آشنایی با بیماری‌های مزمن انسدادی ریه، علل بروز، روش های درمان و پیشگیری

بیماری‌های مزمن انسدادی ریه که پزشکان به آن COPD می‌گویند، به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که طی آنها در مسیر جریان هوا، انسداد مشاهده می‌شود و تنفس را مشکل می‌‌کند.

بیماری‌های مزمن انسدادی ریه که پزشکان به آن COPD می‌گویند، به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که طی آنها در مسیر جریان هوا، انسداد مشاهده می‌شود و تنفس را مشکل می‌‌کند. آمفیزم و برونشیت مزمن دو نمونه از شایع‌ترین بیماری‌های COPD هستند. بروز این بیماری‌ها معمولا به‌علت تخریب بافت ریه است.
علائم COPD اغلب ظاهر نمی شود تا زمانیکه تخریب آشکار و بارز ریه اتفاق می افتد و معمولا با گذشت زمان بدتر می گردد. علامت مشخصه برونشیت مزمن، سرفه‌ای است که از 3 ماه تا یک سال به صورت مداوم باقی می‌ماند. سایر علائم COPD عبارتند از: خس‌خس، تنگی‌نفس به‌ویژه هنگام فعالیت، احساس سنگینی قفسه‌سینه و داشتن خلط روشن صبحگاهی که نشانه‌ای از انباشت این مواد در ریه است. سرفه مزمن نیز می‌تواند منجر به تولید خلط شود. این خلط شفاف و سفید تا زرد است و حتی به رنگ سبز هم می‌تواند تغییر کند. کبودی در لب‌ها و بستر ناخن‌ها، عفونت‌های مکرر ریه، کاهش انرژی تا از دست‌دادن وزن بدن بدون رژیم غذایی در مراحل پایانی بیماری بروز می‌کند. این بیماران در مراحل پیشرفته بیماری ممکن است حتی برای چند روز دچار اختلال در هوشیاری شوند.

علت بیماری

دلیل اصلی بروز بیماری‌های مزمن و انسدادی ریه، مصرف دخانیات است. در جوامع صنعتی به‌خصوص در میان زنان، دلیل بروز بیماری مزمن و انسدادی ریه، عمدتا قرار گرفتن در معرض دود ناشی از سوخت ناقص بنزین، نفت و پخت‌و‌پز در خانه‌هایی است که تهویه مناسبی ندارند. فقط 20 درصد از افراد معتاد به دخانیات دچار بیماری مزمن و انسدادی ریه می‌شوند. برخی سیگاری ها کمتر بیماریهای شایع ریه را نشان می دهند. این بیماری ممکن است در آنها تشخیص داده نشود تا زمانیکه ارزیابی و بررسی های تخصصی و بیشتری در بیمار صورت گیرد.

ریه‌ها چگونه تاثیر می‌پذیرند؟

هوا از مسیر نای به پایین می‌رود. در مسیر خود وقتی به قفسه‌سینه می‌رسد دو شاخه می‌شود و از لوله اصلی برونش، وارد ریه خواهد شد. این 2 لوله درون ریه چند بار تقسیم و کوچک‌تر می‌شوند وقتی لوله‌ها خیلی کوچک می‌شوند به آنها نایچه یا برونشیول می‌گویند. هر نایچه به ساک‌های کوچک هوایی به نام «آلوئول» یا «سلول‌های هوایی» ختم می‌شوند. دیواره هر ساک هوایی در دیواره‌ای از عروق بسیار ریز خونی (کاپیلار) قرار می‌گیرد. به این ترتیب اکسیژنی که در هر تنفس از طریق دم وارد ریه می‌کنیم در این سلول‌های هوایی در مجاورت خون قرار می‌گیرد و از طریق اکسیژن وارد جریان خون اصلی بدن می‌شود. درهمین زمان، دی‌اکسید‌کربن ناشی از سوخت و ساز در بدن از طریق بازدم دفع خواهد شد. در بیماری مزمن و انسدادی ریه، کاهش انعطاف‌پذیری ریه باعث به تله افتادن هوای خروجی در ریه‌ها می‌شود.

علل انسداد راه‌های هوایی

آمفیزم: این بیماری ریه به دلیل شکننده‌شدن دیواره‌های سلول‌های هوایی (آلوئول) بروز می‌کند. راه‌های هوایی کوچک روی هم می‌افتند چون قوام و انعطاف طبیعی خود را از دست داده‌اند و جریان هوا در ریه‌ها برای خروج دچار مشکل می‌شود.
برونشیت مزمن: در این وضعیت لوله‌های کوچک (برونشیول) مسیر هوا به دلیل التهاب، باریک شده‌اند. از طرفی ریه‌ها نیز به علت تحریک التهاب، موکوس(خلط) اضافه ترشح می‌کنند که این موکوس باعث انسداد این مجاری هوایی کوچک می‌شود. سرفه‌های مزمن برای حرکت دادن این موکوس در مسیر مجاری هوایی کوچک ایجاد می‌شوند.

عوامل خطرساز

هر آسیبی که منجر به آسیب نسج ریه شود، باعث بروز علائم بیماری مزمن و انسدادی ریه خواهد شد. یکی از شایع‌ترین علل، کشیدن طولانی‌مدت سیگار است. البته عواملی مثل ژنتیک و بیماری‌های زمینه‌ای نیز به بروز COPD کمک می‌کنند. سایر مواد التهاب‌زا نیز می‌تواند باعث بروز این بیماری‌ها شود. افرادی که قلیان می‌کشند یا حتی کسانی که در مجاور افراد سیگاری یا قلیانی هستند (پاسیو) در معرض خطر ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه هستند. آلودگی هوا و محیط کار و در معرض غبار و دود بودن هم از عوامل خطر است. در معرض دود تنباکو قرار گرفتن، شایع‌ترین علت بروز علائم COPD است. آسم هم در حقیقت التهاب مزمن راه‌های هوایی کوچک است و در افراد مبتلایی که در معرض دود قرار می‌گیرند احتمال ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه افزایش می‌یابد. در معرض غبار و مواد شیمیایی قرار گرفتن به‌خصوص در محل کار در بلندمدت، باعث التهاب مجاری هوایی کوچک و از این طریق بروز COPD می‌شود. سن نیز از عوامل خطرساز است چون به‌تدریج از قوام و انعطاف راه‌های هوایی کاسته می‌شود. از 35 تا 40 سالگی به بعد ممکن است علائم بیماری مزمن انسدادی ریه بروز کند.

شکایات بیمار

عفونت های تنفسی: مبتلایان به COPD بیشتر مستعد سرماخوردگی، آنفولانزا و سینه پهلو هستند. هرگونه عفونت تنفسی تنفس را برای بیمار سخت تر کرده و تخریب بیشتری را به بافت ریه تحمیل می کند. واکسیناسیون سالانه آنفولانزا و واکسیناسیون منظم بر علیه باکتریهای پنوموکوکی به پیشگیری از برخی عفونت ها کمک می کند.
فشار خون بالا: COPD ممکن است باعث افزایش فشار خون در سرخرگهایی شود که خون را به ریه ها می آورد.
بیماریهای قلبی: به دلایل نامعلوم COPD خطر بیماریهای قلبی از جمله حمله قلبی را افزایش می دهند.
افسردگی: سختی عمل تنفس، بیمار را از انجام اموری که دوست دارد باز داشته و دست و پنجه نرم کردن با بیماریهای دیگر در کنار مشکلات ریه او را مستعد افسردگی می کند. اگر احساس افسردگی می کنید با پزشک خود صحبت کنید.

روش های تشخیص بیماری COPD

COPD اغلب ناشناخته باقی می ماند. بسیاری از کسانی که واقعا COPD دارند تشخیص داده نمی شوند تا زمانیکه بیماری بسیار پیشرفت کرده و مداخلات پزشکی تاثیر کمتری خواهند داشت.
اگر علائم COPD را دارید و در معرض محرک ها بخصوص دود سیگار بوده اید، پزشک ممکن است تست های زیر را برای شما تجویز کند:
1-تست های عملکرد ریه: در بین تست های عملکرد ریه اسپیرومتری از بقیه متداول تر است. در طول تست بیمار باید درون لوله بزرگی که به یک اسپیرومتر متصل است فوت کند. این دستگاه مشخص می کند که ریه بیمار چقدر هوا می تواند نگه دارد و با چه سرعتی می تواند هوا را به بیرون از ریه ها بدمد. اسپیرومتری قادر است COPD را حتی قبل از بروز علائم بیماری نشان دهد. این دستگاه روند پیشرفت بیماری و کارامدی درمان ها روی بیمار را نیز نشان می دهد.
2-تصویربرداری با اشعه ایکس: یکی از عوامل اصلی ابتلا به COPD، آمفیزم است که با اشعه ایکس قابل تشخیص است. دیگر مشکلات ریوی یا نقص قلبی نیز قابل تشخیص است.
3-سی تی اسکن: سی تی اسکن نیز قادر است آمفیزم را تشخیص دهد و همچنین در تعیین اینکه آیا بیمار نیاز به جراحی دارد یا خیر؟ به کمک سی تی اسکن می توان سرطان ریه را نیز در بیمار تشخیص داد؛ بیماری که در بین افرادی که از COPD رنج می برند نسبت به سیگاری هایی که علائم COPD ندارند شایع تر است.
4-آنالیز گازهای موجود در خون سرخرگی: این آزمایش خونی نشان می دهد ریه های بیمار در آوردن اکسیژن به خون و خارج کردن دی اکسید کربن از آن چقدر موفقند.

دارو و درمان

تشخیص COPD پایان جهان نیست. برای تمام مراحل بیماری درمانهای موثری وجود دارد که می تواند علایم را کنترل کرده و خطر ابتلا به سایر بیماریها یا پیشرفت آن را کاهش دهد و زندگی فعالی را به شما هدیه کند.

1-توقف سیگار کشیدن
ضروری ترین مرحله در درمان COPD ترک سیگار است. این تنها راهی است که COPD را از بدتر شدن در امان نگه دارد. ترک سیگار کار ساده ای نیست. بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا داروها و محثولات جایگزین نیکوتین را به شما معرفی کند. همچنین از اینکه در معرض دود سیگار دیگران باشید نیز جدا خودداری کنید.
2-دارو
پزشکان در درمان COPD چند نوع دارو استفاده می کنند. برخی از آنها را باید بطور منظم استفاده کنید و برخی را فقط در مواقع ضروری.

برونکودیلاتور: داروهایی که به شکل اسپری هستند و عضلات راه تنفسی بیمار را شل می کنند. در نتیجه سرفه و تنفس های کوتاه تسکین یافته و نفس کشیدن را برای وی آسان تر می کند. برحسب شدت بیماری ممکن است نیاز به برونکودیلاتور کوتاه اثر قبل از انجام فعالیت های خود یا بلند اثر برای استفاده روزانه یا هردو نوع داشته باشید.
استروئیدهای استنشاقی: این داروها التهاب مسیرهای تنفسی را کم کرده و از تشدید بیماری پیشگیری می کنند. البته این داروها عوارض جانبی نیز دارند.
اسپری های ترکیبی: برخی داروها ترکیبی از برونکودیلاتورها و اسپری های استروئیدی هستند. ساللمترول یکی از انواع این داروهاست.
استروئیدهای خوراکی: در کسانی که مبتلا به مشکلات تنفسی متوسط یا حاد و شدید هستند، استروئیدهای خوراکی از تشدید COPD پیشگیری می کنند. با اینحال این داروها می توانند اثرات جانبی جدی داشته باشند؛ از جمله افزایش وزن، دیابت، پوکی استخوان، آب مروارید و افزایش خطر عفونت.
مهارکننده های فسفودی استراز-4: داروی جدیدی که در بیماران مبتلا به COPD تجویز می شود. این دارو التهاب مسیر هوایی را کم کرده و راه هوایی را آرام می کند. اثرات جانبی معمول اسهال و کاهش وزن است.
تئوفیلین
آنتی بیوتیک ها: عفونت تنفسی مثل برونشیت مزمن، پنومونیا و آنفیزم می تواند علایم COPD را تشدید کند. در این موارد پزشک آنتی بیوتیک مناسب تجویز می کند.

3-درمان ریه
پزشکان اغلب این درمان های اضافه را در درمان بیماران مبتلا به COPD متوسط تا شدید استفاده می کنند.

اکسیژن تراپی: اگر غلظت اکسیژن خون بیمار کم باشد نیاز به اکسیژن مکمل خواهد داشت. برخی دستگاه های اکسیژن رسان قابل حمل بوده و بیمار با خودش در سطح شهر همراه دارد. اکسیژن تراپی کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشیده و طولانی می کند.
برنامه توانبخشی ریه: این برنامه معمولا ترکیبی ا آموزش، تمرینات ورزشی، توصیه های غذایی و مشاوره است. شما با گروهی از متخصصین کار خواهید کرد که بر روی برنامه توانبخشی شما کار کرده و آنچه که نیاز دارید تامین می کنند. برنامه توانبخشی ریه می تواند دوران بستری بودن بیمار را کم کرده و توانایی وی برای انجام فعالیت های روزانه را افزایش داده و کیفیت زندگی او را بهرت کند.

4-جراحی
جراحی یکی از گزینه های درمان در کسانی است که به آمفیزم شدید مبتلا هستند و درمان های دارویی نتوانسته به حد کفایت به آنها کمک کند.

چطور می توانید به خودتان کمک کنید؟

اگر به COPD مبتلا هستید می توانید کارهایی بکنید که حالتان را بهتر کرده و سرعت آسیب به ریه ها کمتر شود:

تنفس خود را کنترل کنید: از پزشک یا درمانگر ریه خود بخواهید تکنیک های تنفس با بازده بالا را به شما بیاموزد. همچنین تکنیک هایی را بیاموزید که در مواقع تنفس کوتاه به شما کمک می کند.
مسیر تنفس خود را تمیز کنید: با وجود ابتلا به COPD، خلط ها تمایل دارند در راه های هوایی بیمار جمع شوند که تمیز کردن آنها سخت است. کنترل سرفه، نوشیدن آب زیاد و استفاده از رطوبت ساز در فضای خانه می تواند کمک زیادی کند.
منظم ورزش کنید: ممکن است ورزش کردن برای بیماران تنفسی کار سختی بنظر آید اما ورزش منظم بدن شما را قوی کرده و ماهیچه های تنفسی را تقویت کرده و تنفس را بهبود می بخشد.
غذای سالم بخورید: رژیم غذایی سالم شما را قوی نگه می دارد. اگر وزن متعائل نداشته باشید، پزشک ممکن است داروهای مکمل غذایی تجویز کند. اگر وزنتان بالا باشد، کم کردن وزن بخصوص به بهبود تنفس شما کمک زیادی خواهد کرد.
از دود سیگار و آلودگی هوا دوری کنید: علاوه بر ترک سیگار، دوری کردن از مکان هایی که دیگران در آن سیگار می کشند هم مهم است. دود سیگار دیگران به ریه شما آسیب بیشتر خواهد زد. البته دیگر آلودگی های هوا نیز نقش مهمی در بدتر شدن وضعیت بیمار خواهند داشت.
پزشک خود را منظم ببینید: حتی اگر احساس می کنید حالتان خوب است، قرار ملاقات هایی که با پزشک خود دارید را فراموش نکنید. بررسی منظم عملکرد ریه بسیار مهم است. همچنین واکسیناسیون سالانه آنفولانزا با شروع فصول سرد سال را فراموش نکنید تا از عفونت هایی که منجر به تشدید COPD در امان باشید. از پزشک خود بپرسید آیا نیاز است واکسن پنوموکوکی نیز دریافت کنید؟/