دانستنی های شیرین درباره شیرین بیان

«شیرین بیان» با نام علمی «Glycyrrhiza glabra L» گیاهی بومی مدیترانه، جنوب و مرکز روسیه و آسیای صغیر و ایران است. بسیاری از گونه های آن در سراسر اروپا، آسیا و خاورمیانه رشد می کنند.

قسمت مورد استفاده شیرین بیان ساقه‌های زیرزمینی و ریشه‌های گیاه است که دارای ترکیبات مختلفی است. ماده اصلی که موجب شیرینی شیرین بیان است، ترکیب موجود در ریشه‌های گیاه به نام «اسید گلیسریزیک» است که 30 تا 50 برابر از ساکارز شیرین‌تر است و در صنایع دارویی، غذایی و دخانیات کاربرد دارد. اسید گلیسریزیک به شکل نمک های سدیم و پتاسیم در شیرین بیان وجود دارد و مقدار آن با افزایش سن گیاه افزایش می‌یابد.

بسیاری از محصولات شیرین بیان که در کشورهای خارجی تولید می شوند در واقع حاوی شیرین بیان نیستند و به جای آن از روغن انیسون –بادیان رومی- استفاده می کنند که بو و طعم شیرین بیان سیاه را دارد.

از ریشه شیرین بیان در اکثر فارماکوپه ها به عنوان دارو یاد شده است. ریشه و ریزوم این گیاه حدود 4000 سال است که استفاده دارویی دارند و در فارماکوپه کشورهایی نظیر آمریکا، چین و سایر کشورها ثبت شده است. از شیرین بیان در طب سنتی آسیا و اروپا برای درمان گاستریت، عفونتهای تنفسی و زخمهای پپتیک استفاده می شود. در طب سنتی چین هم در درمان هپاتیت، رشد تومور و بیماری های قلبی کاربرد دارد. در طب سنتی ایران هم به عنوان درمان ورم معده و ضدسرفه استفاده می شده است.

شیرین بیان برای درمان گاستریت، سرفه، برونشیت، زخم، التهاب و صرع استفاده می شود. ارتباط بین استفاده از شیرین بیان و پرفشاری خون کاملا به اثبات رسیده است. علت این امر این است که شیرین بیان موجب احتباس سدیم، ادم و هیپوکالمی می شود.

مصرف نادرست این ماده باعث ایجاد آریتمی های تاکی کاردی یا برادی کاردی، آریتمی های کشنده - ناشی از هیپوکالمی- و کاردیومیوپاتی می شود.

موارد استفاده از شیرین بیان در طب

1-استوماتیت آفتی

شیرین بیان دارای عامل ضد التهابی است و به عنوان دهانشویه مورد استفاده قرار می گیرد. در یک مطالعه تصادفی دوسو کور از پچ دهانی شیرین بیان در مقایسه با پچ پلاسبو استفاده شد و سرعت چشمگیر درمان زخم های دهانی در گروه تحت درمان با شیرین بیان -ظرف 8 روز- مشاهده شد.

2-بیماری ریفلاکس معده به مری

شیرین بیان به داشتن خاصیت ضد التهاب مخاطی معروف است و برای درمان بیماری ریفلاکس، گاستریت، زخم های دوازدهه و پپتیک مورد استفاده قرار می گیرد. گلیسریزنیک اسید با توانایی مهار باکتری هلیکوپیلوری در درمان زخم معده، مشکلات مخاطی معده و کاهش اسید معده مؤثر است.

برای استفاده درازمدت، شیرین بیانِ بدون گلیسیریزین تجویز می شود تا بیماران از عوارض جانبی مصرف گلیسیریزین در امان باشند. شرکت «ایران داروک» چنین محصولی را با نام «د-رگلیس» که میزان گلیسیریزین آن به ٣% کاهش یافته، تولید کرده است.

3-خستگی آدرنال

به نظر می رسد شیرین بیان دارای فعالیت های گلوکوکورتیکوییدی خفیفی است و در بدن با هورمون کورتیزول که از غدد فوق کلیوی ترشح می شود، همکاری جدی دارد. ترکیبات شیرین بیان -عمدتا گلیسیریزین، که به لحاظ ساختاری شبیه به کورتیکویید است- به گیرنده های گلوکوکورتیکویید و کانال های خونی پیوند می خورند و به شکل ضعیفی نقش هورمون های استروییدی اندوژن را تقلید می کنند. شواهدی وجود دارد که شیرین بیان باعث کاهش تجزیه هیدروکورتیزون به فراورده های کورتیزولی غیر فعال می شود. بنابراین مصرف شیرین بیان در کسانی که به خستگی ناشی از نارسایی غدد فوق کلیوی دچار هستند، درمان مناسبی به نظر می رسد.

4-آسم

از شیرین بیان به عنوان درمانگر سرفه و آسم استفاده می شود. عنصر فعال شیرین بیان –گلیسیریزین- در بیماران آسمی دارای اثرات ضد التهابی و افزایش دهنده استرویید های اندوژن است. همچنین شیرین بیان یک خلط آور است که به دفع خلط از مجرای برونشی کمک می کند و مسکنی است که التهاب مجاری هوایی و برونشیول ها را تسکین می دهد.

5-سندرم تخمدان پلی کیستیک

ریشه شیرین بیان و گلیسیریزین موجود در آن دارای اثرات آنتی آندروژن است و از اهداف درمانی سندرم تخمدان پلی کیستیک حمایت می کند.

ریشه شیرین بیان که در طب سنتی چین استفاده می شود خواصی چون کاهش تستوسترون سرم و تحریک تخمک گذاری را در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک به دنبال دارد. علاوه بر این، شیرین بیان اثر اسپیرونولاکتون را تقویت می کند و با تاثیرش بر کاهش پتاسیم، افزایش فشار خون و احتباس مایع عملکرد مقابل اسپیرونولاکتون را خنثی می کند.

6-خارش و التهاب پوست -اگزما

شواهدی وجود دارد که قرار دادن شیرین بیان روی پوست علایم اگزما را بهبود می بخشد. به نظر می رسد استفاده از ژل حاوی شیرین بیان سه بار در روز به مدت 2 هفته، قرمزی، تورم و خارش را کاهش می دهد.

7-کلسترول بالا

تحقیقات اولیه نشان می دهد مصرف عصاره ریشه شیرین بیان روزانه به مدت 1 ماه کلسترول کل، کلسترول بد –LDL- و میزان تری گلیسیرید افراد مبتلا به کلسترول بالا را کاهش می دهد.

8-گرگرفتگی در یائسگی

برخی تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف عصاره ریشه شیرین بیان تعداد و شدت گرگرفتگی در زنان یائسه را کاهش می دهد. اما تحقیقات اولیه دیگر نشان می دهند که استفاده از عصاره ریشه شیرین بیان در کاهش میزان و شدت گرگرفتگی تاثیر قابل توجهی ندارد. در این زمینه احتیاج به مطالعات بیشتری است.

دوز مصرف

مصرف دوزهای نامناسب شیرین بیان عوارض جانبی ایجاد می کند.

دوز مصرفی شیرین بیان بستگی به عارضه ای دارد که به آن دچار هستید. افراد باید توجه کنند که هرگز نباید از مقادیر بیش از اندازه شیرین بیان در غذاها یا به صورت مکمل استفاده کنند.

افرادی که فشار خون بالا و یا پتاسیم پایین دارند باید از مصرف همزمان آبنبات های شیرین بیان و مکمل گلیسیریزین اجتناب کنند.

مصرف بی رویه شیرین بیان یا سایر فرآورده های آن به سبب تحریک غدد فـوق کلیـوی و ترشـح بـیش از انـدازه هورمـون آلدسترون ممنوع اعلام شده است. این حالت سـبب عوارضـی چون اختلال در فعالیت های متابولیسمی و بالا رفتن فشار خون می شود. در صورت مصـرف بـیش از 20 گـرم در روز، بـروز عوارض نامطلوب بعید نیست. استفاده زیاد از شیرین بیان بـرای طحال هم مضر است. مصرف بسیار بالای شـیرین بیـان ممکـن است به بروز فشارخون بالا و حتی سـکته قلبـی منجـر شـود. برخی افراد با مصرف زیاد شیرین بیـان دچـار درد عضـله و عده ای دیگر با کرخت شـدن دسـت و پـا مواجـه مـی شـوند. مصرف زیاد این ماده سبب افزایش وزن هم می شود.

مکمل های شیرین بیان بدون گلیسیریزین، با عنوان DGL «deglycyrrhizinated licorice» تهیه می شوند. مصرف مقادیر زیاد گلیسیریزین منجر به عوارض جانبی می شود، از جمله پایین آمدن سطح پتاسیم بدن. طبق گفته اداره غذا و داروی ایالات متحده –FDA- پایین آمدن پتاسیم علایم زیر را به دنبال دارد:

غیر عادی شدن ریتم قلب
فشار خون بالا
تورم
رخوت
نارسایی احتقانی قلب

پیشنهاد شده است که بیماران مبتلا به نارسایی قلبی از مصرف شیرین بیان اجتناب کنند، زیرا ممکن است عوارض شدیدی دامن گیر آنها شود. درمان این وضعیت حمایتی و به صورت اصلاح الکترولیت های بدن است.

مصرف بیش از اندازه شیرین بیان

سازمان بهداشت جهانی -WHO- اعلام کرده است که مصرف روزانه 100 میلی گرم اسید گلیسیریزین احتمالا باعث بروز تاثیرات نامطلوب در بزرگسالان نمی شود.

با این حال، بسیاری از آب نبات ها و مکمل ها مقدار دقیق اسید گلیسیریزیک در محصول را اعلام نمی کنند. این فقدان اطلاعات دقیق، امکان اوردوز این دارو را به ویژه در کودکان که زیاد آبنبات می خورند، افزایش می دهد.

مصرف شیرین بیان در بارداری

اگر باردار هستید، مصرف خوراکی شیرین بیان برایتان خالی از خطر نیست. به نظر می رسد مصرف زیاد شیرین بیان در دوران بارداری، حدود 250 گرم در هفته، خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد. حتی ممکن است باعث سقط جنین شود. در موارد شیردهی اطلاعات کافی در مورد ایمنی مصرف شیرین بیان وجود ندارد. بهتر است برای دور ماندن از خطرات احتمالی از مصرف آن در دوران شیردهی هم اجتناب کنید.

تداخلات شیرین بیان با داروها

داروهایی که با شیرین بیان تداخل دارند عبارتند از:

داروهایی که پتاسیم بدن را کم می کنند
داروهای فشار خون
دیورتیک ها، قرص های مدر
داروهای تنظیم کننده ریتم قلب
رقیق کننده های خون، مانند وارفارین
استروژن، داروهای هورمونی که درهورمون درمانی استفاده می شوند و قرص های ضد بارداری
کورتیکواستروییدها

گاهی اوقات مصرف مکمل های شیرین بیان بدون گلیسیریزین این مشکلات را به دنبال نخواهد داشت، اما فراموش نکنید که قبل از مصرف باید با پزشک مشورت کنید.

نحوه استفاده از ریشه شیرین بیان

شیرین بیان در قالب قرص های جویدنی، عصاره های مایع، کپسول، پودر و گیاه خشک شده در دسترس است. شیرین بیان به روش های مختلفی برای درمان استفاده می شود، مثلا:

مخلوط کردن گیاه با ژل مناسب پوست مثل ژل آلوئه ورا، برای کمک به درمان اگزما.
ریختن گیاه خشک شیرین بیان در آب گرم یا تهیه تی بگ های آماده که محتوی شیرین بیان هستند، برای تهیه چای مناسب درمان گلو درد.
اضافه کردن عصاره مایع شیرین بیان مایع به نوشیدنی و یا ریختن آن زیر زبان برای درمان زخم ها و یا مشکلات معده.
مصرف کپسول ها و قرص های جویدنی شیرین بیان طبق دستورالعمل های درج شده روی بسته بندی یا مشورت با یک پزشک در این زمینه.

توجه داشته باشید که نباید بدون مشورت با پزشک، از آبنبات ها یا چای های شیرین بیان به مدت طولانی مصرف کنید. اگر نگران فشار خون یا کمبود پتاسیم بدنتان هستید، بهترین نحوه استفاده از شیرین بیان مصرف مکمل های بدون گلیسیریزین یا DGL است، البته با مشورت و هماهنگی با پزشک.

به گزراش «بهپو» و به نقل از «وبمد» و «مدیکال نیوز تودی»، شیرین بیان از قدیم الایام جزو دارو های باستانی محسوب می شود و فواید بالقوه چشمگیری را در مطالعات بالینی و آزمایش های آزمایشگاهی نشان داده است. با اینکه این گیاه می تواند در درمان نوع خاصی از عارضه مفید باشد، اما همیشه باید برای مصرف آن با پزشک مشورت کنید تا مطمئن شوید با هیچ دارویی تداخل ندارد و یا عوارض جانبی نامطلوبی ایجاد نمی کند./