مراقبت از کلیه در بیماران دیابتی

کلیه‌ها از ارگان‌های پرعروق بدن هستند. بنابراین در برابر دیابت و قند خون بالا بسیار آسیب‌پذیرند. دیابت هنوز هم در جهان شایع‌ترین علت نارسایی کلیه و دیالیز شدن محسوب می‌شود.

کلیه‌ها از ارگان‌های پرعروق بدن هستند. بنابراین در برابر دیابت و قند خون بالا بسیار آسیب‌پذیرند. شایع‌ترین عارضه دیابت بعد از عوارض چشمی، عوارض کلیوی است که در 40 تا 50 درصد از افراد دیابتی دیده می‌شود. باتوجه به این آمار و درصد بالای افراد مبتلا به دیابت در کشور (8 تا 11 درصد، در حدود 6 میلیون نفر) می‌توان گفت بیش از 3 میلیون نفر ایرانی دچار عوارض کلیوی هستند. علاوه بر این، دیابت هنوز هم در جهان شایع‌ترین علت نارسایی کلیه و دیالیز شدن محسوب می‌شود. به عبارتی، از هر 10 بیماری که در بخش‌های دیالیز بستری می‌شوند، 4 تا 5 نفرشان دیابتی هستند.

به‌طورکلی، عوارض دیابت را می‌توان به 2گروه تقسیم کرد؛ عوارض ماکروواسکولار که عروق بزرگ بدن مثل عروق قلب، مغز و پا را درگیر می‌کنند. عوارض میکروواسکولار یا مایکروواسکولار که عروق ریز بدن مثل عروق چشم، کلیه‌ها و اعصاب محیطی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

بیشتر بخوانید: 6 سوالی که درباره دیابت می پرسند

درگیری کلیه در دیابت با چه علائمی ‌آغاز می‌شود؟

اولین علامت درگیری کلیه در دیابت، دفع آلبومین یا پروتئین از ادرار است. اگر این علامت جدی تلقی نشود و تحت کنترل قرار نگیرد به‌تدریج دفع پروتئین افزایش می‌یابد و کارکرد کلیه تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. در این شرایط کلیه دیگر نمی‌تواند اوره را دفع کند. در نتیجه میزان اوره و کراتینین به‌تدریج در خون بالا می‌رود. این علائم نشان‌دهنده شروع نارسایی کلیه هستند و اگر شدت پیدا کنند منجر به از کار افتادن کلیه و عوارض بالقوه خطرناکی می‌شوند. در نهایت نیز با درمان نشدن، فرد به کلیه مصنوعی یا دیالیز نیاز پیدا می‌کند که خودش دردسرساز و پرعارضه است.

بیشتر بخوانید: پروتئینوری، زنگ خطر نارسایی کلیه

مهم‌ترین عوارض کلیوی دیابت کدام‌اند؟

مهم‌ترین عارضه کلیوی دیابت، نارسایی کلیه و دفع پروتئین است. ابتلای فرد دیابتی به فشار خون نیز می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید عوارض کلیوی شود. دیابت کنترل‌نشده همچنین می‌تواند باعث عارضه‌ای به نام «نکروز پاپی» شود. در این عارضه، بافت مجاری ادرار به اندازه کافی خون دریافت نمی‌کند و سیاه می‌شود. در نهایت نیز تکه‌هایی از آن کنده می‌شود و در لگنچه کلیه می‌افتد و مانند سنگ کلیه درد و عارضه ‌ایجاد می‌کند. دیابت می‌تواند باعث تنگی شرایین کلیه نیز بشود. یکی دیگر از عوارض مهم کلیوی در این بیماران، عفونت است. دیابتی‌ها زمانی که قند خونشان را به خوبی تحت کنترل درنمی‌آورند دچار عفونت‌های مکرر در لوله‌های ادراری و کلیه (پیلونفریت) می‌شوند.

ضایعات قارچی از دیگر عوارضی هستند که در افراد دیابتی بیشتر دیده می‌شوند. همان‌طور که میکروب‌ها باعث عفونت‌های کلیوی و ادراری می‌شوند، قارچ‌ها نیز می‌توانند ضایعات بالقوه خطرناکی برای این افراد ایجاد کنند. ریفلاکس کلیه عارضه دیگر دیابت است که می‌تواند به دنبال عفونت‌های مکرر ادراری ایجاد شود. در این عارضه، دریچه‌هایی که باید ادرار را یکطرفه از کلیه خارج کنند دچار مشکل می‌شوند و عوارض کلیوی ایجاد می‌کنند.

بیشتر بخوانید: بایدها و نبایدهای غذایی در مبتلایان به دیابت نوع 2

کدام گروه از بیماران دیابتی در معرض خطر عوارض کلیوی هستند؟

دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 هر دو می‌توانند باعث عوارض کلیوی شوند اما احتمال بروز این عوارض در دیابتی‌های نوع 2 بیشتر است زیرا سنشان بالاتر است و معمولا دچار فشار خون هستند. همچنین این افراد اغلب داروهایی مصرف می‌کنند که خطر بروز عوارض کلیوی را در سنین بالا افزایش می‌دهند. احتمال بروز عوارض کلیوی در دیابتی‌های نوع 2، بالای 40 درصد و در دیابتی‌های نوع 1، حدود 20 تا 30 درصد است.

بیشتر بخوانید: رژیم غذایی برای مراقبت از کلیه در بیماران دیابتی

عوارض کلیوی دیابت از چه سنی آغاز می‌شوند؟

درگیری‌های کلیه معمولا جزو عوارض دیررس دیابت هستند. دیابتی‌های نوع 1 باید 3 تا 5 سال بعد از شروع دیابت از نظر کلیوی بررسی شوند اما دیابتی‌های نوع 2 باید از همان ابتدای تشخیص، کلیه‌شان را مورد بررسی قرار دهند زیرا این افراد اغلب 3 تا 5 سال بعد از شروع بیماری خود متوجه آن می‌شوند.

درمان نکردن عوارض کلیوی دیابت چه عواقبی در پی دارد؟

اگر دیابتی‌ها دچار نارسایی کلیه شوند، فشار خونشان از کنترل خارج می‌شود. علاوه بر این، دفع پروتئین از ادرار احتمال بروز عوارض قلبی را افزایش می‌دهد. نارسایی کلیه همچنین می‌تواند باعث نرمی ‌استخوان و پوکی زودرس استخوان شود. بنابراین حتما باید عوارض کلیوی دیابت را درمان کرد.

بیشتر بخوانید: دیابت چه بلایی سر استخوان هایتان می آورد؟

این عوارض چگونه درمان می‌شوند؟

اولین قدم در درمان عوارض کلیوی دیابت، کنترل قند خون است. هر چقدر فرد، دیابت خود را بهتر درمان کند، کمتر دچار عوارض کلیوی می‌شود. حتی گاهی شروع زودرس تزریق انسولین در دیابتی‌های نوع 2 می‌تواند به پیشگیری از عوارض کلیوی بسیار کمک کند. نکته قابل‌توجه این است که در زمان بروز نارسایی کلیه، مصرف متفورمین باید قطع شود. متفورمین از داروهای بسیار خوب در زمینه درمان دیابت است که خودش عارضه کلیوی ندارد اما می‌تواند با عارضه‌ای به نام«اسیدوز لاکتیک» (تجمع اسید لاکتیک در جریان خون) همراه شود. از آنجایی که احتمال بروز این عارضه در زمان کم‌کاری کلیه بیشتر می‌شود باید مصرف متفورمین را در این وضعیت کاهش داد یا در موارد شدید قطع کرد.

چه زمانی فرد دیابتی به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز پیدا می‌کند؟

اگر در نارسایی کلیوی میزان کراتینین خون از 4 تا 5 میلی‌گرم در دسی‌لیتر بالاتر رود یا کارکرد کلیه به زیر 10 تا 15 درصد برسد، دیالیز با هفته‌ای یک بار آغاز می‌شود. علم امروز دیابت معتقد است برای شروع دیالیز نباید صبر کنیم تا کلیه از کار بیفتد بلکه با آغاز تدریجی نارسایی کلیوی باید هر 7 تا 10 روز یکبار دیالیز را انجام دهیم. در دیالیز از دستگاهی استفاده می‌شود که مانند کلیه، خون را از بدن می‌گیرد و با کمک فیلترهای به‌خصوصی مواد سمی ‌را از آن جدا می‌کند. سپس خون تصفیه‌شده را به بدن بازمی‌گرداند. در حقیقت، این دستگاه مانند یک کلیه مصنوعی عمل می‌کند. البته به جز دیالیز خونی، روش دیگری هم تحت عنوان دیالیز صفاقی وجود دارد. در این روش بدون نیاز به دستگاه، مایع دیالیز از طریق سرم‌ها و کاتترهای مخصوصی وارد حفره شکم می‌شود و برای20 دقیقه آنجا می‌ماند تا با مایع و آب میان‌بافتی عوض شود. به این ترتیب سموم وارد حفره پریتوئن یا صفاق شده و از بدن خارج می‌شوند.

بیشتر بخوانید: چه کنیم که به نارسایی کلیه مبتلا نشویم؟

چگونه از نارسایی کلیوی پیشگیری کنیم؟

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، پیروی از رژیم غذایی مناسب برای افراد دیابتی و مبتلایان به نارسایی کلیوی اولین قدم در درمان است. این افراد همان‌طور که قند خونشان را کنترل می‌کنند، باید به فشار و چربی خون خود نیز توجه داشته باشند و مصرف گوشت قرمز و نمک را کاهش دهند. مصرف بعضی از حبوبات حاوی پتاسیم نیز باید محدود شود زیرا پتاسیم خون در نارسایی کلیوی، بالا می‌رود. استفاده از بعضی ویتامین‌ها مثل ویتامین D فعال (کلسیتریول)، ویتامین‌های گروه B از جمله B1 و B6 و داروهایی مثل «پنتوکسی‌فیلین» (افزایش‌دهنده جریان خون در کلیه)، قرص آهن، اسیدفولیک و دیگر ویتامین‌های مخصوص بیماران کلیوی مثل «نفروویت» هم می‌تواند به پیشگیری از عوارض کلیوی در مراحل اولیه و جلوگیری از تشدید نارسایی کلیوی کمک کند./