رابطه ساعت بیولوژیک بدن و آرتروز

محققان بتازگی کشف کرده اند غضروف های بدن نیز از نوعی ساعت بیولوژیک تبعیت می کند که اختلال در عملکرد آن به نوعی با بیماری آرتروز در ارتباط است.

ساعت بیولوژیکی بدن با کمک گیرنده‌های نوری، غده صنوبری و بخشی از هیپوتالاموس تنظیم می‌شود. غده صنوبری نوعی بافت مخروطی در عمق مغز است و هورمون ملاتونین را ترشح می‌کند. ملاتونین با چرخه روزانه خواب و بیداری در ارتباط است.
عملکرد ساعت بیولوژیکی به این صورت است که پس از آن که گیرنده های نوری پیغام دریافت نور را به هیپوتالاموس مغز مخابره کردند، هیپوتالاموس فرمان ترشح ملاتونین را می دهد. هنگام شب با کاهش درجه حرارت و نور، میزان ملاتونین افزایش می یابد و شخص احساس خستگی می کند. در بسیاری از افراد مسن که میزان ترشح ملاتونین کاهش پیدا می کند، ساعت های خواب و بیداری نیز بالطبع دستخوش تغییر می شود، اما محققان بتازگی کشف کرده اند غضروف های بدن نیز از نوعی ساعت بیولوژیک تبعیت می کند که اختلال در عملکرد آن به نوعی با بیماری آرتروز در ارتباط است.

تازه ترین تحقیقات

تحقیقات دانشمندان دانشگاه منچستر نشان داده تمرینات منظم ورزشی، وعده های غذایی مشخص و سرد و گرم کردن دوره ای مفاصل می تواند علائم بیماری آرتروز را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. این تحقیقات در عین حال می تواند این مساله را تشریح کند که چرا افراد مسن بیشتر از دیگران مستعد آرتروز هستند. آرتروز یا همان اسئوآرتریت نوعی بیماری مفصلی شایع است که به تحلیل رفتن غضروف و حتی ورم مفاصل منجر می شود. از آنجا که استخوان های بدن حرکت آسان خود را مدیون غضروف ها هستند، لذا بدیهی است اگر به هر دلیل غضروف ها تحلیل روند، آن گاه حرکت استخوان ها بسیار سخت و دردناک خواهد بود. بررسی های پزشکی نشان داده احتمال ابتلا به آرتروز در افراد بالای 65 سال بیشتر از دیگران است. در انگلستان حدود شش میلیون نفر به آرتروز مبتلا هستند در حالی که در ایران بر اساس آماری که در بیست و چهارمین کنگره فیزیوتراپی در اردیبهشت ماه 92 اعلام شده، این رقم حدود 10 درصد از بزرگسالان جامعه را در برمی گیرد. متاسفانه تاکنون مکانیسم های تاثیرگذار در ایجاد این بیماری بخوبی شناخته نشده و بنابراین روش های درمان نسبتا محدودی نیز ارائه شده است.

تازه ترین تحقیقات روی غضروف ها و مفاصل

تیم تحقیقاتی دانشکده علوم دانشگاه منچستر برای نخستین بار تصدیق کرده سلول های غضروفی تابع یک ساعت خاص بدنی هستند. این ساعت عملکرد ژن هایی که حرکات بافت ها را تحت کنترل دارند، مشخص می کند. برمبنای این ساعت، ژن ها یا در حالت فعال هستند یا در حالت غیرفعال. محققان باور دارند ریتم ساعت غضروفی از طرق بخصوصی می تواند تشریح کند چرا بیمارانی که از آرتروز رنج می برند، در ساعات مشخصی از روز وضع وخیم تری دارند و در ساعت دیگر این شرایط حاد تا حدودی تخفیف پیدا می کند. دکتر کینگ جون منگ و همکارانش پس از بررسی بافت غضروفی در موش های پیر دریافتند ساعت غضروفی آنها 40 درصد ضعیف تر از موش های جوان است. این ایده به ذهن محققان خطور کرد که خرابی این ساعت مسلما می تواند به نوعی با افزایش احتمال خطر ابتلا به آرتروز در سال های آینده زندگی ارتباط داشته باشد. دانشمندان سپس سلول های غضروفی آسیب دیده از آرتروز را دقیق تر مورد بررسی قرار دادند و متوجه شدند اجزا و ترکیبات ساعت غضروفی بدن در طول مراحل ابتدایی بیماری بشدت دستخوش تغییر شده است. در ادامه این تحقیقات دانشمندان بررسی کردند اگر ریتم ساعت بدن را به تقلید از تغییرات درجه حرارت بدن در طول روز به صورت مصنوعی تغییر دهند، آن گاه واکنش بافت ها و بویژه سلول های غضروفی در بدن انسان و موش های آزمایشگاهی چه خواهد بود.

درمان های موثر و تاثیرات ماندگار

نتایج تحقیقات حاکی از آن بوده که با افزایش درجه حرارت به میزان 2 درجه و با یک فاصله زمانی حدود 12 ساعته، گویی ساعت بدن در سلول ها دوباره به کار می افتد و در شرایط باثبات تری به کار خود ادامه می دهد. این آزمایش ها به منظور گرفتن تائید نهایی سه مرتبه تجدید شد و نتایج همچنان بدون هیچ تغییری، یافته های اولیه را تائید کرد. در عین حال نتایج نشان داد تاثیر این تغییرات حتی بعد از آن که سیکل تغییر درجه ـ حرارت حذف شد نیز به مدت پنج تا هفت روز در بدن باقی ماند. دکتر منگ معتقد است ادامه تحقیقات می تواند بیانگر این مساله باشد که چگونه می توان تاثیر این تغییرات را در طول مدت زمان بیشتری حفظ کرد. وی می افزاید: «تحقیقات ما حاکی از آن است که با تحمیل و تغییر یک ریتم جدید به منظور ارتقای کارکرد ریتم داخلی غضروف ها می توان در عمل ساعت غضروف های پیرتر را دوباره تنظیم کرد. این کار از طریق استفاده از رویکردهای سیستمیک نظیر تمرینات منظم، دفعات غذایی محدود و مشخص و در نهایت از طریق هدف قرار دادن خود مفاصل به واسطه گرمایش و سرمایش های منظم امکان پذیر خواهد بود.» دکتر منگ در ادامه تشریح کرد تحمیل ریتم جدید می تواند تاثیر بارزی روی نحوه مدیریت این بیماری در آینده داشته باشد و احتمالا تحقیقات آینده می تواند نقش موثری در درمان قطعی این بیماری داشته باشد.

مصرف داروها مطابق با ساعت بدن

این تحقیق همچنین خاطر نشان می کند اگر مصرف دارو بر اساس زمان مناسب ساعت غضروفی تنظیم شود، آنگاه بالطبع کارایی آن هم افزایش پیدا خواهد کرد. بدیهی است مصرف درست دارو در زمان مشخص می تواند باعث کاهش مصرف دوز دارو و حتی کاهش اثرات منفی جانبی آن نیز شود. دکتر منگ که یکی از اعضای هیات تحقیقات دارویی دانشگاه منچستر است، سال هاست روی ساعت های بدن تحقیق می کند. وی معتقد است مدارک زیادی دال بر تائید تاثیر ساعت های منظم بدن وجود دارد. دکتر منگ می افزاید: «تحقیقات نشان می دهد تغییراتی نظیر تغییر ساعت کاری یا حتی پرواززدگی (وضعی که در آن تنظیم خواب فرد بعد از پرواز طولانی و به علت اختلاف ساعت مقصد و مبدا بر هم می خورد) می تواند عملکرد صحیح ساعت بیولوژیکی بدن را مختل کند. این نوع اختلالات تاثیر بسزایی در برهم خوردن شرایط طبیعی زندگی فرد و ایجاد مشکلاتی همچون چاقی مفرط یا فربهی، بیماری های قلبی ـ عروقی، سرطان و حتی بر هم خوردن وضع روانی فرد دارند.» دکتر منگ در سخنان خود خاطر نشان می کند گام بعدی تحقیقات اثبات این فرضیه است که آیا اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن می تواند عامل ایجاد بیماری آرتروز باشد یا خیر. نتایج کنونی این تحقیقات به طور مفصل در مجله آرتروز و رماتیسم چاپ شده است.

اختلال در ریتم طبیعی بدن با افزایش سن

یکی دیگر از همکاران دکتر منگ به نام پروفسور ری بوت هندفورد که بیشتر از 20 سال است در مورد غضروف ها و بیماری آرتروز تحقیق می کند، می گوید که آرتروز یک بیماری بسیار پیچیده است که به واسطه عوامل گوناگونی ایجاد می شود، اما با وجود این پزشکان می دانند یکی از عوامل عمده آن بالا رفتن سن در فرد است. یافته های اخیرنشان می دهد سلول های غضروفی نیز از یک ریتم شبانه روزی تبعیت می کنند و این ریتم با افزایش سن به طور شگفت انگیزی ضعیف و ضعیف تر می شود. همین مساله به محققان کمک می کند که بتوانند علت تشدید این بیماری را در سن های بالا تشریح کنند.

جمع بندی

رابطه تغییرات ساعت غضروفی و آرتروز موضوع تحقیقات آینده خواهد بود و بر این اساس توجه عمده ای نیز روی راه های گوناگون درمانی معطوف خواهد شد. دانشمندان تاکنون تنها توانسته اند 4 درصد از ژن های غضروفی یعنی در حدود 615 ژن را که در هر 24 ساعت دستخوش تغییرات عمده ای می شوند، شناسایی کنند. آنها معتقدند که رابطه بسیاری از این ژن ها با بیماری آرتروز یک امر بدیهی است. تیم تحقیقاتی دکتر منگ بعد از انجام این تحقیقات موفق به دریافت هزینه پژوهشی به ارزش معادل نیم میلیون پوند شده است. این بودجه قرار است در آینده بر ارائه راه های درمان متمرکز شود. دکتر منگ در خاتمه می افزاید هدف تیم تحقیقاتی آن است که بتواند بر اساس ساعت بیولوژیکی بدن داروهایی با کارایی هر چه بیشتر را به بیماران معرفی کند./