کما و اختلال هوشیاری در مبتلایان به دیابت؛ علل و راه های درمان

کمای دیابتی از جمله عوارض دیابت است که حیات شخص را به مخاطره می اندازد و موجب بیهوش شدن او می شود. قند خون پایین و بالا هر دو می‌توانند باعث گیجی، منگی و اختلال هوشیاری در بیماران دیابتی شوند. وقتی کمای دیابتی بدون اقدامات درمانی رها شود، می تواند موجب مرگ شود.

کمای دیابتی از جمله عوارض دیابت است که حیات شخص را به مخاطره می اندازد و موجب بیهوش شدن او می شود. اگر شما مبتلا به دیابت هستید، قند خون بالای خطرناک -هایپرگلیسمی- و قند خون پایین پرخطر -هیپوگلیسمی- می تواند منجر به کمای دیابتی و اختلال هوشیاری شود.
به گزارش «بهپو»، فردی که وارد کمای دیابتی می شود، زنده است، اما توان برخاستن یا پاسخ گویی هدفمند به صداها، مناظر و دیگر محرک های محیطی را ندارد. وقتی کمای دیابتی بدون اقدامات درمانی رها شود، می تواند موجب مرگ شود. دور نمای کمای دیابتی ترسناک است، اما خوشبختانه می توان با انجام اقداماتی به پیشگیری از آن کمک کرد.

بیشتر بخوانید: روش‌های سالم ماندن حداکثری در صورت ابتلا به دیابت

شایع‌ترین علت اختلال هوشیاری در بیماران مبتلا به دیابت چیست؟

اختلال هوشیاری در افراد دیابتی دلایل مختلفی دارد. اگر این اختلال به صورت حاد باشد، مهم‌ترین و شایع‌ترین علت آن کاهش قند است. وقتی قند خون از 45 میلی‌گرم در دسی‌لیتر پایین‌تر می‌آید و این حالت بیش از 5 دقیقه طول می‌کشد، مراکز حیاتی مغز آسیب می‌بینند. یکی از این مراکز، مرکز بیداری است، بنابراین اگر قند خون برای مدت‌ طولانی پایین باشد، علایمی مانند تپش قلب، بی‌حالی، احساس سردی و حالت اضطراب برای فرد پیش می‌آید. سپس به‌تدریج با درمان‌نشدن این عارضه، حالت تهوع و بی‌قراری و گیجی نیز به آن اضافه می‌شود و فرد در نهایت به اغما می‌رود. این وضعیت از اورژانس‌های دیابت است، یعنی اگر بیمار به موقع درمان نشود، ممکن است برای یک عمر دچار عوارض غیرقابل برگشت شود، بنابراین اولین تشخیص برای دیابتی‌هایی که دچار اختلال هوشیاری می‌شوند، افت‌ قند خون است و حتی اگر به آزمایشگاه و دستگاه اندازه‌گیری قند خون دسترسی نداشته باشید، باید در این شرایط به فرد دیابتی مواد قندی بدهید. اگرچه این احتمال هم وجود دارد که فرد براثر قند بالا دچار اختلال هوشیاری شده باشد اما از آنجایی که افت‌ قند عارضه برجای می‌گذارد باید ابتدا برای بهبود آن اقدام کنیم. اگر هم علت اختلال هوشیاری، قند بالا باشد، دادن مقداری مواد قندی به فرد در این موقعیت، عارضه خطرناکی ایجاد نمی‌کند.

قند خون بالا هم می‌تواند باعث گیجی و ناهوشیاری شود

یکی از عوارض قند خون بالا «کمای هایپراسمولار» است که معمولا در دیابتی‌های نوع 2 با قندهای بالای 600 اتفاق می‌افتد. برای مثال، اگر فرد به خوبی قند خود را کنترل نکند و در عین حال، دچار عفونت شود و کورتون تزریق کند، ممکن است قند خونش به شدت بالا برود و دچار کمبود آب، پر ادراری و افزایش غلظت خون و افزایش سدیم خون (هیپرناترمی) شود. این شرایط باعث اختلال هوشیاری، گیجی، منگی و در نهایت اغما می‌شود.

بیشتر بخوانید: باورهای غلط درباره بیماری دیابت

درمان اختلال هوشیاری بر اثر قند خون بالا

اختلال هوشیاری براثر قند بالا به راحتی مانند افت‌ قند درمان نمی‌شود. در زمان افت‌ قند، بیمار با تزریق یک ویال قندی هیپرتونیک 20 یا 50 درصد سریع از جا برمی‌خیزد و به هوش می‌آید اما در بیمارانی که قندهای بالا دارند و به کمای هایپراسمولار می‌روند 50 درصد خطر مرگ‌ومیر وجود دارد، بنابراین عارضه بسیار خطرناکی است و درمان آن کار ساده‌ای نیست. در این شرایط، بدن بیمار باید به شدت آب‌رسانی شود. این افراد معمولا وقتی به مراکز درمانی می‌رسند که بیش از 6 تا 9 لیتر کمبود آب پیدا کرده‌اند، بنابراین باید برای آنها از سرم‌های بدون مواد قندی استفاده و الکترولیت‌های بدنشان را جایگزین کرد. درمان این افرد بین 24 تا 48 ساعت طول می‌کشد. اگر هم درمان به موقع انجام نشود، فرد ممکن است دچار سکته مغزی، نارسایی کلیوی و در نهایت مرگ شود.

درمان اختلال هوشیاری بر اثر قند خون پایین

اگر در زمان افت‌ قندخون، بیمار حالت گیجی داشته اما در عین حال قادر به خوردن باشد، باید خیلی سریع 10 تا 15 گرم قند ساده (3 حبه قند) را در یک استکان آب ولرم حل کند و بنوشد. همچنین می‌تواند از سایر مواد قندی زودجذب مثل عسل، شیره خرما، شیره انگور و... نیز استفاده کند، اما اگر بیمار دچار گیجی شدید و اختلال هوشیاری شده و قدرت بلع نداشته باشد، نباید به او آب و مایعات داد زیرا این کار با خطر آسپیراسیون ریوی همراه است. در این شرایط باید خیلی سریع از سرم قندی استفاده کرد. در ضمن آمپولی هم به نام گلوکاژن یا گلوکاگون وجود دارد که تمام دیابتی‌های مصرف‌کننده انسولین بهتر است آن را در منزل داشته باشند تا اگر حین خواب و... دچار اختلال هوشیاری و افت‌ قند شدند، از آن استفاده کنند. تزریق این آمپول چه به صورت عضلانی و چه زیرجلدی ظرف چند دقیقه قند خون را بالا می‌برد. البته این آمپول گرانقیمت است و گاهی در دسترس نیست و کاش قیمت آن پایین‌تر بیاید و دسترسی به آن آسان‌تر شود.

به جز قند خون بالا و پایین، چه عوامل دیگری می‌توانند باعث کاهش سطح هوشیاری در بیماران دیابتی شوند؟

بیماری دیابت از خود عوارضی به جا می گذارد که می توانند باعث اختلال هوشیاری در این بیماران می‌شوند. اگر دیابت به خوبی درمان نشود، فرد ممکن است دچار عوارض و انسداد عروق مغز و سکته مغزی شود. اختلال در خونرسانی به مغز می‌تواند با اختلال هوشیاری همراه باشد. از طرف دیگر، سکته‌های قلبی و افت حاد فشارخون براثر سکته نیز می‌تواند اختلال هوشیاری ایجاد کند زیرا در این وضعیت، خونرسانی به مغز خوب انجام نمی‌شود. از علل دیگر اختلال هوشیاری در بیماران دیابتی، نفروپاتی یا نارسایی کلیه است. وقتی اوره و کراتینین بالا می‌رود، اوایل امکان دارد فرد حرف‌های نامربوط بزند. در مراحل پیشرفته‌تر فرد دچار تهوع، استفراغ و کمبود آب بدن می‌شود و در نارسایی‌های شدید هم دچار اختلال هوشیاری خواهد شد. البته این عارضه با دیالیز بهبود می‌یابد.

بیشتر بخوانید: بایدها و نبایدهای غذایی در مبتلایان به دیابت نوع 2

کتو اسیدوز دیابتی چیست؟

اجسام کتونی در عین حال که به عنوان سوخت مورد استفاده سلول‌های بدن، مخصوصاً سلول‌های مغزی، قرار می گیرند؛ خاصیت اسیدی نیز دارند و تجمع آنها در خون منجر به وضعیتی می شود که به «کتواسیدوز دیابتی» معروف است. در این حالت، اجسام کتونی علاوه بر خون، در ادرار نیز دیده می‌شوند. در حالت طبیعی ، انسولین از تولید این ترکیبات جلوگیری می‌کند. این اصطلاح از دو بخش «کتو» به معنای اجسام کتونی و «اسیدوز» به معنای اسیدی شدن خون تشکیل شده است. اجسام کتونی، در واقع، محصول سوختن چربی‌های بدن هستند. وقتی در بدن کمبود شدید انسولین و کاهش کارآیی آن وجود دارد، بدن دیگر نمی تواند از انرژی موجود در قندها استفاده کند و برای تولید انرژی مورد نیازش از چربی‌ها استفاده می‌کند. محصول این سوخت‌وساز در کبد، همان اجسام کتونی است که محلول در آب هستند و خاصیت اسیدی دارند و به تدریج اسیدیته خون را بالا می برند. اگر قند خون بالای 250 باشد و همزمان اجسام کتونی در خون یا ادرار وجود داشته و رو به افزایش باشد، خون حالت اسیدی پیدا می‌کند و PH خون پایین می‌آید و «کتواسیدوز» یا DKA رخ می‌دهد که یکی از اورژانس‌های دیابت و نیازمند مداخله فوری طبی است. افزایش قند خون یا هایپرگلایسمی سبب پرادراری می‌شود و این علامت به ایجاد یا افزایش کم‌آبی بدن می‌انجامد که حالت شدیدش با از دست رفتن آب بدن و کمای هیپراسمولار همراه می‌شود.

اگر با فرد دیابتی بیهوش روبرو شدیم چه کنیم؟

قند خون پایین و بالا هر دو می‌توانند باعث گیجی، منگی و اختلال هوشیاری در بیماران دیابتی شوند، اما اولین تشخیص برای آنها در این شرایط باید افت‌ قند خون باشد. زیرا شایع‌ترین علت بستری شدن بیماران دیابتی در تمام دنیا کاهش قند خون است؛ حال چه براثر مصرف قرص‌های قند مثل گلی‌بن‌کلامید ایجاد شده باشد، چه تزریق انسولین. با مشاهده این علایم، حتی اگر به دستگاه اندازه‌گیری قند خون دسترسی نداشتید، باید به فرد دیابتی مواد قندی بدهید زیرا افت‌ قند می‌تواند برای یک عمر او را دچار عارضه کند. اگر بیمار با این راهکار بهبود پیدا نکرد، باید بلافاصله او را به مرکز درمانی برسانید. البته امروزه داروهای جدیدی تولید شده‌اند که قند را پایین می‌آورند اما باعث افت‌ قند نمی‌شوند.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، به تمام بیماران دیابتی توصیه می‌شود علاوه بر مراجعاتی که به پزشک دارند همیشه گلوکومتر یا دستگاه اندازه‌گیری قند خون همراه داشته باشند. به اطرافیان بیمار نیز توصیه می‌شود هر زمان متوجه شدند بیمار بی‌حال است، قند او را اندازه بگیرند. اگر هم به دستگاه قند خون دسترسی نداشتید و بیمار دیابتی دچار اختلال هوشیاری شد، باید اول از همه به او مواد قندی بدهید. اگر بیمار با این راهکار بهبود پیدا نکرد باید بلافاصله او را به مرکز درمانی برسانید./

بیشتر بخوانید: آیا درمان قطعی برای دیابت وجود دارد؟