مواجهه با گرمازدگی و اسهال کودک، بیماری های شایع فصل گرما

گرمازدگی و اسهال از جمله بیماری های شایع فصل گرما در کودکان است که اگر به موقع درمان نشود بدن با کم آبی و به هم خوردن تعادل الکترولیت ها روبرو می شود. توجه به علایم و رسیدگی به موقع به کودک او را از عوارض جبران ناپذیر و حتی مرگ نجات می دهد.

گرمازدگی یکی از مشکلات شایع در نوزادان و کودکان در روزهای گرم سال است. اختلال گرمازدگی با توجه به شدت و مدت می‌تواند علایم و آثار مخرب در بیمار ایجاد کند. کودکان جزو ‌آسیب‌پذیرترین افراد در برابر گرما هستند. هرچه سن کودک کمتر باشد آسیب‌ها بیشتر است و توجه بیشتر در مورد نوزادان و شیرخواران را می‌طلبد. عوارض گرمازدگی تمام ارگان‌های بدن از جمله پوست، سیستم عصبی، کلیه، کبد، قلب و.... را درگیر می‌کند.

چه زمانی کودک دچار گرمازدگی می‌شود؟

به گزارش «بهپو»، گاهی خانواده به دلیل نگرانی از سرماخوردگی نوزاد یا شیرخوار، او را در لباس و کاور گرم می‌پوشانند و هوای منزل را نیز خیلی گرم می‌کنند. این وضعیت باعث افزایش تدریجی حرارت مرکزی بدن شده و نوزاد دچار گرمازدگی می‌شود. ازآنجا که مکانیسم‌های بدن نوزاد یا شیرخوار در دفع گرما هنوز تکامل پیدا نکرده، امکان دفع گرما و خنک‌شدن بدن وجود ندارد.

نوع دیگر گرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که والدین، نوزاد یا کودک را هنگام خرید و... درون خودرو می‌گذارند و در‌ها و پنجره‌ها نیز می‌بندند. باید دانست شیشه اتومبیل حتی می‌تواند باعث تمرکز تابش خورشید درون خودرو و افزایش دما حتی بیشتر از بیرون شود. این حرارت بالا خیلی سریع طفل را دچار گرمازدگی می‌کند.

بیشتر بخوانید: 6 نشانه کم‌آبی بدن - این علامت‌ها را جـدی بگیـرید

علایم گرمازدگی در کودکان

علایم گرمازدگی با توجه به شدت و مدت مواجه با گرما طیف وسیعی دارد. مراحل اولیه با قرمزشدن پوست، گرگرفتگی، بی‌قراری و عطش به مایعات بروز پیدا می‌کند و در مراحل شدیدتر با بی‌حالی، واکنش‌های ضعیف، تنفس سریع و سطحی همراه خواهدبود. دمای بدن هنگام گرمازدگی بالا می‌رود به اصطلاح «تب» می‌کند اما تب ناشی از گرمازدگی با تب ناشی از بیماری‌ عفونی متفاوت است: هنگام گرمازدگی سطح بدن و پوست گرم است و گذاشتن تب‌سنج روی بدن دمای بالا را نشان می‌دهد اما حرارت از طریق مقعد معادل یا حتی پایین‌تر از پوست است. اما هنگام ابتلا به بیماری‌های عفونی، حرارت مقعدی همیشه بالاتر از حرارت پوست است. برخلاف عفونت و تب ناشی از آن، کودک گرمازده تعریق ندارد. کودک در مراحل اول، عطش برای نوشیدن مایعات و کلافگی نسبت به پوشش بدن خواهدداشت که اگر آب از دست رفته جبران نشود و وضعیت ادامه یابد، بی‌حالی و خواب‌آلودگی، تنفس سریع و سطحی، گیجی و افت فشارخون ظاهر می‌شود. تداوم این وضعیت بسیار خطرناک است و گرمازدگی می‌تواند باعث کما و حتی فوت بیمار شود.

کم‌آبی بدن و بروز علایم در پوست

یکی از راهکارهایی که پزشک می‌تواند شدت کم آبی را تخمین بزند، تورگور پوستی یا طراوت پوست است. اگر پوست چروکیده و حالت جمع شدگی داشته باشد نشان از وخامت کم آبی نسبتا شدید است. اگر شیرخوار یا کودک خواب و تغذیه خوبی دارد و حال عمومی مساعد است معمولا تورگور پوستی تغییر جدی ندارد و باکشیدن پوست، سریع به حالت اول برمی‌گردد. گودافتادگی چشم‌ها، کم شدن اشک و خشک‌شدن مخاط‌ها علایم کم آبی به دنبال اسهال شدید هستند که ممکن است نیاز به بستری موقت در بیمارستان و سرم‌تراپی باشد. حجم ادرار کودک نیز در تخمین کم‌آبی کمک‌کننده‌ است و در نوزادان و شیرخواران بسیار اهمیت دارد. زمانی که ادرار بسیار کم باشد، علامت هشدار در مورد کاهش آب بدن باید تلقی شود.

ضرورت اقدام سریع برای درمان گرمازدگی

تنها در مراحل اول گرمازدگی که کودک کاملا هوشیار است و همکاری لازم را با والدین دارد می‌توان اقدامات درمانی برای بهبود حال او را در منزل انجام داد. هنگام بروز علایم گرمازدگی، اولین اقدام کم کردن لباس و خنک‌کردن حرارت محیط است و باید مایعات ترجیحا خنک یا حداقل در حد دمای محیط به کودک خورانده شود. اگر بیمار بدحال است توصیه می‌شود در اسرع وقت به مراکز درمانی انتقال یابد تا سرم‌تراپی و آزمایش‌های کامل برای تشخیص سطح قند خون، اختلال الکترولیتی، اختلال انعقادی و... برای و درمان مناسب انجام گیرد.

هر نوع تغییر در اجابت مزاج را نباید اسهال دانست

بسیاری از اوقات، والدین با شکایت در مورد اسهال کودک را پیش متخصص اطفال می‌برند اما باید دانست هر نوع تغییر در دفعات و وضعیت اجابت مزاج الزاما به معنای اسهال نیست. تغییر آب و هوا، فصل، نوع شیرخشک، شیوه تغذیه مادر یا کودک و... می‌تواند موجب تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج، افزایش بو یا رقیق شدن مدفوع شود.

گاه حتی نوشیدن زیاد آبمیوه نیز باعث تغییر در مدفوع می‌شود زیرا قند میوه –فروکتوز- جذب مایعات از دیواره روده را افزایش می‌دهد و رقیق‌شدن مدفوع را درپی دارد. این نکته را نیز باید در تفاوت با اسهال مورد توجه قرار داد. در این حالت کودک معمولا اشتها و وزن‌گیری خوبی دارد، دمای بدن بالا نیست، حال عمومی خوبی دارد و فقط قوام یا دفعات اجابت مزاج تغییر می‌کند. مسلما با قطع مصرف مواد قندی این مساله نیز برطرف می‌شود.

هنگام ابتلا به اسهال، مدفوع کاملا شل وآبکی است و حجم مشخصی دارد که توسط متخصص اطفال ارزیابی می‌شود. اهمیت تشخیص اسهال به‌حدی است که اگر اسهال کودک به موقع درمان نشود، می‌تواند موجب از دست رفتن آب بدن و عوارض آن شود.

بیشتر بخوانید: 9 علت اسهال در کودکان

بیشتر بخوانید: اسهال کودک، از علل تا درمان

دلایل ابتلا به اسهال

اسهال بیماری‌ای است که عمدتا به ماه‌های گرم سال مربوط می‌شود. اغلب موارد اسهال در شیرخواران ناشی از عفونت است اما مسمومیت غذایی، مصرف زیاد آنتی بیوتیک و مصرف مواد قندی زیاد نیز زمینه‌ساز اسهال خواهد شد.

اسهال عفونی غالبا با علائمی مانند تهوع و استفراغ، بی‌قراری در بچه‌های کوچک، دل‌درد و دل‌پیچه همراه است، کودک معمولا تب دارد و بی‌اشتهاست که در این موارد حتما اقدام درمانی مناسب و فوری باید انجام شود. شایع‌ترین علل ابتلا به اسهال عفونی در شیرخواران و کودکان، عفونت‌های ویروسی است. در این موارد فقط اقدامات نگهدارنده باید انجام گیرد و نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک نخواهدبود. دوره بیماری چندان طولانی نیست و در عرض 2 تا 3 روز روند بهبود حاصل می‌شود. به‌ندرت ممکن است بیماری بیش از یک هفته طول بکشد. البته نحوه مراقبت از کودک و شیوه تغذیه نیز در روند بیماری تاثیر دارد.

اگر بچه کنار اسهال دچار علائمی مانند بدحالی عمومی، تب‌ بالا و وجود خون در اسهال باشد، معمولا بیماری ناشی از عفونت‌های گوارشی باکتریال مانند سالمونلا و شیگلاست که درمان لازم را می‌طلبد و باید زودتر به متخصص اطفال مراجعه کرد.

یکی از دلایل شایع اسهال، مصرف خودسرانه برخی داروهای گیاهی است. گاهی این گیاهان به شیرخوار یا کودک خورانده می‌شود یا مادر برای بهبود نفخ یا رفع یبوست مصرف می‌کند که روی شیر تاثیر می‌گذارد و عامل اسهال شیرخوار است. شیرخشت و ترنجبین مهم‌ترین این ترکیبات گیاهی هستند که مصرف بی‌رویه برای نوزاد یا مادر با بروز اسهال همراه است.

نوع تغذیه شیرخوار یا کودک هنگام ابتلا به اسهال

یکی از اقدامات ضروری و بسیار مهم که والدین باید هنگام ابتلا کودک به اسهال رعایت کنند، جلوگیری از بی‌آب شدن بدن است.

در این شرایط اگر کودک با شیر مادر تغذیه می‌شود، همچنان باید شیردهی به‌طور مکرر ادامه یابد. تغذیه مادر ممکن است در تشدید اسهال تاثیرگذار باشد و به‌همین دلیل از خوراکی‌هایی که حالت ملین دارد باید در این مقطع پرهیز شود. در مورد کودکانی که با شیرخشک تغذیه می‌شوند، بهتر است در دوره بیماری به‌خصوص اسهال شدید، شیرخشک مخصوص با پایه سویا، بدون لاکتوز یا حاوی پروتئین هیدرولیز شده تا زمان بهبود مصرف شود. شیرخشک‌های معمولی حاوی پروتئین شیر گاو است که ممکن است دوره اسهال طولانی‌تر و شدیدتر شود و حداقل به‌طور موقت نوع شیرخشک تغییر کند.

در مورد بچه‌های بزرگ‌تر که غذا می‌خورند، غذاهای معمول عموما منافاتی ندارد اما مصرف شیر پاستوریزه باید به حداقل برسد. دوغ و ماست خوراکی‌های مفیدی هستند و نمک موجود در آنها تاحد‌ی می‌تواند تاثیر پودر«ORS» اُ-آر-اس داشته و به روند بهبود کمک ‌کند. البته امروزه ماست غنی‌شده با پروبیوتیک یا مکمل آن نیز وجود دارد که برای کودک بسیار مفید خواهدبود.

آبمیوه‌ها به دلیل قند زیاد توصیه نمی‌شوند اما میوه طبیعی مشکلی ندارد. مصرف موادغذایی لینت بخش توسط کودک یا مادر (درمورد شیرخواران) نیز باید محدود شود. بچه ای که اسهال دارد کالری از دست می‌دهد و باید از طریق تغذیه مثلا افزایش کمی چربی به غذا این کمبود جبران شود.

اُ-آر-اس و کمک به جبران مایعات بدن

محلول اُ-آر-اس حتما در موارد شدید اسهال باید مصرف شود تا مانع از کاهش آب و اختلال الکترولیتی در بدن شود. البته این محلول باید قبل از اینکه کودک دچار بی‌حالی و اختلال هوشیاری شود ضرورت دارد زیرا اگر سطح هوشیاری کودک کاهش یابد دیگر امکان تغذیه از طریق خوراکی نیست و باید سرم تراپی آغاز شود. البته گاهی مادران از عدم تمایل کودک به نوشیدن محلول شکایت دارند. اگر حال عمومی کودک یا شیرخوار خوب است، بازی می‌کند و راحت می‌خوابد اما محلول را نمی‌خورد خوشبختانه علامت خوبی در روند بهبود است. در واقع دو گروه از کودکان از خوردن آو آر اس ممانعت می‌کنند: گروه اول کودکانی که دچار کم‌آبی بدن نشده‌اند، می‌توانند شیر، سوپ، غذا و... بخورد و طبیعتا بچه هوشیار تمایلی به مصرف این محلول نمکی ندارد.

گروه دیگر بچه‌هایی هستند که دچار کم‌آبی شدید شده‌اند، حالت گیجی و بی‌حالی دارند و شرایط خوردن ندارند که باید سریع از طریق سرم مواد لازم به بدن برسد.

تجویز آنتی‌بیوتیک فقط توسط متخصص اطفال

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، اگر ضرورتی برای مصرف آنتی بیوتیک باشد، این دارو فقط باید توسط پزشک انجام شود و خانواده نباید خودسرانه چنین اقدامی داشته باشند. معمولا دوره مصرف آنتی‌بیوتیک در اسهال‌های عفونی کوتاه و بین 3 تا نهایت 5 روز است و درمان طولانی اطلا توصیه نمی‌شود. مصرف خودسرانه یا پس از دوره بیماری‌های قبلی خود یکی از عوامل زمینه‌ساز اسهال است./