مواجهه بیماران مختلف با روزه داری

بیماری های مهمی هستند که با روزه داری تشدید می شوند و عوارض ناگواری به جا می گذارند. برخی از بیماران هم منعی برای روزه گرفتن ندارند و با رعایت نکاتی، می توانند روزه بگیرند. بیماران پیش از ماه مبارک رمضان باید به پزشک خود مراجعه کنند و بدون مشورت او اقدام به روزه گرفتن نکنند.

هر سال با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، اورژانس‌های بیمارستان‌های سراسر کشور شاهد روزه‎دارانی است که به دلیل وخامت اوضاع جسمی‌شان مراجعه کرده‌اند. بسیاری از مراجعان افرادی هستند که از قبل مبتلا به یک بیماری بوده‌اند و باید با احتیاط روزه می‌گرفتند یا اصلا روزه نمی‌گرفتند ولی به دلیل ناآگاهی و مشورت‌نکردن با پزشک معالج دچار عوارض ناشی از روزه شده‌اند.

به گزارش «بهپو»، بیماری های مهمی هستند که با روزه داری تشدید می شوند و عوارض ناگواری به جا می گذارند. برخی از بیماران هم منعی برای روزه گرفتن ندارند و با رعایت نکاتی، می توانند روزه بگیرند. بیماران پیش از ماه مبارک رمضان باید به پزشک خود مراجعه کنند و بدون مشورت او اقدام به روزه گرفتن نکنند.

روزه‌ و بیماران اعصاب و روان

ادیان و مذاهب آمده‌اند تا انسان‌ها را به آرامش دعوت کنند. روان‌پزشکان همیشه سعی می‌کنند افراد را به مراسم مذهبی و باورهایی که خودشان اعتقاد دارند، تشویق کنند. در واقع داشتن اعتقادهای مذهبی فرصت خوبی است برای ارتقای شرایط روحی روانی افراد. نکته‌ای که وجود دارد بحث تعادل است؛ اینکه مراسم مذهبی چقدر با شرایط روحی و جسمی افراد همخوانی دارد. وقتی فردی دچار دیسک کمر یا آرتروز زانو است نمازش را می‌تواند نشسته، خوابیده یا روی صندلی بخواند. این مثال به شکل دیگری در مورد اختلالات روان‌پزشکی هم صدق می‌کند. شکی نیست که روزه‌داری و عبادت، تاثیر مثبتی در روان افراد دارد ولی از طرفی هم روزه‌داری به دلیل گرسنگی و تشنگی طولانی می‌تواند اختلالاتی را در جسم و روان افراد ایجاد کند. روزه‌داری معمولا در افراد سالم مشکل زیادی ایجاد نمی‌کند، بحث ما بیشتر روی افرادی است که مبتلا به یکی از اختلالات اعصاب و روان هستند و باید دارو مصرف کنند. بعضی از داروهای روان‌پزشکی باید بیش از دوبار در روز مصرف شوند؛ یعنی نمی‌توان زمان مصرف دارو را به سحر یا افطار موکول کرد. داروهای دیگری هم هستند که همراه با آن باید به‌طور منظم مایعات مصرف شود؛ مثلا داروی لیتیوم 3 بار در روز استفاده می‌شود و برای اینکه بتوان سطح خونی این دارو را تنظیم کرد، به بیمار توصیه می‌شود تا میزان مصرف مایعاتش را بیشتر کند. یک دلیل دیگر، استرس‌هایی است که گرسنگی و تشنگی می‌تواند به فرد وارد کند.

گاهی روزه‌داری باعث کاهش قندخون، افت فشارخون و سردرد می‌شود که این موارد می‌توانند ضربان قلب بیمار را بالا برده و باعث حالت اضطراب و بی‌قراری در فرد شود.

همچنین حس کاهش انرژی ناشی از گرسنگی و تشنگی طولانی، باعث اختلال در انجام کارهای روزمره شده و علایم افسردگی را در یک فرد افسرده تشدید می‌کند. حتی افراد سالم هم در این ماه ممکن است تحریک‌پذیرتر شوند اما اهمیت روزه در این است که فرد روزه‌دار بتواند شرایط سخت را تحمل کند و بر خشمش غلبه کند. در احادیث آمده است اگر فرد روزه‌دار حق کسی را پایمال کند، پرخاشگری کند و دل کسی را بشکند روزه‌اش مورد قبول واقع نمی‌شود.

در افرادی که سابقه بیماری‌هایی مانند اختلال دوقطبی و عدم کنترل تکانه وجود دارد روزه‌داری می‌تواند باعث کاهش آستانه تحمل و تشدید پرخاشگری شود. بیدارشدن‌های صبحگاهی و رژیم غذایی نادرست و سنگین هنگام افطار می‌تواند هم بهداشت خواب فرد را به هم بزند هم بی‌خوابی افسردگی و اضطراب و پرخاشگری را تشدید می‌کند.

در افرادی که دچار اختلال دوقطبی، افسردگی شدید، اختلال اضطرابی شدید، اختلال‌های وسواسی و اسکیزوفرنی هستند روزه گرفتن کاملا ممنوع است ولی افرادی که داروهای روان مصرف می‌کنند و مشکلی هم ندارند؛ امکان روزه گرفتن برای‌ آنها البته با شرایطی وجود دارد. بیمارانی که دارو مصرف می‌کنند دقت کنند روزه‌داری آن هم هر روز ممکن است تاثیر منفی در شرایط روحی آنها بگذارد ولی اگر بین 2 روزه‌داری فاصله چند روزه بگذارند، می‌توانند روزه‌داری را به جای آورند. به محض اینکه خود فرد یا اطرافیان متوجه تغییر در رفتار و روان شدند روزه‌گرفتن باید متوقف شود.

افرادی که روزه می‌گیرند حتما باید برای خوردن سحری بیدار شوند. متاسفانه بعضی از افراد برای خوردن سحری بیدار نمی‌شوند. مصرف مایعات در این فاصله باید کافی باشد و از رفتن به محیط گرم تا آنجایی که ممکن است اجتناب کنند.

روزه‌داری یک مساله فردی نیست، بلکه اجتماعی است. روزه‌داری که به سلامتش لطمه بزند ضرر آن متوجه اطرافیانش هم می‌شود. فردی که روزه می‌گیرد و اختلال روانش تشدید می‌شود، می‌تواند به اطرافیان مانند همسر و فرزندان و... آسیب بزند. باید بدانیم که بزرگ‌ترین نعمتی که خداوند به انسان‌ها داده سلامت است و در دین اسلام هم به شدت توصیه شده که افراد از کارهایی که به سلامتشان صدمه می‎زند، دوری کنند. در دین اسلام به افرادی که بیمارند، اجازه داده شده بنا به مصالح طبی روزه نگیرند؛ چه اگر روزه به سلامت بیمار لطمه بزند، او در پیشگاه خداوند مسوول خواهد بود.

روزه و بیماران مبتلا به دیابت

پیش از این شرایط روزه گرفتن در بیماران دیابتی را به تفصیل شرح داده ایم:

بیشتر بخوانید: بایدها و نبایدهای روزه داری در دیابتی ها

روزه‌ و بیماران گوارشی

از نظر علمی تا به حال ثابت نشده که فرد باید لزوما روزی 3-2 بار غذا بخورد، بنابراین زمان مصرف غذا و آب تاثیری روی دستگاه گوارش یک انسان سالم ندارد. حتی روزه‌داری فرصت خوبی است که افراد چاق وزن خود را کم کنند، سیگاری‌ها سیگار را ترک کنند و به‌طورکلی عادت‌های اشتباه ترک شود ولی به هر حال افراد باید توجه کنند که گرسنگی و تشنگی ناشی از روزه‌داری در فصل گرما در مدت زمان طولانی می‌تواند برای بدن زیان‌ داشته باشد، به‌ویژه برای افرادی که دچار یک اختلال یا بیماری در سیستم گوارشی‌شان هستند که شرایط تحمل روزه را برای روزه‌داران بسیار مشکل خواهد کرد.

افرادی که زخم‌معده و اثنی‌عشر فعال دارند، دچار عوارض ناشی از زخم مانند تنگی، خونریزی و سوراخ شدن جدار معده هستند یا تحت عمل جراحی معده قرار گرفته‌اند، نباید روزه بگیرند چون احتمال تکرار مشکلات قبلی وجود دارد اما فردی که قبلا دچار زخم گوارشی بوده و زخم بهبود یافته می‌تواند با مشورت پزشک معالج، روزه بگیرد. افرادی هستند که همیشه از درد ناحیه معده و شکم شکایت می‌کنند ولی اگر در بررسی‌هایی مانند آندوسکوپی هیچ علتی برای درد پیدا نشده است، می‌توانند روزه بگیرند ولی اگر در طول روزه‌داری دچار ناراحتی غیرقابل‌تحملی شدند، می‌توانند روزه‌شان را بشکنند. همچنین در صورت مصرف دارو می‌توانند زمان مصرف آن را هنگام افطار و سحری موکول کنند.

بیمارانی که به اصطلاح معده‌شان ترش می‌کند یا ریفلاکس خفیف دارند با رعایت رژیم غذایی و مصرف دارو می‌توانند روزه بگیرند ولی در ریفلاکس‌های شدید که با عوارضی مانند تنگی مری و تغییر مخاط مری همراه شده و بیمار باید یک وعده غذا را در چند نوبت بخورد؛ روزه گرفتن مضرر است.

افرادی که در آزمایش ثابت شده که ناقل سالم هپاتیتB هستند و ویروس فعالیتی در بدن ندارد می‌توانند روزه بگیرند. اگر هپاتیت حاد و با نارسایی مزمن کبد همراه شده باشد، روزه گرفتن برای این بیماران ممنوع است. با اختلالات متابولیسمی که در اثر نارسایی کبد ایجاد می‌شود بدن تحمل کمبود آب یا مواد غذایی را ندارد و ممکن است باعث بدترشدن بیماری شود.

بیمارانی که دچار سنگ کیسه صفرا هستند هم نباید روزه بگیرند. بعضی از سنگ‌های صفراوی بی‌خطر هستند و علامتی هم ایجاد نمی‌کنند ولی با گرسنگی طولانی ممکن است باعث غلیظ‌شدن مواد صفراوی و ایجاد التهاب صفرا شود. افرادی که مبتلا به کولیت‌اولسروز هستند که یک بیماری التهابی محسوب می‌شود اگر بیماری‌شان در مرحله خاموش و کنترل‌شده باشد، می‌توانند روزه بگیرند ولی در صورتی که بیماری فعال و با اسهال و خونریزی همراه است روزه گرفتن مجاز نیست.

اسهال و استفراغ، بیماری‌های تب‌دار و خونریزی‌های گوارشی از بیماری‌هایی هستند که باعث کاهش آب بدن یا مواد غذایی و املاح می‌شوند. کاهش مایعات و املاح بدن به مدت طولانی باعث صدمه به کلیه‌ها می‌شود. چنین بیمارانی نباید روزه بگیرند. بیمارانی که مبتلا به سرطان دستگاه گوارشی هستند و در حال درمانند یا افرادی که مدت کوتاهی از پایان درمانشان می‌گذرد نباید روزه بگیرند. چنین بیمارانی به دلیل شرایطی که دارند در معرض سوء‌تغذیه هستند و نخوردن غذا این روند را تشدید می‌کند. ولی اگر از بهبود به سرطان سال‌ها می‌گذرد و آزمایش‌ها هم سلامت فرد را تایید می‌کند، روزه گرفتن البته پس از مشورت با پزشک اشکالی ندارد.

یبوست بیماری شایعی است که افراد زیادی از آن رنج می‌برند. یکی از علت‌های اصلی یبوست کاهش آب بدن و استفاده محدود از سبزیجات و میوه‌های پرفیبر است. این افراد هم می‌توانند روزه بگیرند ولی باید میزان مصرف میوه و سبزیجات و آب را در فاصله افطار و سحر زیاد و ورزش کنند.

برای افرادی که نشانگان روده تحریک‌پذیر دارند، روزه گرفتن مفید است. عبادت و روزه جنبه‌های روانی خوبی دارد و می‌تواند روی روان بیماران تاثیر مثبتی داشته باشد. نشانگان روده تحریک‌پذیر ارتباط زیادی با اعصاب دارد و آرامش روحی کمک زیادی به کاهش علایم می‌کند. برای اینکه روزه‌دارن بتوانند بدون مشکل این یک ماه را سپری کنند باید در نوع غذاهای مصرفی دقت کنند. از خوردن غذاهای شور، پرچرب، ترش و شیرین خودداری کنند. ماه رمضان فرصت خوبی است برای کاهش وزن بدن و سلامت. افرادی که مبتلا به کبد چرب هستند هم با کاهش وزن و کنترل غذا می‌توانند کبد چرب را درمان کنند.

بیشتر بخوانید: آیا یک بیمار روماتیسمی می تواند روزه بگیرد؟

روزه‌ و بیماران مغز و اعصاب

در حیطه بیماری‌های مغز و اعصاب و گرفتن یا نگرفتن روزه برای بیماران، دستور ثابتی وجود ندارد. به همین دلیل همه بیماران باید قبل از رسیدن ماه رمضان با پزشک خود درباره روزه گرفتن یا نگرفتن صحبت کنند، اما توصیه‌های کلی وجود دارد که بهتر است افراد آن را رعایت کنند. روزه‌داری که سلامت را به خطر اندازد به هیچ‌وجه صلاح نیست حتی از نظر دین هم پذیرفته نمی‌شود.

یکی از درمان‌هایی که برای بیمارای مبتلا به صرع استفاده می‌شود، رژیمی به نام «کتوژنیک» است. برای این بیماران فرمول غذایی را تغییر می‌دهند. این روش باعث کاهش حملات صرعی می‌شود، بنابراین افرادی که از یک رژیم خاص استفاده می‌کنند باید دقت کنند تا رژیم غذایی دستخوش تغییر نشود. بیماران مبتلا به صرع باید دارو استفاده کنند و بعضی از داروها نیمه‌عمر کوتاهی دارند و شاید لازم باشد بیمار 3 بار در روز برای تنظیم میزان دوز، دارو را استفاده کند. چنین فردی نمی‌تواند روزه بگیرد چون با قطع دارو حملات صرع برمی‌گردند.

همه بیمارانی که دارو مصرف می‌کنند به‌ویژه در افرادی که باید سر ساعت مقرر مثلا هر 6 ساعت دارو مصرف کنند امکان روزه‌گرفتن وجود ندارد. تاخیر در مصرف دارو ممکن است باعث تشدید بیماری شود. مثلا بیماران مبتلا به پارکینسون در ابتدای شروع بیماری می‌تواند روزی 2 بار دارو مصرف کنند ولی با پیشرفت بیماری پزشک ناچار است که وعده‌های مصرف دارو را بیشتر و فواصل آن را کمتر کند.

روزه‌داری سردردهای میگرنی را تشدید می‌کند. عوامل زیادی در تشدید سردردهای میگرنی نقش دارند که یکی از آنها گرسنگی است. البته تغییر الگوی خواب هم در ماه رمضان اتفاق می‌افتد که آن هم عاملی برای تشدید سردرد است. افرادی که سردردهای ملایمی دارند و علت مشخصی هم برای آن پیدا نشده است، می‌توانند روزه بگیرند. به‌طورکلی سردردهایی که با فرکانس و شدت بالا رخ می‌دهند با روزه‌داری تشدید می‌شوند.

بیمارانی که دچار سکته مغزی شده‌اند و مبتلا به بیماری فشارخون بالا و دیابت هم هستند نباید روزه بگیرند. روزه‌داری وضعیت قندخون بیمار را به‌هم می‌زند و فرد مبتلا به دیابت حتما باید تحت‌نظر متخصص غدد باشد. فشارخون بیماران هم ممکن است دچار نوسان شود. بیماران دچار سکته مغزی ممکن است با روزه گرفتن دوباره دچار سکته مغزی شوند.

روزه و بیماران مبتلا به سنگ کلیه

روزه گرفتن در بعضی از بیماران ممنوع است در رشته اورولوژی، تمرکز بیشتر روی بیمارانی است که دچار سنگ کلیوی هستند. سنگ‌های ادراری ممکن است در کلیه‌ها، حالب، مثانه یا مجرای ادرار باشد. کلیه‌ها نقش تنظیم آب و املاح بدن را برعهده دارند و این کار خیلی به دقت انجام می‌شود و بی‌آبی زیاد ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری داشته باشد. روزه گرفتن در افرادی که کلیه‌های سنگ‌ساز دارند مانند این است که داخل یک لیوان به‌طور مدام شکر اضافه کنیم. ابتدا شکر در آب محلول است ولی پس از مدتی شکر دیگر حل نمی‌شود و به شکل کریستال یا جامد درمی‌آید. در این مرحله می‌گوییم که آب از شکر اشباع شده است این مکانیسم در کلیه‌های سنگ‌ساز هم صادق است. وقتی املاح به صورت اشباع دربیایند کریستالیزه و به سنگ تبدیل می‌شوند. شایع‌ترین نوع سنگ ادراری، اگزالات و فسفات کلسیم است. اگزالات محلول در ادرار دفع می‌شود ولی اگر مقدار آب موجود در کلیه کم باشد اگزالات به سنگ تبدیل می‌شود. به‌طور کلی سنگ‌ها در ابتدا بسیار ریز هستند و حجم ادرار زیاد می‌تواند به راحتی این سنگ‌ها را دفع کند ولی رسوب سنگ‌های ریز در کلیه باعث بزرگ‌تر شدن آنها می‌شود.

برخلاف تصور عموم کلسیم نقش چندانی در تشکیل سنگ‌های ادراری ندارد و افرادی که سنگ‌های کلسیمی سیستم ادراری دارند محدودیتی در مصرف لبنیات ندارند و فقط باید از مواد غذایی حاوی اگزالات کمتر استفاده کنند.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، روزه‌داری در ماه رمضان برای افرادی که سابقه سنگ ادراری دارند دارای چند اصل مهم است:

1- سابقه سنگ کلیه مانعی برای روزه گرفتن محسوب نمی‌شود اما افرادی هستند که سنگ‌سازی فعال دارند. یعنی در عرض هر 6 ماه، 2 بار سنگ دفع می‌کنند. چنین افرادی اگر مایعات کافی مصرف نکنند به سرعت کلیه‌هایشان سنگ می‌سازد پس نباید در فصل گرما دچار کم‌آبی شوند. سنگ حالب یک مشکل اورژانسی است و اگر در حالب بماند کلیه را از بین می‌برد. روزه گرفتن تا درمان کامل و خروج سنگ باید به تاخیر افتد. اگر سنگ بزرگ باشد و کل حالب را مسدود کند کلیه در عرض 8 هفته از بین می‌رود. در افرادی که سنگ کلیه از نوع عفونی دارند، افرادی که جنس سنگ‌شان از نوع سیستئین است -این نوع از سنگ‌ها با کم‌آبی به سرعت تشکیل می‌شوند- بیمارانی که تازگی دچار سنگ کلیه شدند و درمان هم صورت گرفته است و کلیه سنگ ندارد افرادیکه یک کلیه را به دلیل سنگ کلیه از دست داده‌اند، افرادی که به علت وجود سنگ کلیه بیش از 50 درصد از عملکرد کلیه‌های خود را از دست داده‌اند و بیمارانی که برای بار اول در ماه رمضان دچار سنگ کلیه شده‌اند روزه گرفتن ممنوع است.

اما افرادی که سنگ منفرد به مدت چند سال در کلیه‌شان دارند می‌توانند روزه بگیرند مشروط بر اینکه مابین افطار و سحر حداقل 8 لیوان آب بنوشند. بیمارانی که سابقه یک بار سنگ کلیه دارند هم می‌توانند روزه بگیرند ولی آن گروه هم باید بین افطار و سحر به میزان کافی مایعات دریافت کنند. البته تاکنون ثابت نشده که روزه‌داری فرد را مستعد سنگ کلیه کند. چون سنگ کلیه یک بیماری ژنی است و افرادی که سنگ دارند ژن معیوب را دارند.

2- روزه گرفتن بستگی به شرایط کاری، فعالیت روزانه و میزان دفع مایعات هم دارد. میزان دفع آب بدن یک کارگر ساختمانی چندین برابر یک کارمند ادراری است که جلوی کولر نشسته است.

3- نوع عملکرد کلیه و سالم بودن آنها بسیار مهم است افرادی که به بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند حتما باید قبل از روزه‌داری با پزشک معالج مشورت کنند. مثل افرادی که دچار نارسایی کلیه هستند.

4- سن، جنس، چگونگی سابقه سنگ سیستم ادراری، نوع درمان -جراحی، لیزر، دفع خودبه‌خود، شغل بیمار، بیماری‌های همراه با سنگ ادرار مثل دیابت و...، چگونگی عملکرد کلیه، میزان آسیب به کلیه، تک‌کلیه بودن بیمار، محل سنگ، اندازه، تعداد، محل و جنس سنگ‌ها، میزان فعالیت روزانه، نوع رژیم غذایی، مایعات مصرفی، داروهای مصرفی بیمار و... از موارد مهمی هستند که پزشکان باید نسبت به آن توجه داشته باشند./