علایم در رفتگی مادرزادی لگن نوزاد چیست و چگونه درمان می شود؟

«دررفتگی مادرزادی مفصل لگن» بیماری شایعی است که در آن رشد و نمو طبیعی مفصل لگن دچار مشکل -بدشکلی، نیمه دررفتگی یا دررفتگی کامل- می‌شود. با بهبود برنامه‌های غربالگری در زمان نوزادی تعداد زیادی از بیماران در دوران نوزادی کشف می‌شوند و به راحتی با بستن نوعی یراق مخصوص طی چند ماه، مفصل هیپ طبیعی خواهند داشت.

«دررفتگی مادرزادی مفصل لگن» بیماری شایعی است و شیوعی بین 1 از هر 1000 تولد تا 34 از هر 1000 تولد در نقاط مختلف جهان دارد. در کشور ایران هم دررفتگی مادرزادی مفصل لگن شیوع قابل‌توجهی دارد ولی میزان دقیق آن مشخص نیست. در برخی گزارش‌ها، بین 5 تا 6 مورد در هر 1000 تولد گزارش شده است.

به گزارش «بهپو»، دررفتگی مادرزادی مفصل لگن، به معنی در زمان تولد نیست. این مشکل در بدو تولد وجود ندارد چون در بدو تولد مفصل هنوز دررفتگی ندارد اما شل است و مستعد دررفتگی. گاهی هم ممکن است مفصل لگن کودک بعد از چند هفته دچار دررفتگی شود یا فقط به‌صورت نیمه دررفته باقی بماند. در خفیف‌ترین و شایع‌ترین شکل این بیماری، مشکل فقط کم‌عمقی حفره لگن -حفره لگن یا استابولوم مکانی است که سر استخوان ران داخل آن قرار می‌گیرد. این حفره باید عمق کافی داشته باشد تا استحکام لازم برای نگه داشتن سر استخوان ران را ایجاد کند- است اما مشکل بزرگ‌تر این است که بیماری چنین کودکانی بدون انجام معاینه‌ها و بررسی‌های اختصاصی توسط پزشک، معمولا تا سنین بالاتر قابل‌تشخیص نیست.

در رفتگی لگن چیست؟

در این بیماری رشد و نمو طبیعی مفصل لگن دچار مشکل می‌شود. در نتیجه این مفصل گلوله‌ای کاسه‌ای از وضعیت طبیعی خود خارج می‌شود و بر اساس شدت بیماری، ممکن است دچار بدشکلی، نیمه دررفتگی یا دررفتگی کامل شود. از طرفی، رشد کاسه مفصل لگن و به وجود آمدن عمق کافی در آن به قرارگیری سراستخوان ران در عمق این حفره در طول فرایند رشد نیاز دارد.

عوامل مستعد‌کننده دررفتگی لگن در نوزاد چیست؟

یکی از عوامل مستعد‌کننده، دختر بودن نوزاد است. دخترها 6-5 برابر بیشتر از پسرها مستعد دررفتگی مفصل لگن هستند. کودک اول مادر هم بیشتر از کودک‌های بعدی در خطر ابتلاست. سابقه دررفتگی لگن در بستگان درجه اول مانند مادر، پدر یا خواهر و برادر نوزاد، احتمال ابتلای او را 30 تا 40 برابر افزایش می‌دهد.

وجود بعضی از مشکل‌ها در دوران جنینی، پزشک را به احتمال مشکل مفصل لگن مشکوک می‌کند. مثلا در نوزادانی که در دوران جنینی به‌دلیل کمبود مایع آمنیوتیک تحت‌فشار بودند، نوزادانی که با پا متولد شده‌اند (زایمان بریچ)، نوزادانی که با تورتیکولی (کجی گردن) متولد شده‌اند (15-12 درصد از این نوزادان همزمان با تورتیکولی دررفتگی لگن هم دارند) یا نوزادانی که ناهنجاری در زانو یا پا دارند، احتمال ابتلا به دررفتگی یا کم‌عمقی در لگن‌ بیشتر است. کودکانی که یکی از این عوامل مستعد‌کننده را دارند باید علاوه بر معاینه دقیق بالینی، تحت‌ سونوگرافی مفصل لگن هم قرار گیرند. سونوگرافی در 4-3 ماه اول تولد نوزاد کاربرد دارد اما بعد از آن باید لگن با رادیوگرافی بررسی شود.

یک مورد خطرساز مهم داریم که متاسفانه در کشور ما زیاد دیده می‌شود و آن قنداق کردن کودکان است. هنوز در بعضی از نواحی کشور نوزادان را قنداق می‌کنند که بیشترین میزان دررفتگی لگن در آن مناطق دیده ‌می‌شود. یکی از عللی که خانواده‌ها اصرار دارند کودک را قنداق کنند، رفع حالت پرانتزی زانوی نوزاد است. این وضعیت یک حالت صددرصد طبیعی طی رشد نوزاد انسان است و در همه نوزادان وجود دارد و تا حدود 2 سالگی برطرف می‌شود. استفاده از قنداق نه‌تنها روند طبیعی نمو زانوی کودک را تغییر می‌دهد، بلکه لگن او را هم مستعد دررفتگی می‌کند بنابراین هرگز کودک خود را قنداق نکنید.

اگر از آغوش کودک استفاده می کنید بهتر است پاهای کودک از دو طرف آویزان باشد. باز بودن پاهای بچه از هم وقتی به پشت یا جلوی مادر بسته شده، احتمال در رفتگی مادرزادی لگن را کمتر می کند.

تشخیص سریع‌، درمان آسان‌تر

خوشبختانه با بهبود برنامه‌های غربالگری در زمان نوزادی تعداد زیادی از بیماران در دوران نوزادی کشف می‌شوند و به راحتی با بستن نوعی یراق مخصوص طی چند ماه، مفصل هیپ طبیعی خواهند داشت.

مشکل مفصل لگن در نوزادان تنها با معاینه مشخص می شود. در ایران این کار توسط متخصص اطفال یا پزشک عمومی که در بدو تولد نوزاد را ویزیت می‌کند، انجام می‌شود، اما معاینه لگن هنوز در کشور ما کاملا فراگیر نشده و گاهی کودکان دچار دررفتگی مفصل لگن، در بدو تولد شناسایی نمی‌شوند و شاهد مشکلات آنها در سنین بزرگسالی هستیم، بنابراین مهم است که والدین به‌طور اختصاصی از پزشک، انجام این معاینات را درخواست کنند.

هر نوزاد باید حداقل 2 بار، یک بار در بدو تولد و یک بار هم در 6 هفتگی از نظر لگن معاینه شود و در صورت تشخیص مشکل لگن یا شک به آنها به پزشک ارتوپد ارجاع شود زیرا کم‌عمقی حفره لگن ممکن است با معاینه هم تشخیص داده نشود. سونوگرافی به خوبی مشکل‌های مفصلی لگن نوزادان را تشخیص می‌دهد. در انگلستان، فرانسه، آمریکای شمالی و بیشتر کشورها از جمله کشور ما همه نوزادان معاینه بالینی می‌شوند ولی سونوگرافی فقط برای نوزادانی انجام می‌شود که در معاینه مشکوک به دررفتگی لگن باشند یا یکی از عوامل مستعد‌کننده را داشته باشند.

اگر دررفتگی مفصل لگن نوزاد دیر تشخیص داده شود، درمان مشکل‌تر و طولانی‌تری خواهد داشت. مخصوصا اگر والدین، کودک را بعد از 18 ماهگی برای معاینه و درمان ببرند و درمان تا این سن به تعویق بیفتد، باید عمل جراحی وسیع روی لگن و مفصل هیپ انجام شود و در صورت مراجعه بعد 10 سالگی، پزشک چاره‌ای جز تعویض مفصل لگن در سنین بالاتر نخواهد داشت.

علائم دررفتگی مفصل لگن

با توجه به ضرورت مراجعه زودهنگام برای درمان این بیماری، توجه پدر و مادرها و آشنایی آنها با علائم دررفتگی لگن بسیار مهم است. اگر علائمی مانند نامتقارن بودن اندام‌های تحتانی شامل چین‌های روی اندام، احساس و شنیدن صدای کلیک حین حرکت دادن مفصل لگن، ناتوانی در باز کردن پا‌ها برای تعویض پوشک نوزاد، وجود ظاهر غیرطبیعی در گردن و افزایش قوس ستون فقرات کمری و سایر بدشکلی‌های اندام‌ها مخصوصا پاها، دیر راه افتادن کودک و لنگش حین راه رفتن را مشاهده کردید، با کوچک‌ترین شکی درباره ابتلای کودک، سریع به متخصص ارتوپد و در صورت دسترسی نداشتن به متخصص، به هر پزشکی که امکان دسترسی دارید، مراجعه کنید تا اقدام‌های تشخیصی و درمانی هر چه سریع‌تر انجام شود. در این صورت هم درمان ساده‌تر است و هم نتیجه درمان بهتر است. علاوه بر این، هزینه درمان نیز هم برای بیمار و هم برای دولت به مراتب پایین‌تر خواهد بود.

علائم اختصاصی براساس سن

اگر بخواهیم به علامت‌های ابتلا به این بیماری اشاره کنیم، حتما باید به این موضوع توجه داشته باشیم که بچه‌ها در گروه‌های سنی مختلف، ممکن است نشانه‌ها و در معاینه‌ها شرح حال و علائم متفاوتی داشته باشند.

1- نوزادان تا انتهای 2 ماهگی

بهترین زمان کشف و درمان بیماری در همین رده سنی است. در این گروه ممکن است اختلال کجی گردن (تورتیکولی) یا انحراف استخوان‌های کف پا وجود داشته باشد. مفصل لگن ممکن است با فلکسیون و ادداکسیون یعنی خم کردن ران نوزاد به داخل شکم، دچار دررفتگی شود که این دررفتگی قابل‌لمس و صدایش قابل شنیدن است (تست بارلو).

اگر مفصل را اکستند و ابداکت کنیم؛ یعنی کودک به حالت طاقباز بخوابد، مفصل دوباره با یک صدای قابل‌لمس جا می‌افتد (تست ارتولانی.)

2- سنین شیرخوارگی (تا حدود یک سالگی)

مهم‌ترین علامت دررفتگی مفصل لگن در کودکان این سنین، ناتوانی در انجام ابداکسیون است؛ به این معنی که والدین نمی‌توانند ران کودک را از خط میانی بدن او فاصله دهند بنابراین در هنگام شستشو و تعویض پوشک او، با مشکل باز کردن پاهای فرزندشان روبرو می‌شوند. از دیگر نشانه‌های مهم در این سن، اختلاف طول دو اندام تحتانی است به این دلیل که یکی از مفاصل از جای خود دررفته و به سمت بالا حرکت کرده است پس یکی از ران‌ها کوتاه‌تر از دیگری به نظر می‌رسد. در نتیجه وقتی کودک را از زمین بلند می‌کنیم، متوجه می‌شویم که دو زانوی او در یک سطح قرار ندارند. این موضوع همچنین باعث می‌شود تعداد چین‌های پوستی در ناحیه باسن و بالای ران در سمت در گیر نسبت به سمت مقابل افزایش یابد.

3- یک سالگی و بعد آن

دقت بیشتر و درمان زودهنگام در این سن از این نظر اهمیت دارد که زمان شروع راه رفتن کودک است. کودکان مبتلا به دررفتگی مادرزادی مفصل لگن ممکن است کمی دیرتر از همسن و سال‌های خودشان شروع به راه رفتن کنند و ابتدا کمی بی‌تعادل‌تر از همسالان باشند.

این کودکان حین راه رفتن می‌لنگند و در موارد یک طرفه به صورت ترندلنبرگ راه می‌روند؛ یعنی بالاتنه را در هر قدم به سمت مخالف منحرف می‌کنند. در موارد دوطرفه راه رفتن این کودکان شبیه راه رفتن اردک است.

موضوع مهم دیگر در این سنین با توجه به اینکه کودک به وضعیت ایستاده درآمده، فشار نامتقارنی است که بر ستون فقرات وارد می‌شود بنابراین در موارد دررفتگی دوطرفه گاهی قوس کمرشان زیاد و شکمشان به جلو برجسته می‌شود که مسلما با گذشت زمان منجر به تخریب ستون فقرات کمری و مشکلاتی از قبیل تنگی کانال و دردهای سیاتیکی خواهد شد.

موارد یک طرفه هم وضعیت بهتری ندارند زیرا باعث انحراف ستون فقرات به یک سمت و اسکولیز خواهند شد که با افزایش سن بیمار و در دهه دوم و سوم زندگی، این اختلال وضعیت ستون فقرات ممکن است به صورت غیرقابل‌برگشت بیاید و علاوه بر جراحی مفصل هیپ، به جراحی‌های بسیار پیچیده روی ستون فقرات نیاز باشد.

مشکل در لگن، درد در ستون فقرات

اگر توجه کرده باشید با اینکه بیماری مربوط به مفصل لگن است، تا به حال صحبتی در رابطه با درد این مفصل نشد. درست است؛ این بیماران تا دهه سوم و چهارم زندگی معمولا شکایتی از درد ندارند و بیشترین شکایت از لنگش و بدشکلی‌های ثانویه ستون فقرات است. فراموش نکنیم این بیماری در خانم‌ها شایع‌تر است و شکایت از بدشکل بودن بدن و بد راه رفتن حتی بدون درد، بدیهی است.

سن درد

درد مفصل لگن در دهه سوم معمولا شروع می‌شود و باعث آزار بیمار خواهد شد چون مفصل لگن در این بیماران خیلی زودتر از افراد سالم دچار آرتروز و تخریب می‌شود و سرعت این تخریب بسیار بیشتر از حد معمول است.

در ماه‌های اول زندگی معمولا درمان با کمربندهای طبی انجام می‌شود که ران‌های کودک را در حالت خم‌شده و کمی دور از هم نگه می‌دارد. موفقیت این درمان ساده بیش از 95 درصد است. حالا بعد از 6 ماهگی این درمان کارساز نیست و باید مفصل کودک زیر بیهوشی جا انداخته شود و چند ماه آن را گچ‌ بگیرند. بعد از یک و نیم سالگی درمان همیشه عمل جراحی است. باز هم مدتی باید لگن کودک در گچ بماند. بعد از 2 سالگی جراحی پیچیده‌تر می‌شود و گاهی جراح مجبور است استخوان ران را هم دستکاری کند. بعد از درمان هم احتمال دررفتگی مجدد وجود دارد، بنابراین، حتی اگر درمان صددرصد موفق بود، بازهم کودک باید تا سن بلوغ تحت‌نظر بماند.

کودکان با دررفتگی کامل که از بدو تولد درمان نمی‌شوند و به سن بزرگسالی می‌رسند ممکن است سالیان سال لنگش بدون درد داشته باشند ولی کم‌کم و از دهه سوم به بعد ممکن است درد هم شروع ‌شود. همچنین دررفتگی لگن، به‌تدریج مشکلاتی هم در کمر و زانو ایجاد می‌کند. درمان این بیماران تعویض مفصل لگن است. پس به انتهای یک سناریو می‌رسیم و با یک جوان 30 ساله روبرو می‌شویم که به علت درد شدید مفصل لگن و همچنین درد ناشی از بد شکلی ستون فقرات و همچنین لنگش نیازمند انجام یکی از سخت‌ترین انواع تعویض مفصل لگن است که علاوه بر بار مالی سنگین برای خودش و سیستم درمانی ممکن است با عوارض جبران‌ناپذیری همراه باشد.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، با توجه به همه این موارد، به والدین تاکید می‌کنیم علائم بیماری را هر چه بهتر بشناسند تا بتوانند در مراحل اولیه، بیماری را به کمک پزشکان متخصص کشف کنند تا به سادگی درمان شود./