماتیت سبورئیک معمولا از چربی پوست صورت به‌خصوص قسمت میانی صورت یعنی پیشانی، بینی و قسمت کنار بینی تا دهان (ناحیه نازولبیال)، شکایت دارد اما چربی شدید در دیگر نواحی پوست نیز در بعضی افراد دیده می‌شود.

رابطه بین چربی پوست شوره سر

به‌طور طبیعی، پس از حدود 28 روز سلول‌های زایگر تولیدشده از طبقه بازال پوست به سطح پوست می‌رسند و پس از این مدت زندگی می‌میرند و با شستشو از بین می‌روند. در افراد مبتلا به درماتیت سبورئیک، روند تولید سلول‌ها افزایش می‌یابد و طی حدود 21 روز به لایه سطحی پوست می‌رسند. در نتیجه‌ این رشد سریع غیرعادی، سلول‌ها جمع می‌شوند و پوسته‌هایی به وجود می‌آورند. از همین رو، افزایش ترشح هورمون جنسی نه‌تنها با چرب‌شدن پوست همراه است، بلکه پوسته‌هایی به شکل شوره نیز ظاهر می‌شود. البته افزایش رشد سلول‌های پوست به غذای بیشتری هم نیاز دارد که درنتیجه خونرسانی زیاد، پوست نیز قرمز می‌شود.

درماتیت سبورئیک می‌تواند در اندام‌های دیگر نیز مشکل ایجاد کند؟

افرادی که سعی در تمیز کردن گوش داشته‌اند، به‌علت ایجاد خراش‌های ریز در مجرای گوش باعث عفونت باکتریایی و مزمن می‌شوند که از این طریق به پرده‌ گوش (پرده تمپان) صدمه می‌زند و در اثر تکرر عفونت به‌تدریج شنوایی کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی علاوه بر سبورئیک، باید عفونت نیز درمان شود. خیلی از افرادی که دچار ضعف شنوایی در سنین بالا می‌شوند، غالبا طی دوران نوجوانی و جوانی به‌دلیل استفاده مکرر از گوش‌ پاک‌کن سعی در تمیز‌کردن گوش داشته‌اند. درماتیت سبورئیک گاهی در اطراف مژه‌ها با پوسته‌ریزی ظاهر می‌شود و می‌تواند عامل گل‌مژه باشد که خاراندن چشم زمینه‌ساز عفونت می‌شود. در صورت امکان بهتر است گل‌مژه تخلیه شود و سپس از داروهای موضعی استفاده گردد.

درماتیت سبورئیک یا کلاه گهواره در نوزادان

آیا بیماری‌های زمینه‌ای در بروز درماتیت سبورئیک نقش دارند؟

گرچه درماتیت سبورئیک مساله شایعی است، گاهی اوقات، بروز یا تشدید ناگهانی سبورئیک می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری داخلی باشد. بیماری پارکینسون، ایدز، دیابت مزمن به‌خصوص نوع کنترل‌نشده، اختلال سوءجذب مزمن موادغذایی، مصرف مداوم و طولانی الکل، مصرف داروهای اعصاب مانند‌ هاروپریدول، داروهای حاوی آرسنیک و طلا می‌تواند با بروز سبوره یا تشدید آن همراه باشد و به‌خصوص اگر سبوره ناگهان و شدید ظاهر شود، اهمیت بیشتری خواهد داشت. از طرفی با اینکه افزایش چربی پوست پدیده‌ طبیعی ناشی از فعالیت هورمون‌های جنسی است، از تاثیر قارچ‌های پوستی نباید غافل شد. مواجهه مستمر قارچ‌های ساپروفیت که به چربی پوست تمایل دارند، باعث نفوذ آنها به غدد چربی شده و زمینه‌ ترشح چربی را تشدید می‌کنند. مهم‌ترین این قارچ‌ها، «پیتروسپوروم اووال» است که در سر وجود دارد و باعث چربی و شوره سر می‌شود. در روند درمان این مشکل تجویز داروهای موثر برای مقابله با قارچ ضروری است.

درماتیت سبورئیک با بیماری‌های دیگر پوستی علائم مشابه دارد؟

انواع خفیف یا متوسط درماتیت سبورئیک ممکن است با پسوریازیس اشتباه گرفته شود. پسوریازیس در قسمت‌های مختلف پوست حتی نواحی خشک نیز می‌تواند ظاهر شود اما در حالت خفیف که فقط ناحیه چرب رویش موها یا ابروها را درگیر می‌کند، شبیه درماتیت سبورئیک خواهد بود. ابتلا به قارچ کچلی که در گذشته شایع بود نیز با علائم شبیه درماتیت سبورئیک مشابه است. گاهی خارش‌های مکرر سر باعث خراشیدگی‌های جزئی روی پوست و عامل عفونت می‌شوند که زردزخم یکی از این عوارض است. در چنین مواردی علاوه بر درمان زردزخم، درماتیت سبورئیک نیز باید درمان شود زیرا افزایش چربی، دوباره زمینه‌ساز بروز این مشکل می‌شود. خارش ناشی از گال نیز با درماتیت سبورئیک می‌تواند همزمان باشد.

درماتیت سبورئیک چگونه درمان می شود؟

درماتیت سبورئیک بیماری شایع و عودکننده‌ای است زیرا به‌دلیل وجود زمینه‌ ذاتی، پس از اتمام دوره‌ درمان دوباره علائم ظاهر می‌شوند. تا سن حدود 50 سالگی که ترشح هورمون‌های جنسی به‌تدریج کاهش می‌یابد، چربی پوست نیز کمتر خواهد شد.

سریع‌ترین روش درمان درماتیت سبورئیک به‌دلیل ایجاد التهاب، داروهای کورتیکواستروئید (حاوی کورتون) است. در انواع شدید درماتیت سبورئیک می‌توان از داروهای موضعی حاوی کورتون مانند لوسیون، فوم و ژل استفاده کرد. نکته‌ بسیار مهم اینکه مصرف مداوم کورتون زمینه‌ساز عوارض مختلف است و زمانی که بیمار به‌دلیل تاثیر مطلوب و سریع دارو اقدام به مصرف خودسرانه دارد، با چنین مشکلاتی مواجه خواهد بود. از همین‌رو، معمولا توصیه می‌شود از داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی استفاده شود تا مشکلات ثانویه‌ای اتفاق نیفتد. این داروها در واقع مهارکننده‌ کلسی‌نورین هستند که عملکردی شبیه کورتون ضعیف دارند اما عوارض کورتون موضعی را ندارند.

اگر بیمار از خارش شدید و شوره‌ زیاد در سر شکایت دارد، معمولا درمان‌ موضعی قارچ نیز لازم است و شامپوهای مخصوص توصیه می‌شود که در موارد شدید حتی ممکن است متخصص پوست داروهای خوراکی را نیز تجویز کند. همچنین باید درمان‌ بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و... نیز لحاظ شود زیرا همچنان علائم درماتیت سبورئیک عود می‌کند.

بیشتر بخوانید: چاره جویی برای شوره سر

درماتیت سبورئیک و ریزش مو

ریزش مو ارتباطی با درماتیت سبورئیک ندارد اما زمانی که غدد چربی فعال می‌شوند، فردی که زمینه‌ ارثی طاسی (آلوپسی آندروژنتیک) دارد با کم‌پشت‌شدن و نازکی تارهای مو مواجه خواهدبود. درواقع ریزش مو روند طبیعی دارد اما نازک‌شدن تدریجی تارهای مو حالت کم‌پشتی ایجاد می‌کند و فرد تصور می‌کند موها ریزش دارند. معاینه توسط متخصص پوست بهترین روش برای تعیین سطح مشکل پوست و موهاست تا درمان مناسب انجام گیرد.

افرادی که پوست چرب دارند، چه نکاتی را باید در مورد شستشو و بهداشت رعایت کنند؟

شستشوی مکرر پوست و موها نمی‌تواند مانع ترشح چربی شود زیرا پس از 3 تا 4 ساعت، مغز فرمان کاهش چربی و خشکی را صادر می‌کند و دوباره چربی تولید می‌شود. پوست همیشه به مقدار مختصری چربی نیاز دارد و دوش روزانه و استفاده از شوینده‌ها و شامپوهای مناسب پوست و موهای چرب مفید خواهد بود. بهتر است شستشو با آب ولرم باشد زیرا آب داغ عامل التهاب است و ترشح چربی را تشدید می‌کند. اگر پوست با آب خنک آبکشی شود عروق، تنگ شده و جریان خون کاهش می‌یابد و در نتیجه چربی‌سازی نیز کم می‌شود. این توصیه کلی در مورد شستشو برای همه‌ی افراد است اما مبتلایان به انواع درماتیت سبورئیک باید آن را جدی بگیرند.

کمبود ریزمغذی‌ها در بروز ناراحتی و التهاب پوست نقش دارد

خارجی‌ترین لایه پوست (اپیدرم) از پنج لایه تشکیل شده که مرتب در حال نوسازی است؛ به‌طوری که در طول یک ماه قسمت خارجی آن کاملا عوض می‌شود. این روند تخریب و نوسازی ترکیبات و تامین انرژی لازم باید از طریق تغذیه روزمره تامین شود.

در گذشته اغلب التهابات مزمن پوست صورت از جمله جوش‌های صورت به اختلالات روحی نسبت داده می‌شد و افراد مدت طولانی تحت درمان‌های ضدافسردگی بودند بدون اینکه بهبود حاصل شود. اما چکاپ کامل و بررسی سطح ریزمغذی‌های ضروری در مایعات بدن همچنین میکروارگانیسم‌های فلور سیستم گوارش در اکثر این افراد نشان‌دهنده‌ کمبودهای جدی ویتامینD3، روی، بیوتین، امگا3 و سلنیوم بود.

تاثیر پروتئین و روی بر شادابی پوست

منابع پروتئین حیوانی یا جایگزین آنها مانند تخم‌مرغ، پنیر، کشک، ماست و دوغ در کنار پروتئین‌های گیاهی نظیر غلات، حبوبات، دانه‌ها و مغزها به افزایش ارزش بیولوژیکی پروتئین و تراکم مواد مغذی کمک کرده و در تامین نیازهای سلولی و جلوگیری از گرسنگی‌های پنهانی و سلولی و همچنین شادابی پوست بسیار تاثیرگذار هستند.

زینک یا روی فلز بسیار مهم و موثری در سلامت پوست محسوب می‌شود. معمولا منابع پروتئینی حاوی مقدار قابل ‌توجهی روی هستند. توصیه می‌شود ماهی، میگو، تخمه کدو، بادام‌زمینی، تخم‌مرغ، حبوبات، قارچ، کلم بروکلی، غلات سبوس‌دار، شیر و لبنیات و شکلات تلخ در رژیم غذایی گنجانده شود تا مانع از کمبود بدن به این ریزمغذی شود.

ضرورت کاهش مصرف قندها

افرادی که مشکل پوستی دارند بهتر است برای مدتی از مصرف قندهای تصفیه‌شده خودداری کرده یا مقدار مصرف آنها را به‌حداقل برسانند. توصیه می‌شود غلات سبوس‌دار جایگزین نان‌های سفید شده تا تاثیر آنها بر بهبود وضعیت پوست پس از مدت کوتاهی مشخص شود. البته در مصرف میوه‌های گوناگون و سیب‌زمینی نیز باید اعتدال رعایت شود تا از افزایش سطح قندخون و ترشح بیش‌از انداره انسولین پیشگیری شود.

توجه ویژه در مورد گنجاندن چربی‌ها در رژیم غذایی

طی روند هیدروژنه‌کردن روغن‌های مایع گیاهی، حالت ترانس اسیدهای چرب به‌وجود می‌آید که علاوه بر عوارض متعدد و زیان‌های مختلف بر سلامت عمومی، موجب پیری زودرس بافت پوست و بروز آکنه و التهابات پوستی می‌شود.

منابع غذایی حاوی چربی‌های ترانس را می‌توان فست‌فودها و غذاهای آماده و فرآوری‌شده، غذاهای سرخ‌شده و بریان همچنین روغن‌هایی که بیش از حد حرارت دیده‌اند، دانست.

البته روغن‌های مایع حاوی اسیدهای چرب MUFA و PUFA هم در کاهش روند پیری پوست بسیار موثر هستند. این روغن‌ها علاوه بر داشتن خاصیت حفظ شادابی و طراوت پوست، در ساخت سلول‌های جدید و ترکیبات غذارسان و تاثیرگذار بر کاهش التهابات در قسمت‌های مختلف بدن نقش دارند. اسیدهای چرب ضروی در بدن ساخته نمی‌شوند و باید از طریق تغذیه روزمره جهت حفظ سلامتی و پیشگیری از عوارض مختلف در رژیم غذایی گنجانده شوند.

چربی پوست از دیدگاه طب سنتی

از دیدگاه طب سنتى علت اصلى این بیمارى اشکال در هضم‌هاى چهارگانه و نیز عدم‌دفع صحیح مواد زاید از بدن است. هضم اول از دهان آغاز مى‌شود و در معده ادامه مى‌یابد، سپس کبد مرحله بعدى هضم را انجام مى‌دهد و اخلاط چهارگانه به‌وجود مى‌آیند. مراحل بعدى هضم در عروق و بعد در بافت اعضا انجام مى‌شود. طی این مسیر، غذاى خورده‌شده تغییر شکل‌ یافته و به بافت عضو مورد نظر تبدیل مى‌شود. بنابراین علاوه بر اینکه کیفیت غذاى مصرفى باید مورد توجه باشد، مراحل مختلف هضم نیز باید به‌طور کامل و صحیح انجام بگیرد و فضولات حاصل از هر مرحله نیز به‌طور کامل و از مسیر درست از بدن دفع شود.

هر کجا در این مسیر از ابتدا تا انتهاى آن اختلال به وجود بیاید، مى‌تواند زمینه‌ساز بروز بیمار‌ی‌هاى مختلف از جمله چربى بیش از اندازه پوست و ریزش مو شود. بنابراین رعایت اصول خوردن و نوشیدن، پرهیز از غذاهایی که مواد زاید و غلیظ زیادى در بدن تولید مى‌کنند و اصلاح عملکرد معده، کبد و پرهیز از یبوست مهم‌ترین پایه‌هاى درمان چربى پوست هستند. البته عوامل دیگرى نیز از جمله پرهیز از قرار گرفتن در معرض هواى آلوده، خواب منظم و کافى، ورزش معتدل منظم و پرهیز از استرس و عصبانیت نیز بسیار بااهمیت هستند که خود این عوامل بر کیفیت هضم نیز تاثیر مى‌گذارند.

پرهیزها و توصیه‌هاى ساده غذایی در درمان چربى پوست

● پرهیز از خوردن انواع فست‌فود و غذاهاى بسته‌بندى صنعتى، غذاهاى خمیری و سنگین با هضم سخت مثل ماکارونى، لازانیا، الویه، قارچ، حلیم، کله‌پاچه و...، نوشابه‌ها و آبمیوه‌هاى صنعتى، تنقلات صنعتى مانند چیپس، پفک، کیک، کلوچه و...، کاکائو، یخ، گوشت‌هاى با هضم سخت مثل گوشت گاو و گوساله

● پرهیز از خوردن میوه و نوشیدن آب و سایر نوشیدنى‌ها به همراه غذا

● پرهیز از پرخورى و روى هم خورى

توصیه‌ها:

● فاصله غذاخوردن با خواب ٢ ساعت رعایت شود.

● غذا به خوبى جویده شود.

مواد غذایی مفید:

● مصرف میوه‌هایی مانند سیب، گلابى، انار، هویج، به، تمرهندى و آب میوه‌هاى فوق

● آب انار با گلاب و کمى پودر گلپر

● استفاده از زرشک و گشنیز در غذاها

● گوشت‌هاى زودهضم مثل جوجه مرغ، بلدرچین و...

● سبزى پلو با شوید و گشنیز و زرشک

● سوپ جو با گشنیز و شوید و آبغوره و روغن زیتون

● شربت سیب و زرشک و لیمو

● شربت آبلیموترش و عسل

● شربت سکنجبین و کاهو سکنجبین

توصیه‌هاى دارویی:

● 2 قاشق خاکشیر با یک لیوان مخلوط آب جوش و عرق کاسنى و شاهتره و کمى نبات صبح ناشتا

● ماء‌الشعیر طبى روزى ٣-٢ استکان

● دم‌کرده عناب ١٠ عدد و آویشن ١ قاشق مرباخورى روزى ۴-٣ استکان

● دمکرده یک قاشق مرباخورى تخم گشنیز در آب جوش با کمى نبات، ٣٠ دقیقه بعد از غذا

● بخور پوست با بابونه و آویشن

● شستن پوست با عصاره برگ چغندر که یک شب در آب و کمى نمک خیسانده شده ‌است

● ضماد سدر ١٠٠ گرم، پودر مورد ۵٠ گرم و حنا ٢۵ گرم که با کمى روغن زیتون و سرکه و عرق کاسنى و شاهتره خمیر شده ‌است؛ به مدت ٢٠ دقیقه روى پوست و سپس با آب گرم شسته شود./