آشنایی با لوپوس، بیماری هزار چهره

لوپوس، بیماری خودایمنی مزمنی است که زمینه‌ساز التهاب بافت‌های مختلف بدن از جمله مفاصل، قلب، پوست، کلیه و... می‌شود. بیماری با دوره‌های عود و کمون همراه است و فرد باید همواره به اصول مراقبت و کنترل علائم به‌خصوص پرهیز از نور خورشید و استرس توجه کند. لوپوس در گروه بیماری‌های روماتیسمی تقسیم‌بندی می‌شود.

لوپوس، بیماری خودایمنی مزمنی است که زمینه‌ساز التهاب بافت‌های مختلف بدن از جمله مفاصل، قلب، پوست، کلیه و... می‌شود. بیماری با دوره‌های عود و کمون همراه است و فرد باید همواره به اصول مراقبت و کنترل علائم به‌خصوص پرهیز از نور خورشید و استرس توجه کند. جالب اینکه لوپوس در خانم‌های جوان، شایع‌تر از سنین دیگر است.

به گزارش «بهپو»، لوپوس در گروه بیماری‌های روماتیسمی تقسیم‌بندی می‌شود. در صورت ابتلا به بیماری‌های خودایمنی، بدن آنتی‌بادی‌هایی را علیه قسمت‌هایی می‌سازد و باعث تخریب و صدمه در بافت هدف می‌شود.

ابتلا به لوپوس باعث حالت سرخی روی صورت می‌شود و از آنجا که شبیه گازگرفتگی گرگ است، به لوپوس شهرت دارد که این کلمه در لاتین به معنای «گرگ» است. علت دقیق لوپوس نیز مانند دیگر بیماری‌های خودایمنی، مشکل نیست اما عوامل محیطی، هورمونی و ژنتیک در ایجاد آن نقش دارند. اختلال در عملکرد سیستم ایمنی زمینه‌ساز تهاجم به بافت‌های سالم بدن و واکنش‌های التهابی می‌شود.

لوپوس دو نوع است؛ سیستمیک لوپوس ارتیماتوس « SLE» و دیسکوئید لوپوس اریتماتوس « DLE». نوع سیستمیک با درگیری اندام‌های مختلف مثل پوست، مو، ناخن، موها، مفاصل، کلیه‌ها و... همراه است. نوع پوستی لوپوس، معمولا درگیری سیستمیک ندارد و فقط پوست دچار عارضه می‌شود.

بیشتر بخوانید: پاسخ به سوالات شما درباره لوپوس

لوپوس پوستی چگونه تظاهر پیدا می‌کند؟

در انواعی از بیماری لوپوس، بیمار کنار درگیری سیستمیک از مشکلات پوستی قابل‌توجهی نیز رنج می‌برد اما به‌طور اختصاصی، لوپوس پوستی به شکل پلاک یا برجستگی پوستی قرمز رنگ ظاهر می‌شود. این برآمدگی، درد و خارش ندارد و پیشرونده است. به مرور قسمت مرکزی دچار آتروفی یا تحلیل می‌شود و در اطراف به حالت زخم سطحی پیش می‌رود. اگر در ناحیه مودار اتفاق بیفتد، موها را تخریب می‌کند و اگر روی پوست باشد، تخریب با ایجاد اسکار یا جوشگاه همراه است.

لوپوس پوستی می‌تواند هر قسمتی از پوست بدن را درگیر کند اما معمولا بیماری روی صورت و نواحی پشت دست‌ها ظاهر می‌شود. شیوع در پوست دیگر نواحی بدن، خیلی کمتر است.

بیشتر بخوانید: رابطه لوپوس و ریزش مو

لوپوس با طیف وسیعی از علائم بالینی همراه است

علائم لوپوس در افراد، به انواع گوناگون بروز می‌کند زیرا بیماری سطح مختلفی از اندام‌ها و بافت‌ها را درگیر می‌کند. درد، خشکی و تورم مفاصل، دردهای عضلانی، ایجاد لکه‌های قرمز روی گونه‌ها و بینی، حساسیت شدید نسبت به نورخورشید و تظاهرات پوستی به عنوان شایع‌ترین نشانه‌های لوپوس شناخته می‌شوند. ممکن است بیمار از جراحات خفیف بدون درد در دهان و بینی، درد سینه و اختلالات تنفسی، تورم پاها و افسردگی نیز رنج ببرد. در موارد نادر نیز آریتمی (اختلال ریتم قلبی) و نارسایی قلبی مشاهده می‌شود.

ریزش موها، اختلالات بینایی، تغییر رنگ انگشتان در صورت احساس سرما یا استرس، کهیر، سردرد، تشنج، تشکیل لخته در عروق خونی (ترومبوز)، مشکلات کلیوی، کم‌خونی، آسیب‌پذیری نسبت به عفونت‌ها، خستگی مفرط، کاهش وزن بی‌علت، افزایش وزن ناشی از احتباس آب، تب و تورم غدد لنفاوی از دیگر حالاتی است که گاهی مبتلایان به لوپوس به‌تدریج یا ناگهانی تجربه می‌کنند.

بیشتر بخوانید: آزمایشات تشخیصی در بیماری لوپوس

چگونه می‌توان لوپوس پوستی را تشخیص داد؟

متخصص پوست می‌تواند با توجه به علائم، نتایج بررسی‌ها و آزمایش‌های تکمیلی به تشخیص قطعی بیماری برسد. در موارد معدودتری نیز ممکن است به انجام بیوپسی یا نمونه‌برداری نیاز باشد. به دلیل شباهت طیف وسیعی از بیماری‌های پوستی با تظاهرات لوپوس پوستی، روند تشخیص کاملا تخصصی است و نیاز به بررسی دقیق دارد.

چه عواملی در تشدید لوپوس پوستی نقش دارند؟

استرس مهم‌ترین عامل تشدید علائم لوپوس است اما حضور در معرض نور خورشید، بارداری و زایمان نیز تاثیرگذار هستند. مصرف برخی داروها ممکن است با وخامت علائم همراه باشد که «لوپوس دارویی» گفته می‌شود و معمولا در صورت قطع مصرف دارو، علائم بیماری نیز برطرف خواهد‌ شد. لوپوس با دوره‌های عود و بهبود یا کمون بیماری همراه است. در دوره عود، علائم تشدید می‌شود و از طریق آزمایش خون می‌توان آنتی‌کورهای غیرطبیعی را تشخیص داد. در دوره کمون، علائم به تدریج تسکین می‌یابد و به بهبود نسبی یا کامل می‌رسد که ممکن است چند هفته، چند ماه یا حتی چند سال باشد. لوپوس بیماری مزمنی است و بیمار باید همواره اصول درمان و کنترل علائم را رعایت کند.

بیشتر بخوانید: حساسیت به نور و اشعه فرابنفش در مبتلایان به لوپوس

خانم‌های جوان بیشتر در معرض ابتلا به لوپوس هستند

خانم‌های جوان در سنین 15 تا 40 سالگی بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به لوپوس هستند. به نظر می‌رسد هورمون‌های زنانه نقش مهمی در بروز این بیماری دارند. همچنین افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها به این بیماری مبتلاست تا حدی در معرض خطر بیشتر قرار دارند. مصرف برخی داروها در طولانی‌مدت می‌تواند عامل زمینه‌ساز لوپوس باشد. حتی پژوهشگران بر این باورند مواجهه با بعضی مواد مانند آفت‌کش‌ها، جیوه و سیلیس خطر پیشرفت بیماری را افزایش می‌دهد. براساس بعضی مطالعات، استعمال دخانیات یا حتی سابقه مصرف در گذشته نیز با احتمال فزاینده ابتلا همراه است.

خانم‌های مبتلا به لوپوس می‌توانند از مواد آرایشی استفاده کنند؟

خانم‌های مبتلا به لوپوس پوستی محدودیتی در مورد استفاده از مواد آرایشی ندارند؛ مگر اینکه مانند همه افراد سالم دچار حساسیت نسبت به این محصولات باشند.

لوپوس کودکان را نیز مبتلا می‌کند

لوپوس بیماری‌ای است که می‌تواند همه افراد را در سنین مختلف مبتلا کند. علائم لوپوس در کودکان شبیه بزرگسالان است اما کودکان با آسیب‌های بیشتری روبرو هستند زیرا بیماری ممکن است دیر تشخیص داده شود.

کودکان بیشتر به لوپوس سیستمیک مبتلا می‌شود. هرچند زیاد هم شایع نیست. والدین معمولا با این شکایت مراجعه می‌کنند که کودک را بیرون از خانه بردیم و دچار آفتاب‌سوختگی شد. سوختگی پوست در آفتاب شهری مشکوک است. نوزادان دختر که از مادران مبتلا به لوپوس متولد می‌شوند، ممکن است آنتی‌بادی را از خون مادر دریافت کنند. این نوزادان با ضایعات پوستی متولد می‌شوند ولی بعد از 3-2 هفته بهبود می‌یابند.

تب همراه با درد مفاصل، دردهای عضلانی، خستگی یا افسردگی از جمله علائم لوپوس کودکان است. قرمز شدن گونه‌ها و بینی نیز مانند بزرگسالان به‌عنوان یکی از علائم بارز مطرح است. اختلالات کلیوی در این کودکان قابل‌انتظار است که تورم ساق و قوزک پا، همچنین افزایش غیرعادی پروتئین در ادرار نشان‌دهنده مشکل است. گاهی کودک از تغییر رنگ انگشتان دست و پا در واکنش به هوای سرد نیز رنج می‌برد. زخم‌های دهان و بینی، ریزش مو، بزرگی غدد لنفاوی، بزرگی کبد و طحال و کاهش وزن نیز در بعضی موارد دیده می‌شود.

بیشتر بخوانید: نگاهی به داروهایی که در درمان لوپوس بکار می رود

در روند درمان توجه به چه نکاتی اهمیت دارد؟

تشخیص زودهنگام، درمان به‌موقع و پرهیز از نور خورشید اصول درمان لوپوس پوستی است. درمان در مراحل اولیه، استفاده از استروئیدها به شکل موضعی است. البته تزریق این داروها داخل ضایعه نیز بسیار کمک‌‌کننده خواهد بود. درمان‌های ضدمالاریا از جمله روش‌هایی هستند که با پاسخ به درمان مطلوب همراه است.

بیماری در مراحل اولیه کاملا قابل‌کنترل است اما گاهی علائم بیماری عود می‌کند. هر چه درمان زودتر آغاز شود، از احتمال ایجاد جوشگاه روی پوست و دیگر خطرات احتمالی پیشگیری می‌شود. لوپوس پوستی در طولانی‌مدت می‌تواند زمینه‌ساز سرطان پوست شود، بنابراین تشخیص به‌موقع، درمان و کنترل بیماری بسیار حائز اهمیت است. البته بیمار باید از لحاظ درگیری‌های سیستمیک نیز بررسی شود زیرا ممکن است کنار لوپوس پوستی، فرد علائم لوپوس سیستمیک نیز داشته باشد.

از آنجا که لوپوس بیماری مزمنی است، آیا برای سلامت پوست باید همیشه درمان‌ها را ادامه داد؟

روند عود و درمان لوپوس پوستی معمولا شبیه لوپوس سیستمیک نیست. زمانی که روند درمان به‌‌موقع انجام بگیرد و بیماری کنترل شود، احتمال عود بسیار کم است. اگر فرد اقدامات درمانی مناسب برای کنترل ضایعات پوستی فعال را پیش گیرد و از مواجهه با نور خورشید پرهیز کند، ممکن است سال‌ها بدون نیاز به درمان، با هیچ ضایعه‌ فعالی مواجه نباشد.

حاملگی با وجود لوپوس

خانم‌های مبتلا به لوپوس می‌توانند باردار شوند اما بارداری‌ در آنها پرخطر محسوب می‌شود. قطعا این خانم‌ها باید علاوه بر مراقبت‌های کلی تحت‌نظر متخصص روماتولوژی، از مشورت با متخصص زنان متبحر نیز برخوردار شوند.

بروز مشکلات کلیوی، مسمومیت بارداری، اختلالات رشد جنین، زایمان زودرس و حتی تاثیراتی در جنین مانند عوارض قلبی- عروقی و اختلال در وزن‌گیری جنین نیز در مورد خانم‌های مبتلا به لوپوس نسبتا شایع است. از همین رو، انتخاب روش‌های مطمئن برای پیشگیری از بارداری ناخواسته و مشورت با پزشک معالج پیش از اقدام به بارداری ضروری است تا وضعیت بیماری، چکاپ عمومی، نوع دارو و... بررسی شود.

بیشتر خانم‌ها طی بارداری نیز لازم است مصرف دارو را ادامه دهند اما ممکن است متخصص زنان توصیه به تغییر نوع یا دوز دارو در این دوران نیز داشته باشد. هرگز نباید به دلیل بارداری، خودسرانه دارو قطع شود.

بیشتر بخوانید: حاملگی در بیماران مبتلا به لوپوس

طی دوران بارداری نیز مراجعه منظم به متخصص زنان توصیه می‌شود رشد جنین، احتمال افزایش فشارخون، عود بیماری‌های کلیوی و مسمومیت بارداری تحت کنترل باشد و در صورت نیاز ممکن است پزشک برخی داروها را برای پیشگیری از چنین مشکلاتی لازم بداند. اکوی قلب جنین، سونوگرافی آنومالی اسکن و داپلر نیز معمولا لازم است.

البته مساله مهم اینکه کنترل بارداری و زایمان در خانم‌های مبتلا به لوپوس حتما باید توسط متخصص زنان متبحر و باتجربه صورت گیرد، برای سونوگرافی و آزمایش‌ نیز به مراکز معتبر و تخصصی مراجعه شود و کنترل بیماری توسط متخصص روماتولوژی نیز فراموش نشود. با رعایت اصول مراقبت و درمان در دوران بارداری، بسیاری از خانم‌ها می‌توانند بارداری موفقی داشته ‌باشند و نوزاد را با شیر خود تغذیه کنند.

توصیه‌های پیشگیری و کنترل بیماری

محافظت در برابر نور خورشید

پرتوهای فرابنفش خورشید در بروز ناگهانی یا تشدید علائم نقش دارند. درواقع مواجهه با نور خورشید باعث نابودی بسیاری از سلول‌های پوست شده و به دلیل آزاد‌سازی محتوای سلولی، سیستم ایمنی واکنش شدید نشان می‌دهد. بیماران مبتلا به لوپوس هنگام خروج از منزل باید لباس‌های مناسب، کلاه و عینک آفتابی داشته ‌باشند، از ضد‌آفتاب استفاده کنند و در ساعات اوج تابش نور در محیط باز قرار نگیرند.

مشورت با پزشک پیش از مصرف دارو

مبتلایان به لوپوس باید پیش از مصرف هر دارویی حتی انواعی که بدون نسخه به فروش می‌رسد، با پزشک مشورت کنند. بعضی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها حساسیت پوست نسبت به پرتوهای خورشید را افزایش می‌دهند. همچنین بیماران نباید به‌طور خودسرانه داروهای گیاهی استفاده کنند زیرا ممکن است سبب تحریک سیستم ایمنی‌شود. در گذشته تصور بر این بود که قرص‌های ضدبارداری احتمال عود بیماری را در خانم‌های مبتلا افزایش می‌دهد اما مطالعات اخیر این مساله را رد کرده ‌است. البته نباید خودسرانه این داروها مصرف شود. داروهای هورمونی دوران یائسگی نیز تاحدی در تشدید بیماری نقش دارند و در این زمینه نیز نظر پزشک متخصص ضروری است.

آرامش و خواب کافی

روش‌های مدیریت استرس برای کاهش درد و بهبود وضعیت روانی بیماران مبتلا به لوپوس موثر است. بیماران می‌توانند با توجه به تمایل خود از روش‌های مختلف، به وضعیت آرام روانی دست‌ یابند. حداقل 8 تا 10 ساعت خواب شبانه به کاهش دردهای لوپوس کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: چگونه از فرد مبتلا به لوپوس حمایت روحی کنیم؟

دوری از دخانیات

افرادی که به دلیل زمینه خانوادگی در معرض ابتلا به لوپوس هستند یا در دوره‌ خاموشی علائم به سر می‌برند‌، باید به‌طور جدی از مصرف دخانیات اجتناب کنند. دخانیات خطر پیشرفت ناراحتی‌های قلبی- عروقی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش می‌دهد که مبتلایان به لوپوس نیز زمینه این مشکلات را دارند.

ورزش منظم

انجام تمرینات منظم ورزشی علاوه بر بهبود وضعیت روانی می‌تواند به پیشگیری از دوران عود بیماری کمک کند. تمرینات کششی در کاهش حالت خشکی و سفتی مفاصل موثر است و تمرینات قدرتی و عضلانی مانند راه رفتن سریع، شنا و دوچرخه‌سواری در کسب انرژی و بهبود سلامت سیستم قلبی- عروقی نقش دارد.

به بیماران توصیه می‌شود فشارخون‌شان را به‌طور منظم کنترل کنند تا در صورت پرفشاری خون از عوارض آن به‌خصوص اختلالات کلیوی پیشگیری شود. تب نیز باید جدی تلقی شود زیرا بیمار مبتلا به لوپوس در معرض خطر بالاتر ابتلا به عفونت‌هاست.

خوشبختانه در حال حاضر امکان تشخیص بیماری نسبت به گذشته بسیار پیشرفت کرده و اقدامات درمانی موثرتری انجام می‌گیرد. به جز دوران‌ عود که با درد و ناراحتی برای بیمار همراه است، در دوران‌ خاموشی، بیشتر مبتلایان به لوپوس قادر به انجام فعالیت‌های روزمره زندگی مانند افراد سالم هستند.

تغذیه درست بخش مهم درمان لوپوس است

هیچ ماده غذایی‌ای عامل ابتلا به لوپوس و درمان قطعی بیماری نیست اما تغذیه مناسب بخش مهمی از درمان بیماری است. بسیاری از مبتلایان به لوپوس به نحوی از اضافه وزن یا کاهش وزن شکایت دارند که باید با رژیم غذایی متعادل و تحت‌نظر متخصص تغذیه به وزن طبیعی برسند. اگر بیمار از زخم‌های دهان رنج می‌برد، بهتر است غذاها به‌شکل سوپ و آش آماده شود. ممکن است پزشک استفاده از داروهای بی‌حس‌کننده دهان را نیز برای فرد تجویز کند که قبل از غذا استفاده کند.

لوپوس بیماری التهابی است پس مصرف غذاهایی که با التهاب مقابله می‌کنند ممکن است در بهبود بیماری موثر باشد. بعضی خوراکی‌هایی که عامل التهاب هستند، موجب تشدید علائم می‌شوند. میوه‌ها و سبزیجات به دلیل مقدار فراوان آنتی‌اکسیدان‌، خواص ضدالتهابی دارند. مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا3 مانند ماهی، گردو، روغن کانولا و زیتون نیز چنین تاثیری دارند. البته چربی‌های اشباع سبب بروز التهاب می‌شوند و باید مصرف آنها کاهش یابد. غذاهای سرخ‌شده، گوشت قرمز، چربی حیوانی، گوشت‌های فراوری‌شده و لبنیات چرب از جمله این خوراکی‌ها هستند. غلات تصفیه‌شده نیز به دلیل افزایش سریع قندخون باعث تحریک پاسخ التهابی شدید می‌شوند که بهتر است در رژیم غذایی کاهش یابند.

حفظ سلامت استخوان‌ها و عضلات

در بیماری لوپوس، نگرانی‌هایی نسبت به وضعیت سلامت استخوان‌ها وجود دارد زیرا داروها می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد پوکی استخوان شوند. مصرف خوراکی‌های سرشار از کلسیم و ویتامینD برای حفظ سلامت استخوان مهم است. این بیماران باید از لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی استفاده کنند و اگر قادر به نوشیدن شیر نیستند، محصولات جایگزین مانند شیر بدون لاکتوز، شیر سویا و آب‌میوه‌های غنی‌شده با کلسیم و ویتامینD مصرف کنند. سبزیجات سبز تیره نیز حاوی کلسیم هستند. البته در صورتی که تغذیه پاسخگوی نیاز بدن به کلسیم نباشد، می‌تواند با مشورت پزشک مکمل کلسیم مصرف کند.

مقابله با عوارض جانبی داروها

رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D در مقابله با عوارض داروهای کورتیکواستروئیدی روی استخوان‌ها تاثیر دارد. همچنین کاهش مصرف نمک می‌تواند در کاهش احتباس آب بدن و کاهش پرفشاری خون ناشی از این داروها موثر باشد. برای بیماری که داروی متوترکسات دریافت می‌کند، گنجاندن منابع غذایی سرشار از اسیدفولیک مانند سبزیجات با برگ سبز تیره، میوه‌ها و غلات غنی‌شده یا در صورت لزوم مکمل‌ این ویتامین‌ها مهم است. اگر مصرف داروها باعث حالت تهوع شود باید از وعده‌های غذایی سبک، کم‌حجم و با هضم راحت استفاده کرد. در این وضعیت نان و غلات مفید است اما غذاهای چرب، تند و اسیدی نباید مصرف شود. در صورتی که مصرف کورتیکواستروئیدها یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن موجب اختلالات گوارشی شد، توصیه می‌شود دارو با وعده غذایی میل شود.

کاهش مصرف نمک و شکر

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، ناراحتی قلبی، پرفشاری خون، رسوب چربی در دیواره عروق و اختلالات کلیوی از جمله تهدیدهای سلامت مبتلایان به لوپوس است. از همین رو، به حداقل رساندن مصرف نمک و شکر در رژیم غذایی این بیماران اصل مهمی است. اجتناب از چربی نیز به این بیماران توصیه می‌شود زیرا علاوه بر حفظ سلامت سیستم قلبی- عروقی، از ایجاد رسوب پروتئین در کلیه و نارسایی تدریجی این اندام نیز پیشگیری می‌کند./

ورود به حساب کاربری