آشنایی با مفهوم سنجش تراکم استخوان

سنجش تراکم استخوان عبارت است از روش های تشخیص میزان تراکم معدنی استخوان که از این روش معمولا به جهت پیشگیری از شکستگی های استخوان استفاده می شود.

سنجش تراکم استخوان چیست؟

در مطالعات مختلف بارها از پوکی استخوان به عنوان یک بیماری پیچیده نام برده شده است که عوامل متعددی مانند ژن ها و عوامل محیطی متعدد در بروز آن موثر هستند. از آنجایی که این بیماری تا زمان بروز شکستگی قابل شناسایی نمی باشد و در نهایت با بروز شکستگی در عضو قابل تشخیص می باشد به عنوان بیماری خاموش خوانده می شود.
در سرتا سر دنیا پوکی استخوان عامل بیش از 9/8 میلیون شکستگی در استخوان می باشد به طوری که هر 3 ثانیه یکبار یک استخوان بر اثر پوکی استخوان می شکند.
سنجش تراکم استخوان عبارت است از روش های تشخیص میزان تراکم معدنی استخوان که از این روش معمولا به جهت پیشگیری از شکستگی های استخوان استفاده می شود.

روش های تشخیص استحکام استخوان چیست؟

استحکام استخوان به 2 عامل تراکم معدنی استخوان و کیفیت استخوان بستگی دارد. کیفیت استخوان در حال حاضر قابل سنجش نمی باشد بنا بر این تنها روش برای ارزیابی استحکام استخوان سنجش تراکم معدنی استخوان (bone Mineral densitometry) می باشد.
سنجش تراکم استخوان به 2 روش انجام میشود روش اول رادیوگرافی ساده می باشد و روش دوم استفاده از دستگاه سنجش تراکم استخوان.

رادیوگرافی ساده:

در این روش از استخوان کمر یا دست یا لگن یک عکس رادیوگرافی انداخته می شود ولی عیب عمده این روش این است که تا زمانی که حداقل 30 درصد توده استخوانی از دست داده نشود در عکس رادیوگرافی چیزی نمایش داده نمی شود بنابر این میزان خطا در این روش بسیار بالاست و بیشتر به تبحر و قضاوت شخص رادیولوژیست بستگی دارد.

دستگاه سنجش تراکم استخوان:

DEXA که مخفف عبارت Dual Energy X-ray Absorptiometry است روشی است که از اشعه ایکس برای سنجش تراکم استخوان استفاده میکند و به عنوان روش استاندارد طلایی از آن یاد می شود. در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به سمت استخوانی که قصد سنجش تراکم آن را دارند فرستاده میشود. مقداری از اشعه توسط استخوان جذب شده و مقداری از آن از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر بدن خارج میشود. مقدار هر کدام از این دو اشعه بعد از خروج از بدن توسط یک گیرنده اندازه گیری میشود. هرچه تراکم استخوانی بیشتر باشد ( به این معنی که خلل و فرج و فضاهای های ریز داخل استخوان کمتر باشند) مقدار بیشتری از اشعه ایکس را جذب کرده و اجازه عبور اشعه کمتری را میدهد و مقدار اشعه کمتری به گیرنده می رسد. اشعه دریافتی به توسط گیرنده یا دتکتورDetector به یک کامپیوتر رفته و در آنجا مقیاس مقدار اشعه به مقیاس میزان تراکم استخوان تبدیل میشود. استفاده از دو منبع اشعه ایکس به منظور دقیقتر کردن اندازه گیری است.
سنجش تراکم استخوان با استفاده از روش DXA معمولا در 2 ناحیه مهره های کمر و لگن اندازه گیری می شود و در برخی موارد با نظر پزشک فوق تخصص از استخوان ساعد هم اسکن می شود.
دلیل اینکه این نقاط برای سنجش انتخاب شده است این است که این نقاط بیشتر در معرض شکستگی قرار می گیرد.

معرفی دستگاه های سنجش تراکم استخوان موجود:
بطور کلی در دنیا 3 دستگاه معتبر جهت سنجش تراکم استخوان وجود دارد که به ترتیب کیفیت و دقت عبارت اند از

دستگاه لونار (Lunar)
دستگاه هالوجیک (Hologic)
دستگاه نورلند (norland)

هر 3 دستگاه ساخت کشور آمریکا هستند. دستگاه نورلند معمولا در کشور های کمتر توسعه یافته استفاده می شود. دستگاه های دیگر موجود در مراکز درمانی معمولا ساخت کشورهای چین و کره و ایتالیا هستند که بطور کلی غیر قابل اعتماد هستند و درصد خطای بالایی دارند.

در گزارش سنجش تراکم استخوان چه چیزی نوشته شده است؟

گزارش سنجش تراکم استخوان معمولا حداقل از 4 بخش تشکیل می شود قسمت اول در گزارش سنجش تراکم استخوان عکس ناحیه تصویر برداری شده است. این عکس به خودی خود فاقد اعتبار است و به دکتر نمایی از شکل و شمایل استخوان ارائه می دهد.

قسمت دوم در گزارش عبارت است از یک گراف با چند طیف رنگی مختلف (که در دستگاه های مختلف این طیف رنگی متفاوت می باشد) و در این گراف معمولا یک نقطه شاخص وجود دارد که بسته به میزان تراکم استخوان جای این نقطه تغییر می نماید.

قسمت سوم عبارت است از جدول آنالیز میزان تراکم استخوان.
این جدول در دستگاه های مختلف ممکن است اشکال مختلفی داشته باشد ولی چند فاکتور ثابت بین تمامی دستگاه ها وجود دارد که در زیر توضیح می دهیم:
T-score : این شاخص عبارت است از میزان تراکم استخوان فرد با میزان تراکم استخوان یک فرد سالم بالغ با حداکثر تراکم استخوانی. میزان T-score بصورت زیر محاسبه می شود

T-score > -1.0 = نرمال
T-score < -1.0 > -2.5 = استئوپنیا
T-score < -2.5 = پوکی استخوان

Z-score : این شاخص عبارت است از میزان تراکم استخوان فرد با میزان حداکثر تراکم استخوان یک فرد سالم در گروه سنی همان فرد/.

این مقاله توسط متخصصین مرکز سنجش تراکم استخوان کرج تدوین شده است.