اختلالات جدید خواب ناشی از وسایل الکترونیکی

تلفن‌همراه، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون و فیلم می‌توانند به راحتی ساعت خواب را جابجا کنند و فرد را ساعت‌ها در شب بیدار نگه دارند.

یکی از عناصر زندگی سالم، خواب خوب است و در زندگی جدید هم عواملی که خواب خوب را برهم بزنند زیادند؛ عواملی مانند روابط، اضطراب و استرس زیاد. علاوه بر این تلفن‌همراه، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون و فیلم نیز می‌توانند به راحتی ساعت خواب را جابجا کنند و فرد را ساعت‌ها در شب بیدار نگه دارند.
همه اینها با توجه به قانونمندتر و نظام‌مندترشدن فعالیت‌ها و مفهوم خاصی که زمان و رعایت آن در زندگی مدرن دارد می‌تواند مشکل‌زا باشد. واقعا این سبک زندگی جدید و استفاده از وسایل الکترونیکی روی خواب تاثیر نامطلوبی دارد؟ آسیب‌های این عادت جدید زندگی یعنی شب‌بیداری چه هستند و چه راه‌حل‌هایی برای درمان آن وجود دارد؟

تاثیر وسایلی مانند تلفن‌همراه و تبلت بر خواب

استفاده افراد از وسایل الکترونیکی مدرن مثل تلفن‌همراه، لپ تاپ، تبلت و تاثیر آنها روی خواب را از چند جنبه می‌توان بررسی کرد؛ یکی تاثیر مستقیم آنها روی مغز و خواب است؛ اینکه آیا به راستی امواج ناشی از آنها می‌تواند روی مغز اثر بگذارد و اختلالات خواب به وجود بیاورد؟ بدون تحقیقات و پژوهش‌های لازم نمی‌توان به این سوال جواب قطعی داد اما روشن است که بی‌تاثیر هم نیست چرا که هرچه در سیستم حیات ما وارد شود حتما تاثیر خود را برجا خواهد گذاشت.
جنبه دیگر جدا از تاثیرمستقیم این عوامل است، یعنی بررسی تاثیر سرگرم‌کنندگی وسایلی مانند تلفن‌همراه و تلویزیون. برای روشن‌تر شدن این جنبه باید کمی ریشه‌ای‌تر مساله را بررسی کرد و ویژگی‌های خواب را برشمرد.

طول مدت خواب

همان کیفیت خواب است و این حالت از آنجا مشخص می‌شود که وقتی صبح بیدار می‌شویم چقدر سرحالیم؟‍‍
زمان خواب: زمان به خواب‌رفتن و بیدار شدن و رابطه آن با تاریکی و روشن شدن هوا
بسیاری از فعالیت‌های مختلف تن و روان ما تابع پدیده تکرار دوره‌‌ای هستند یعنی در دوره‌های خاص زمانی تکرار می‌شوند. یکی از این چرخه‌های زیستی ریتم 24 ساعته است که به آن ریتم سیرکادین می‌گویند؛ تاریک و روشن خواب ما تابع ریتم 24 ساعته است یعنی در شکل ایده‌آل، ما در تاریکی شب می‌خوابیم و با روشن شدن هوا بیدار می‌شویم. حالا وقتی جامعه مدرن شده‌، ویژگی‌های خاصی هم به وجود آمده‌است. مثلا اینکه نیاز جامعه، خدمات 24 ساعته است یعنی در ساعات شب باید عده‌ای مثل پرستارها و پلیس‌ها بیدار باشند و خدمت‌رسانی کنند در حالی که بدن آنها طوری خلق شده‌است که باید شب‌ها خواب باشند که به این حالت شیفت کاری می‌گویند؛ یعنی چاره‌ای وجود ندارد و افراد مجبور می‌شوند خود را با شرایط وفق دهند و ساعات خواب خود را معکوس ریتم عادی زندگی تنظیم کنند.
اما بعضی از این تغییرات خودخواسته است یعنی عده‌ای برای دستیابی به یک لذت مثل تماشای فیلم یا گشتن در اینترنت از وقت خواب خود می‌زنند و شب‌ها بیدار می‌مانند در نتیجه صبح برای بیدار شدن مشکل خواهند داشت. این افراد به بیماری فاز خواب‌بیداری تاخیری مبتلا می‌شوند.

اگر بدخواب هستید بهداشت خواب را جدی بگیرید

از منظر دیگری هم می‌توان به تاثیر وسایل الکترونیک جدید در به وجود آوردن اختلالات خواب نگاه کرد و آن تاثیری است که بر خواب بی‌خواب‌ها و بهداشت خواب آنها برجا می‌گذارد. یکی از اصول بهداشت خواب، آموزش مغز است؛ به این معنا که به مغز یاد دهیم که وقتی وارد اتاق خواب و تختخواب می‌شویم هدفی جز خوابیدن وجود ندارد. حال اگر رفتار متناقضی داشته‌‌باشیم این بهداشت زیر سوال می‌رود. مثلا اینکه برای مغز این عادت را به وجود بیاوریم که وقتی به تختخواب می‌رویم زمان تماشای فیلم است یا وقتی است که باید به اینترنت‌گردی بگذرد.
در این حالت مغز دچار ابهام می‌شود و گیج خواهدشد و نمی‌داند وقتی به تختخواب می‌رویم هدف چیست پس دیگر خود را برای خواب آماده نمی‌کند و همین موضوع می‌تواند عامل بی‌خوابی شود. فرنگی‌ها به این حالت poor sleep hygiene می‌گویند یعنی بهداشت خواب نامطلوب؛ حالتی که به خواب ما صدمه می‌زند و باعث می‌شود بیماری فاز خواب‌بیداری تاخیری خود را نشان دهد. بهداشت خواب می‌گوید اتاق خواب باید تنها برای خواب باشد و اگر کار دیگری وجود دارد در جای دیگر و زمان دیگر انجام شود.

افرادی که ذاتا شب‌بیدارند!

همان‌طور که گفتیم با توجه به ریتم سیرکادین فعالیت‌های ما تابع یک ریتم 24 ساعته است و مهم‌ترین اینها همان خواب‌بیداری است که تابع ریتم شب و روز است اما برخی ذاتا ریتمی برعکس ریتم طبیعی دارند یعنی شب‌هنگام سرحال می‌شوند و می‌توانند خلاق باشند و درس بخوانند، کار و رانندگی کنند و وقتی که افراد دیگر در حال بیدار شدن هستند این افراد خواب‌آلود می‌شوند و تمایل به خواب پیدا می‌کنند. این اختلال را اختلال چرخه‌ خواب‌بیداری می‌گویند. برخی می‌گویند چون ذات این افراد چنین است نمی‌توان این حالت را بیماری دانست اما مخالفانی هم وجود دارند که می‌گویند درست است که مغز این افراد این‌گونه برنامه‌ریزی شده‌است ولی چون این حالت با مقتضیات زندگی روزمره ما تناقض دارد می‌توان آن را بیماری به حساب آورد چرا که باید مثلا ساعت 7:30 صبح برای کار بیدار باشند اما اگر رهایشان کنیم تا ظهر می‌خوابند و وقتی بیدار می‌شوند دیگر همه ادارات و دانشگاه‌ها در حال تعطیل شدن هستند پس باید مداخله صورت بگیرد تا فرد بتواند زندگی عادی داشته‌باشد.
برای روشن‌تر شدن مساله باید این نکته را هم مطرح کرد که زمان به خواب‌رفتن و بیدار شدن ما تابع 2 گروه عامل است، یک گروه عوامل درونی است یعنی اتفاقاتی که در مغز می‌افتد؛ ساعت درونی که ذاتی است و در غده هیپوتالاموس مغز قرار دارد. گروه دیگر عوامل بیرونی مثل تاریک و روشن هوا، شیفت‌های کاری و الزام و اجبارهای محیطی برای کار و شرایط زندگی است. باید گفت خواب‌بیداری ما تابع تعامل این 2 گروه عوامل درونی و بیرونی است/.