توصیه‌ها و هشدارهای طبیبانه درباره مصرف گیاهان دارویی

داروهای گیاهی آنقدرها هم که فکر می‌کنید، بی‌خطر نیستند. پزشکان معتقدند مصرف سرخود داروهای گیاهی می‌تواند عوارض کبدی و کلیوی برجای بگذارد.

استفاده از گیاهان برای مرهم گذاشتن بر زخم‌ها و آلام انسان‌ها تاریخچه‌ای بس کهن دارد، شاید تاریخچه‌ای به قدمت پیدایش بشر. فواید گیاهان آنقدر زیاد است که باعث شده تحقیقات زیادی انجام شود و علوم مختلفی شکل بگیرد و شاخه‌ای از آن به درمان بیماری‌ها با گیاهان اختصاص بیابد. درمان‌های ساده‌ای مانند استفاده از اسطوخودوس، گل گاوزبان، نعناع و... توسط مادران و مادربزرگ‌های ما به ارث رسیده و همه ما آنها را تجربه کرده و از نتایج آن آگاه‌ایم، اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که شرکت‌ها و عرضه‌کننده‌های متنوعی پا به میان نهاده‌اند و داروهای گیاهی مختلفی را برای درمان بیماری‌ها ارائه می‌دهند. داروهای گیاهی‌ای که آنها را هم پزشک باید تجویز کند ولی بیمار فقط با یک آگهی تبلیغاتی یا توصیه دوستان آنها را تهیه می‌کند، غافل از اینکه حتی طرز مصرف درست داروی گیاهی را نمی‌داند. گاهی هم بیمار خسته و مستاصل از درمان برای رهایی از بیماری‌هایی مانند سرطان، ام‌اس و... درمان طبی را رها می‌کند و به داروهای گیاهی روی می‌آورد که مطمئنا نتیجه بسیار تاسف‌باری عایدش خواهد شد.

به گزارش «بهپو»، پزشکان معتقدند مصرف سرخود داروهای گیاهی می‌تواند عوارض کبدی و کلیوی برجای بگذارد.

با این هشدار که داروهای گیاهی آنقدرها هم که فکر می‌کنید، بی‌خطر نیستند درباره نحوه مصرف داروهای گیاهی و عوارض احتمالی آنها صحبت کرده ایم.

بیشتر بخوانید: عوارض مصرف افراطی دمنوش‌ها در طب سنتی

زنجبیل، تنظیم وارفارین را به‌هم می‌زند

مردم ذهنیت خوبی درباره مصرف داروهای گیاهی دارند. داروهای گیاهی معمولا ارزانقیمت و در دسترس‌اند. وقتی بحث درمان بیماری با داروی گیاهی است، گیاه کاملا باید شناخته شده باشد. باید دید این ماده واقعا چه تاثیری روی بیماری دارد و چه میزانی از آن می‌تواند موثر باشد؟ این اصل بر داروهای شیمیایی هم حاکم است. داروهای شیمیایی تحت کنترل کیفیت آزمایشگاه‌ها قرار می‌گیرند و عوارضشان کاملا مشخص است. اطلاعات کافی هم درباره آنها وجود دارد ولی داروهایی گیاهی‌ای که مردم از عطاری‌ها تهیه می‌کنند، چنین خاصیتی ندارند. اطمینان از نظارت در نحوه جمع‌آوری و فرآوری گیاه، بهداشت و نوع ترکیبات آن وجود ندارد. ممکن است برای نگهداری گیاه از سموم شیمیایی استفاده شده باشد. گاهی هم گیاه آلودگی میکروبی دارد. حتی بعضی از گیاهان در مکان‌هایی رشد می‌کنند که نزدیک به کارخانه‌های صنعتی است. احتمال آلودگی گیاه به مواد صنعتی مانند سرب وجود دارد.

در طب سنتی چینی مطالعاتی انجام شد که نشان داد در بعضی از گیاهان میزان سرب بیش از حد طبیعی است. از طرفی، گاهی دارو به مدت طولانی در عطاری باقی می‌ماند و روی آن فرآیند تجزیه انجام می‌شود و خاصیت اصلی گیاه از بین می‌رود. به‌عنوان مثال حتی ساده‌ترین داروهای گیاهی برای مصرف نیازمند رعایت نکات بهداشتی و سلامتی هستند. برای مثال داروهایی که به‌عنوان ویتامین و برای تقویت حافظه و... استفاده می‌شوند و حاوی ترکیبات زنجبیل هستند باید با احتیاط مصرف شوند.

زنجبیل می‌تواند با داروهای دیگر تداخل پیدا و حتی عوارض کبدی ایجاد کند. مصرف زنجبیل در افرادی که داروی وارفارین یا رقیق‌کننده خون استفاده می‌کنند، توصیه نمی‌شود زیرا این ماده گیاهی تنظیم وارفارین را به هم می‌زند. موارد گفته‌شده علل مهمی هستند که می‌توانند برای بیمار عوارض ایجاد کنند. اگر قرار است فردی از داروی گیاهی استفاده کند باید به داروخانه‌ها مراجعه و داروی استاندارد با بسته‌بندی و مارک مورد تایید سازمان غذا و دارو تهیه کند. 2 گروه سنی کودکان و افراد مسن خیلی باید با احتیاط داروی گیاهی مصرف کنند زیرا ممکن است عوارض شدیدتری ایجاد کنند. قابل‌توجه اینکه قبل از مصرف داروی گیاهی حتما لازم است با پزشک معالج مشورت شود.

بیشتر بخوانید: گیاهان دارویی جای دارو را نمی گیرند

داروی گیاهی موثری برای دیابت وجود ندارد

درمان دیابت کاملا استاندارد و فواید و عوارض همه داروها شناخته شده است. مطالعات کلینیکی زیادی هم روی درمان‌های دیابت انجام شده است. گاهی بیماران به علل مختلفی مثلا کنترل نشدن خوب قندخون تصمیم می‌گیرند از داروهای گیاهی کنترل‌کننده قندخون استفاده کنند. این داروها اصلا استاندارد نیستند و حتی ممکن است تنظیم قندخون را به هم بزنند یا تاثیری روی تنظیم قندخون نداشته باشند. داروهای گیاهی به هیچ‌وجه برای بیماران مبتلا به دیابت توصیه نمی‌شوند مگر تا زمانی‌که آزمون‌های بالینی زیر نظر دانشگاه‌های کشور انجام شود.

دارویی که با توجه به مزاج فرد تجویز ‌شود، موثرتر است

داروهایی گیاهی باید با توجه به مزاج افراد تجویز شود. مثلا فردی که مزاج گرم دارد درصورت استفاده از زیره یا دارچین دچار عارضه می‌شود. داروهای گیاهی معمولا عوارض زیادی ندارند ولی اشتباه در مصرف باعث ایجاد عوارض می‌شود.

یکی از شایع‌ترین عوارضی که در طب سنتی در صورت بی توجهی به مزاج و دوز مصرف ایجاد می‌شود، عوارض پوستی از جمله جوش‌ها و لک‌های پوستی است.

به همین دلیل است که داروهای گیاهی باید با توجه به شرایط مزاج بیمار که پزشک متخصص طب سنتی تشخیص می‌دهد، تجویز شوند. همه افرادی که به داروهای گیاهی علاقه دارند باید مزاجشان را بشناسند و با توجه به آن داروی گیاهی مناسبی را مصرف کنند. همچنین مصرف کنندگان باید واقع‌گرا باشند، مثلا اگر به آنها بگویند زیره باعث دفع سنگ کلیه می‌شود، حرف بی‌ربطی نیست ولی اینکه از داروهای گیاهی به‌عنوان درمان‌کننده سرطان استفاده شود، کار خطرناک و بی‌‌معنایی است.

مصرف داروی گیاهی به مدت طولانی بدون نظر پزشک ممنوع است، مگر اینکه اجازه آن از سوی پزشک داده شده باشد. داروهای گیاهی که تهیه می‌شوند باید حتما استاندارد و متعلق به شرکت‌های معتبر باشند.

داروهای گیاهی از کبد و کلیه عبور می‌کنند

باورهای نادرستی بین مردم رواج دارد و فکر می‌کنند می‌توانند داروهای گیاهی را به دلیل اینکه از گیاه استخراج می‌شوند، به راحتی استفاده کنند و دچار هیچ عارضه‌ای نشوند. برای رد این باور ذکر توضیحاتی ضروری است.

داروهای زیادی در طبیعت وجود دارند که از گیاهان گرفته می‌شوند. این داروها علاوه بر خواص مفید، خواص مضر هم دارند و می‌توانند عوارض زیادی در بدن ایجاد کنند. کبد انسان نقش بسیار مهمی در تجزیه مواد غذایی و داروها دارد. تقریبا همه مواد غذایی یا دارویی موجود در بدن برای هضم نهایی باید وارد کبد شوند. این مواد با فعل و انفعالاتی در کبد تغییر شکل پیدا می‌کنند و دفع می‌شوند. گاهی هم بدون تغییر شکل با مواد دیگر موجود در کبد ترکیب و در نهایت از بدن خارج می‌شوند. کبد به شدت تحت‌تاثیر مواد خوراکی و داروهایی است که فرد مصرف می‌کند.

شایع‌ترین داروی گیاهی که در بیماری‌های کبدی استفاده می‌شود، دارویی به نام سیلیبوم ماریائم یا عصاره خارمریم است که به‌صورت کپسول‌هایی در بازار به فروش می‌رسد و برای بیماری‌های کبدی مانند سیروز، هپاتیت و... استفاده می‌شود. این دارو در دنیا پرمصرف‌ترین داروی کبدی است. مطالعات متعدد نشان داده داروی خارمریم اثر خوبی روی کبد دارد ولی مطالعات جدید دیگری نشان داده افراط در مصرف این دارو می‌تواند باعث افزایش آنزیم‌های کبدی و آسیب به آن شود، بنابراین اگر قرار است بیمار داروی گیاهی مصرف کند، حتما باید با پزشک مشورت کند. داروهای گیاهی هم مانند داروهای شیمیایی عوارض جانبی دارند و پزشک باید از نظر عوارض احتمالی دارو پیگیر باشد. گاهی بعضی از داروهای ناشناس گیاهی که برای درمان بیماری‌های گوارشی استفاده می‌شوند ایجاد زردی می‌کنند. زردی یک علامت است که باید علت آن مشخص شود. گاهی زردی ممکن است مرحله پیشرفته از نارسایی کبد باشد.

بیشتر بخوانید: این گیاهان را با این داروها نخورید

داروی گیاهی هم می‌تواند کلیه را از بین ببرد

بیشتر داروهای به ظاهر شیمیایی، ریشه گیاهی دارند. در کارخانه‌های داروسازی داروی گیاهی را تفکیک می‌کنند و فقط ماده مورد نیاز را برای استفاده از یک داروی خاص به کار می‌گیرند. داروهای صناعی که در بازار وجود دارند به راحتی اجازه فروش پیدا نکرده‌اند بلکه برای ورود هر دارو به بازار جهانی، دارو باید از چند مرحله عبور کند تا مجوز فروش آن صادر شود. وقتی برای تهیه داروی گیاهی به عطاری می‌رویم، داروی مورد نظر چنین خصوصیتی ندارد و ما اصلا از ترکیبات آن اطلاعی نداریم؛ نمی‌دانیم داروی گیاهی روی چه قسمت‌هایی از بدن تاثیر می‌گذارد؟ آثار مفید و مضراتش چیست؟ و چه عوارض جانبی‌ای ممکن است داشته باشد؟ داروهایی که ما مصرف می‌کنیم از 2 طریق یعنی کلیه‌ها و کبد از بدن دفع می‌شوند. این نکته نیز قابل‌توجه است که کلیه‌ها و کبد نسبت به داروها و مواد شیمیایی بسیار حساس هستند و اگر تعادلی در مصرف دارو وجود نداشته باشد یا دارو ناشناخته و غیراستاندارد باشد، این 2 عضو حیاتی ممکن است آسیب ببینند. داروهای نفروتوکسیک یا داروهایی که سمیت کلیوی ایجاد می‌کنند، داروهای خطرناکی هستند که باید محتاطانه استفاده شوند. چند مورد از نارسایی کلیه‌ها در اثر استفاده از داروهای گیاهی نفروتوکسیک گزارش شده است. بدترین کار این است که افراد به عطاری مراجعه و داروی گیاهی فله‌ای یا دست‌ساخت تهیه می‌کنند. شرکت‌های دارویی معتبری در کشور ما وجود دارند که داروهای گیاهی بسته‌بندی‌شده و استانداردی تولید می‌کنند. بسته‌های دارویی حاوی بروشورهایی است که مانند یک دارویی شیمیایی موارد مصرف، منع مصرف، عوارض و... در آن نوشته شده است.

مورد بعدی که باید به آن اشاره شود تبلیغات اشتباه و سودجویانه‌ای است که از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود. تبلیغات، روی گیاهی بودن مطلق دارو تاکید می‌کنند که هیچ اثر مضری ندارد و بیماری را صددرصد بهبود می‌بخشد. تاکنون هیچ دارویی حتی داروهای شیمیایی کشف نشده‌اند که بتوانند صددرصد بیماری را در تمام بیماران بهبود بخشد. در یکی از آزمایشگاه‌های کشور یکی از این داروهایی که ادعا می‌شد کاملا گیاهی است و برای رفع ناتوانی جنسی کاربرد دارد را مورد آزمایش قرار دادند و مشاهده شد مقادیر زیادی از داروی فیلدنافیلد در آن وجود دارد. فیلدنافیلد برای افرادی که مبتلا به فشار خون بالا و بیماری قلبی هستند، ممنوع است. چنین افرادی یا حتی افراد سالم با این تصور که داروی تبلیغی کاملا گیاهی است، اقدام به مصرف می‌کنند. مصرف بیش از حد فیلدنافیلد در افراد عادی کشنده است چه رسد به بیمارانی که از عارضه قلبی و فشار خون بالا رنج می‌برند. داروی سنتی و گیاهی هیچ گاه نباید باعث گمراهی بیماران شود. بیماران باید دقت کنند اختلالاتی مانند نارسایی کلیه، سنگ کلیه و... را نمی‌توان با داروهای گیاهی برطرف کرد. تاکنون در علم پزشکی داروی صنعتی یا گیاهی کشف نشده که بتواند نارسایی کلیه را درمان یا سنگ داخل کلیه را ذوب کند. افرادی که هنوز در مرحله نارسایی هستند و به دیالیز نیاز ندارند، کافی است با یک حرکت اشتباه مثل مصرف داروی گیاهی یا داروی جنتامایسین عملکرد کلیه را به‌طور کامل از بین ببرند و وارد مرحله دیالیز شوند.

از نظر قانونی، وزارت بهداشت داروها را به 2 گروه تقسیم می‌کند؛ داروهایی که برای خرید آنها نسخه پزشک لازم است و داروهایی که نیاز به نسخه پزشک ندارند. نسخه پزشک برای بعضی از داروهای گیاهی هم لازم است ولی متاسفانه بیشتر داروخانه‌های کشور ما تحت هیچ قانون و قواعدی نیستند و گاهی داروهای خطرناک را هم در اختیار بیمار قرار می‌دهند.

گیاهان آرامبخش تاثیر خوبی ندارند

طب گیاهی بر اساس تحقیق و علم به‌وجود آمده است. اگر گیاهی باعث آرامش، خواب، رفع مشکل معده یا سردرد می‌شود، قطعا حاوی ماده موثری است، ولی همین ماده موثر ممکن است کاملا بی‌ضرر نباشد. گیاهانی در طبیعت وجود دارند که بسیار سمی هستند یا از آنها ماده مخدر تهیه می‌شود. استفاده از هر گیاهی باید به اندازه و بر اساس اصول علمی باشد. متاسفانه استفاده از داروهای گیاهی به‌عنوان آرامبخش در کشور ما رایج شده که رویکرد عمومی به آن باعث شده میان متخصصان نسبت به آن گیاه دارویی نتیجه خوبی از آن استنباط نشود. داروهای گیاهی حتما با داروهای دیگر تداخل پیدا می‌کنند و افرادی که بیمار هستند و داروی شیمیایی مصرف می‌کنند به هیچ‌وجه نباید بدون اجازه پزشک داروی گیاهی را به داروهای دیگر اضافه کنند. حتی عطارهای قدیمی و باتجربه هم همیشه بر این موضوع تاکید می‌کنند که قبل از مصرف دارو با پزشک معالج مشورت کنید. طب گیاهی به‌عنوان بخشی از طب جایگزین اثر غیرقابل انکاری دارد و نمی‌توان آن را نفی کرد ولی مصرف همه داروهای گیاهی باید با احتیاط و علمی باشد./