آشنایی با انواع سردرد، علل بروز و روش های درمان

انجمن بین‌المللی سردرد ویژگی‌های خاصی را برای هر نوع سردرد برشمرده و دسته‌بندی خاصی را در این زمینه ارائه می‌کند.

سردرد احساس ناراحتی یا درد در ناحیه سر یا صورت است که بسته به شدت، محل درد و دفعات تکرار به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. به همین دلیل انجمن بین‌المللی سردرد ویژگی‌های خاصی را برای هر نوع سردرد برشمرده و دسته‌بندی خاصی را در این زمینه ارائه می‌کند.

سردرد چیست؟

وقتی سردرد دارید، منشاء درد شما می‌تواند نقاط مختلفی در سر یا صورتتان باشد. از جمله این عوامل می‌توان به اعصاب صورت یا دهان و حلق، ماهیچه‌های سر و گردن یا شانه‌ها، رگ‌های خونی‌ای که از سطح یا قاعده مغز عبور کرده و حاوی رشته‌های عصبی بسیار ظریفی هستند، اشاره کرد. جالب است بدانید بافت مغز به دلیل نداشتن رشته‌های عصبی حساس به درد، هیچ‌گاه درد نمی‌گیرد!
سردردها ممکن است به دلیل اختلالات سایر اعضا مانند بیماری‌های چشم، گردن، مغز، فک یا حتی دندان‌ها ایجاد شوند. سردردهایی که در زمینه یک اختلال پزشکی دیگر به وجود می‌آیند، سردردهای ثانویه نامیده می‌شوند. سردردهای ناشی از عفونت سینوس یا آسیب‌های گردنی در این گروه جای می‌گیرند. سردردهای دیگر در گروه سردردهای اولیه جای می‌گیرند چون در آنها مشکل پزشکی اصلی خود سردرد است، هرچند ممکن است بروز آنها با عوامل خاصی مانند کشیدگی عضلانی، مصرف برخی غذاها یا داروها یا عوامل زمینه‌ساز دیگری مانند کم شدن آب بدن یا تغییرات هورمونی همراه باشد. گاهی به این عوامل زمینه‌ساز ، محرک‌های سردرد نیز می‌گویند.

انواع مختلف سردرهای اولیه کدامند؟

میگرن‌ها: ویژگی این نوع سردرد همراهی آن با نشانه‌های دیگری مانند تهوع و استفراغ، احساس سبکی سر، حساسیت به نور و اختلالات بینایی است. ویژگی منحصر به فرد دیگر این دسته از سردردها، داشتن مراحل فازهای مشخص است، این مراحل شامل فاز پیش از شروع سردرد است که اصطلاحا اخطار قبلی نامیده می‌شود و در آن فرد پیش از شروع شدن درد، به نوعی احساس می‌کند درد در شرف آغاز است. این مرحله که از چند ساعت یا چند روز قبل از شروع درد پدید می‌آید، معمولا با تغییر در خلق و خو یا رفتار فرد همراه است.

فاز اورا: گروهی از علایم بینایی، حسی یا حرکتی هستند که به فاصله اندکی قبل از بروز سردرد ظاهر می‌شوند. از جمله این نشانه‌ها می‌توان به توهمات، بی‌حسی، تغییر در نحوه سخن گفتن یا ضعف عضلانی اشاره کرد.
فاز سردرد: شامل مرحله بروز دردی ضرباندار در یک یا دو طرف سر است که معمولا همراه با حساسیت به نور یا حرکت و احساس افسردگی، خستگی و اضطراب است.
فاز بهبود سردرد: در این مرحله درد رفته‌رفته کاهش می‌یابد، اما ممکن است که با خستگی، تحریک‌پذیری و دشواری تمرکز جایگزین شود. برخی بیماران پس از اتمام حمله احساس نشاط می‌کنند، حال آنکه سایرین چنین احساسی ندارند. باید دانست که همه بیماران لزوما تمامی مراحل فوق را تجربه نمی‌کنند.

سردرد تنشی: سردردهای تنشی شایع‌ترین نوع سردرد هستند. معمولا اضطراب و کشش‌های عضلانی از عوامل موثر در بروز این سردردها به شمار می‌آیند. اگرچه نشانه‌های این نوع سردرد در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد، علایم زیر در بیشتر بیماران دیده می‌شود: آغاز آهسته سردرد، درد معمولا دوطرفه سر، درد حالتی مبهم داشته یا مانند یک نوار به دور سر احساس می‌شود.درد ممکن است در پشت سر و حتی گردن نیز حس شود، درد معمولا خفیف تا متوسط است و معمولا شدید نمی‌شود. تهوع، استفراغ و حساسیت به نور معمولا در این نوع سردرد دیده نمی‌شود.

سردرد خوشه‌ای: سردردهای خوشه‌ای معمولا به صورت گروهی بروز کرده و ممکن است برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها ادامه یابند. این سردردها ممکن است هر سال یا هر دو سال یک‌بار تکرار شوند. نشانه‌های زیر از شایع‌ترین علایم سردردهای خوشه‌ای هستند: احساس درد شدید در یک طرف سر و معمولا پشت چشم، چشم معمولا درگیر است و ممکن است قرمز و اشک‌آلود باشد. افتادگی پلک یا مردمک تنگ شده نیز از نشانه‌های رایج به شمار می‌آید. تورم پلک، آب‌ریزش بینی یا گرفتگی آن و تورم پیشانی.

جدی‌ترین علایم سردردها کدامند؟

نشانه‌های سردرد بسته به نوع آن متفاوتند. دفعات تکرار سردرد و شدت علایم نیز به همین ترتیب ممکن است متفاوت باشد. علایمی که ممکن است از دلیل جدی‌تری حکایت داشته باشند شامل نشانه‌های زیر می‌شوند: سردردهایی که صبح اول وقت شروع می‌شوند، سردردی که با زور زدن یا عطسه و سرفه بدتر می‌شود، استفراغ بدون حالت تهوع، شروع ناگهانی سردرد یا «بروز بدترین سردرد» که بیمار تا به حال تجربه کرده است. سردردی که به مرور شدت یافته یا حالت مداوم یافته است، تغییرات شخصیتی، تغییر در دید، ضعف در بازوها یا پاها، تشنج.
نشانه‌های سردرد ممکن است شبیه بیماری‌های دیگر باشند. بنابراین همیشه تشخیص را به پزشک خود بسپارید.

سردردها چگونه تشخیص داده می‌شوند؟

معمولا سردرد با گرفتن شرح حال کامل از بیمار و انجام معاینه بالینی دقیق و در صورت نیاز درخواست آزمایش‌های لازم، تشخیص داده می‌شود. سوالاتی زیر معمولا در زمان اخذ شرح حال از بیماران پرسیده می‌شوند: سردرد چه زمانی شروع می‌شود؟ محل سردرد کجاست؟ ماهیت سردرد چگونه است؟ سردرد چقدر طول می‌کشد؟ آیا تغییر وضعیت یا ایستادن سبب ایجاد سردرد می‌شود؟ آیا مشکل خواب نیز دارید؟ آیا سابقه فشار عصبی دارید؟ آیا سابقه ضربه به سر داشته‌اید؟
اگر شرح‌حال ارائه شده با تعرف سردرد میگرنی یا تنشی مطابقت داشته و معاینه عصبی کاملا طبیعی باشد، نیازی به انجام بررسی‌های بیشتر نیست، هرچند در صورتی‌که نشانه‌ها با علایم سردردهای اولیه همخوانی نداشته باشند یا معاینه نکته خاصی را مطرح کند، انجام برخی آزمایش‌ها برای مشخص کردن دلیل سردرد ضرورت می‌یابد.

بررسی‌هایی که برای تعیین دلیل بروز سردرد انجام می‌شوند معمولا شامل موارد زیر هستند:
آزمایش خون، عکس‌برداری از سینوس‌ها (برای بررسی مشکلات احتمالی سینوس مانند سینوزیت که ممکن است دلیل بروز سردرد در بیمار باشند)، ام. آر. آی. (نوعی تصویربرداری پزشکی که در آن از امواج مغناطیسی برای به دست آوردن تصویر از ساختارهای درونی بدن استفاده می‌شود) و سی.تی.اسکن (نوعی تصویربرداری پزشکی که در آن از اشعه ایکس برای نشان دادن جزییات ساختمان اندام‌های درونی بدن، از استخوان گرفته تا عضلات و بافت چربی و ... استفاده می‌شود. قدرت به تصویر کشیدن جزییات در سی. تی. اسکن بسیار بیشتر از عکس‌های معمولی رادیولوژی است.

سردردها چگونه درمان می‌شوند؟

درمان‌های ویژه هر نوع سردرد بر اساس سن بیمار، وضعیت کلی سلامتی، سابقه پزشکی، نوع سردرد و شدت و دفعات تکرار آن، تحمل شما نسبت به بعضی داروها و پروسه‌های درمانی و نیز ترجیح و سلیقه بیمار توسط پزشک پیشنهاد می‌شود. هدف نهایی درمان این است که جلوی بروز سردرد گرفته شود. درمان مناسب سردرد به نوع آن بستگی داشته و معمولا شامل موارد زیر می‌شود:

خودداری از مواجهه با عوامل محرک ایجاد سردرد مانند برخی غذاها و نوشیدنی‌ها، کمبود خواب، گرسنگی
تغییر عادات غذایی
ورزش کردن
استراحت در مکانی ساکت و تاریک
داروها (تجویز شده توسط پزشک)
مدیریت استرس و فشارهای عصبی

درمان سردرهای میگرنی ممکن است نیاز به برنامه دارویی ویژه‌ای داشته باشد:

داروهای خنثی‌کننده: این داروها که توسط پزشک تجویز می‌شوند روی گیرنده‌های خاص موجود روی اعصاب یا رگ‌های خونی در سر تاثیر کرده و و سر درد در حال پیدایش و پیشرفت را متوقف می‌کنند.
داروهای نجات‌بخش: داروهایی هستند که تهیه آنها نیاز به نسخه پزشک نداشته و معمولا شامل داروهای مسکن می‌شود. از این داروها برای متوقف ساختن حملات سردرد ایجاد شده استفاده می‌شود.
داروهای پیشگیرانه: این داروها توسط پزشک تجویز شده و به‌صورت روزانه و مرتب توسط بیماران مصرف شده و جلوی بروز حملات شدید میگرن را گرفته یا از تعداد دفعات آن می‌کاهند.برخی سردردها ممکن است نیاز به توجه پزشکی اورژانس مانند بستری شدن جهت تحت نظر بودن، انجام آزمایش‌های تشخیصی یا حتی جراحی داشته باشد. درمان سردرد هر فرد بسته به عامل به وجودآورنده آن متفاوت بوده و بهبودی کامل به نوع سردرد و حضور بیماری‌های زمینه‌ای‌بستگی‌دارد./