همه چیز در مورد قولنج کمر و گرفتگی عضلات

قولنج در قسمت پشتی کمر به دلایل خاصی به وجود می آید و اغلب علت آن اسپاسم و کشیدگی عضلات است. صدایی هم که به اصطلاح هنگام شکستن قولنج به گوش می رسد ناشی از ترکیدن حباب مفاصل است.

«قولنج» در قسمت پشتی کمر به موجب عوامل خاصی پدید می آید. زمانی که میان ماهیچه های پشتی کمر و استخوان کتف ساییدگی ایجاد می شود، ماهیچه ها با فشار از جای خود خارج می شوند. در اکثر موارد استخوان های پهن شانه به ماهیچه های پشتی کمر فشار و کشش وارد کرده و آنها را از جای خود خارج می نمایند. در این حالت ماهیچه هایی که دچار کشیدگی شده اند برای محافظت از خود حالت گرفتگی و سفتی پیدا می کنند. سخت و محکم شدن عضلات فوق سبب ایجاد قولنج می شود.
قولنج عضلانی البته نشانه یک بیماری مشخص نیست، به طوری که گاهی علت آن کشیدگی و اسپاسم ناگهانی و دردناک گروهی از عضلات بدن است. عضلاتی که بیشتر دچار این حالت می‌شوند، عضلات اطراف ستون مهره‌ها و عضلات گردن هستند. در این حالت عضله نسبت به لمس دردناک و حساس می‌شود و به همین خاطر فرد نمی‌تواند مثل گذشته بدن خود را حرکت دهد. تقریبا همه آدم‌ها در طول زندگی خود کشیدگی عضلانی را تجربه می‌کنند. اسپاسم‌های عضلانی می‌توانند به علت کم‌آبی پس از ورزش‌های سنگین، استفاده زیاد و طولانی از عضلات، آسیب‌های فیزیکی و همچنین کمبود بعضی مواد معدنی مثل منیزیم و کلسیم رخ دهند. علاوه بر این اسپاسم عضلانی می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های اعصاب و روان باشد. مخصوصا اگر به طور متناوب و در شرایط خاص تکرار شود. هرچند اسپاسم عضلانی در اغلب اوقات ناشی از علل چندان خطرناکی نیست اما در صورت تکرار باید آسیب‌های مغزی، فشار به روی نخاع در ستون فقرات و حتی بیماری ‌هایی چون ام.‌اس را از نظر دور نداشت.

بیشتر بخوانید: نکاتی مفید در مورد کمر درد

این صدا از کجا می آید؟

مام آنچه ما از قولنج به یاد داریم به گرفتگی ‌های عضلانی ختم نمی‌شود. در حقیقت بیشتر اوقات قولنج را با صدای قولنج شکستن می‌شناسیم و اما این صدا از کجا می‌آید؟ و چرا ما از شنیدن آن احساس لذت و راحتی می‌کنیم؟

اولین بار در سال ۱۹۷۱ دو دانشمند آلمانی پس از وارد آوردن یک نیروی کششی به مفصل بین انگشت و کف دست شکل‌گیری حباب‌های گازی را در مفصل اثبات کردند. مفاصل بدن ما به وسیله یک بافت پوششی فرا گرفته شده است که به آن کپسول مفصلی می‌گوییم. در داخل این کپسول مایعی وجود دارد که با ایجاد حالت لغزندگی باعث حرکت آسان‌تر استخوان‌ها کنار هم می‌شود. مواد معدنی و گازهای گوناگونی در این مایع محلول‌ هستند. حرکات مفصلی در طی فعالیت‌‌های معمول، موجب افزایش حجم مفصل و کاهش فشار مایع مفصلی می‌شود. کاهش فشار باعث یک حالت مکش در داخل فضای مفصل شده و گاز‌های محلول در مایع به صورت حباب درمی‌آیند. ایجاد این حباب‌ها باعث تحریک گیرنده ‌های عصبی داخل مفصل می‌شود و به این ترتیب مغز از پیدایش یک حالت غیر طبیعی در مفصل اطلاع پیدا می‌کند. حال می‌توان فهمید که چرا ما پس از مدتی فعالیت دوست داریم قولنج مفاصل خود را بشکنیم. در حقیقت ما به طور ناخود آگاه تلاش می‌کنیم پیام ناراحت‌کننده‌ای را که از مفصل‌ها به مغزمان مخابره شده است، رفع کنیم. به این ترتیب با ایجاد کشش مفاصل خود در حداکثر دامنه حرکت آنها، سعی می‌کنیم که این حباب‌ گازی را بترکانیم و وقتی حباب گازی می‌ترکد، همان صدای معروف و خوشایند شنیده می‌شود. به خاطر همین فرآیند تشکیل حباب است که پس از قولنج شکستن و یا همان ترکاندن حباب تا مدتی با هر حرکتی هم هیچ صدایی از مفصل ما بیرون نمی‌آید چون تشکیل دوباره حباب نیازمند گذشت زمان است. و اما ماجرا برای برخی افراد به همین جا ختم نمی‌شود. آرام آرام با تکرار این کار برخی از ما نه به خاطر روان‌تر شدن حرکت مفصل‌های خود که تنها برای لذت بردن از صدای ترکیدن به جان مفاصل خود می‌افتیم، به طوری که تا صدای تازه‌ای از مفاصل خود نشنویم، دست‌ بردار نیستیم.

بیشتر بخوانید: حباب های مفاصل را نترکانید

بیشتر بخوانید: حبابی که می ترکد، مفصلی که صدا می دهد

آیا باید از این صدا ترسید؟

یافته‌های اثبات شده چندانی وجود ندارند که نشان‌ دهند شکستن عادتی مفاصل نهایتا موجب آرتریت آنها می‌شود اما در عوض ثابت شده است که با تحت کشش قرار دادن مفاصل بافت‌های اطراف مفصل همچون عضلات، رباط ‌ها و تاندون‌ها آسیب می‌بینند و در نتیجه در طولانی ‌مدت امکان حرکات ظریف برای فرد سلب می‌شود. از طرف دیگر آسیب بافت‌های حمایتی اطراف مفصل دامنه حرکت آن را به ‌طور غیر طبیعی افزایش می‌دهد و احتمال در رفتگی آن را بالا می‌برد. با تمام این تفاصیل، حرکت دادن ناگهانی گردن یا ستون فقرات برای بیرون کشیدن صدا از آنها به هیچ عنوان منطقی به نظر نمی‌رسد. حرکت سریع گردن می‌تواند به آسیب شریان‌های تغذیه‌کننده مغز و سایش تدریجی مهره‌ها منجر شود. آسیب دیدن مهره‌های گردنی می‌تواند آن ‌قدر خطرناک و فاجعه‌ بار باشد که هر انسان عاقلی را از خیر این صدای خوشایند منصرف کند.

شاید نتوان با قطعیت از عوارض طولانی ‌مدت شکستن قولنج مفاصل سخن گفت اما یک توصیه را باید بی‌تردید پذیرفت:"لطفا برای شکستن قولنج خود از فرد دیگری استفاده نکنید!" اگر تا امروز هنگام گرفتن عضلات پشت شما از کسی تقاضا می‌کردید که روی ستون فقرات‌تان راه برود و حالا سالم هستید، فقط باید گفت که آدم خوش‌ شانسی بوده‌اید!

درمان قولنج

همان‌طور که طیف گسترده‌ای از علل باعث ایجاد قولنج می‌شوند، درمان و پیشگیری از آن هم راه‌های گوناگونی دارد. اگر گرفتگی، درد و محدویت حرکت شما ناشی از اسپاسم و کرامپ عضلانی باشد، باید به شناخت علت و درمان آن پرداخت. برای مثال برخی دارو های پایین ‌آورنده کلسترول خون، داروهای پر فشاری خون و داروهای ضد آلزایمر و پارکینسون می‌توانند موجب گرفتگی‌ های عضلانی شوند. اگر داروی خاصی را به‌ طور مرتب مصرف می‌کنید و دچار گرفتگی‌ عضلانی شده‌اید، شاید عاقلانه‌ترین کار ممکن مراجعه به پزشک‌تان باشد. در هر حال فارغ از دلایل زمینه‌ای مهم، اغلب گرفتگی‌های عضلانی با انجام مانورها و حرکات کششی برطرف می‌شوند و نیازی به مصرف دارو نیست. اگر به ‌طور مکرر دچار گرفتگی عضلانی می‌شوید و پس از بررسی ‌های لازم علت خطرناکی یافت نشده است، می‌توانید با مشاوره با یک کارشناس فیزیوتراپی نرمش‌ها و حرکت‌های کششی مفید را یاد بگیرید. بهتر آن است که این مانورها را هنگامی که دچار مشکل نیستید، تمرین کنید و در موقع گرفتگی عضلانی تازه به فکر یاد گرفتن و امتحان کردن آنها نیفتید‍! اگر پس از انجام حرکات ورزش سنگین و طولانی ‌مدت دچار گرفتگی عضلانی شده‌اید، محتمل ‌ترین علت به هم ریختن تنظیم آب و الکترولیت ‌های بدن شماست. بهتر است فورا مایعات و املاح بدن خود را با نوشیدنی ‌های مفید جایگزین نمایید و در نوبت ‌های بعدی پیش از شروع فعالیت ورزشی نیز به میزان کافی مایعات استفاده کنید. همچنین ماساژ ناحیه‌ای که دچار اسپاسم شده است یا گذاشتن کیسه یخ نیز می‌تواند موثر باشد.

استفاده از داروهای ضدالتهاب و شل‌کننده‌های موضعی عضلانی معمولا آخرین اقدامی است که می‌توان در خانه انجام داد. هر چند که بهتر آن است لااقل برای اولین بار به وسیله پزشک توصیه شده باشند. به هر ترتیب استفاده از پمادهای سالسیلات و پیروکسیکام می‌توانند در این شرایط موثر واقع شوند اما اگر قولنج شما به علت تشکیل همان حباب‌های عجیب هم باشد، راه درمان و پیشگیری مسابقه برای شکستن قولنج نیست. بهترین کار این است که با تنظیم یک برنامه منظم ورزش‌های کششی تدریجا قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات و مفاصل بدن خود را بالا ببرید و حداکثر دامنه حرکت آنها را افزایش دهید.

بیشتر بخوانید: ورزشهایی برای پیشگیری از کمر درد

وقتی قولنج، آدم می‌کشد

باور کردنش خیلی ساده نیست اما اگر به فهرست‌ها مراجعه کنیم، متوجه می‌شویم که بوعلی سینا و محمد بن ‌زکریای رازی هر کدام یک کتاب مستقل و مفصل در مورد قولنج نوشته‌اند. البته در آن زمان کارشان چندان هم عجیب نبود. قولنج یکی از مهم ‌ترین بیماری‌های روزگار آنها به حساب می‌آمد. بسیاری از بیماری‌ هایی که امروز می‌شناسیم در آن زمان همه با هم قولنج نامیده می‌شدند. کلمه قولنج از ریشه قولون یا همان colon یونانی گرفته شده است. در علم پزشکی قدیم به دردهای پیچشی و ناراحت‌کننده شکم و اعضای مجاورش بدون آنکه دلیل واقعی آن را بدانند، قولنج می‌گفتند. با این حساب هر عضوی در کنار بیماری‌ها یک قولنج هم داشت. مثل قولنج کلیه، قولنج کبد، قولنج روده، قولنج نوزادی و... هر چند بسیاری از این قولنج‌ها در دنیای جدید به عنوان یک بیماری خطرناک و تمام عیار شناخته می‌شوند اما جالب این است که برخی هم درست مثل قولنج‌های عضلانی روزگار ما به دلیل انقباضات عضلانی رخ می‌دهند. البته این بار انقباض عضلات صاف مثلا قولنج نوزادان به دلیل پاسخ نارس مغز نوزاد به فرآیندهای گوارشی پدید می‌آید و فرمان مغز موجب انقباض بیش از اندازه عضلات شکم و احساس درد شدید نوزاد و گریه‌های پایان ‌ناپذیر او می‌شود و یا اینکه قولنج روده کم و بیش همان سندرم روده تحریک‌پذیر است که به دلیل اسپاسم‌های گاه و بی‌گاه عضلات صاف روده ایجاد می‌شود. در روزگار ما دیگر کسی از شنیدن نام قولنج وحشت نمی‌کند اما اگر واقعا می‌خواهید به ابهت و جایگاه قولنج در قرن‌های پیش از این پی ببرید، کافی است بدانید که ابوعلی سینا، یعقوب لیث و دکتر سعید نفیسی همگی به علت قولنج از دنیا رفته‌اند.

چه ماهیچه هایی در این حالت تحریک می شوند و دلیل آن چیست؟

اگر شما راست دست باشید، به طور حتم در بیشتر ساعات شبانه روز دست راست خود را در مقابلتان قرار می دهید تا به واسطه آن بتوانید کارهای مختلفی از قبیل نوشتن، کار کردن با رایانه، و سایر امور فیزیکی را انجام دهید. درست است؟
هنگامیکه دست برای مدت زمان زیادی در جلوی بدن قرار می گیرد، عضلات جلویی بازو و قفسه سینه منقبض شده و در کوتاهترین حالت خود قرار می گیرند. زمانیکه به طور مداوم بدن خود را در این موقعیت قرار دهید، با گذشت زمان ماهیچه ها کوچک و سفت می شوند چراکه شما آنها را بطور دائمی در وضعیت جمع شدگی نگه داشته اید و عضلات نیز به این وضعیت عادت می کنند.
از دلایل دیگر ایجاد قولنج می توان به افتادگی دائمی شانه ی دست راست اشاره کرد. این امکان وجود دارد که فرد به دلیل موقعیت خاص قرار گرفتن میز کار، طرز نشستن بخصوص بر روی صندلی، و یا خوابیدن متداوم بر روی سمت چپ بدن همواره شانه سمت راست خود را در حالت افتادگی نگه دارد. کلیه ی این مسائل دست به دست هم می دهند و سبب می شوند که ماهیچه های قسمت راست بدن شما به ویژه از شانه تا شکم کوتاه شوند. این کوتاه شدگی عضلات به استخوان های پهن شانه فشار وارد کرده و استخوانها هم برای از بین بردن این فشار به عضلات پشتی کمر کشش وارد می کنند و این امر نهایتاً منجر به ایجاد "قولنج" می شود.
می توان نتیجه گرفت که احتمال دارد ماهیچه ها از سه قسمت مختلف سبب ایجاد کشیدگی استخوانهای شانه شوند:
۱) انقباض ماهیچه های جلویی - که در قسمت رویی بدن قرار دارند و استخوان شانه در نزدیکی استخوان گردن به آن ماهیچه ها متصل شده است.
۲) انقباض ماهیچه های خارجی (پهلویی) – که پایین چال زیر بغل و کنار دنده ها قرار گرفته اند.
۳) انقباض ماهیچه های زیرین – که به ماهیچه های پشت دنده ها اطلاق می شود.

بیشتر بخوانید: خطر سکته مغزی با شکستن قولنج گردن

ابتدا باید ماهیچه را آزاد کرد

انجام حرکات کششی برای رهایی از درد مفید بوده و به شما کمک می کند، اما ماساژ دستی خیلی زودتر ماهیچه های کشیده شده را آزاد می کند. با این وجود اگر امکان ماساژ را ندارید، مطمئناً با اجرای حرکات کششی نیز می توانید درد را از بین ببرید.
از جمله حرکات کششی که در این زمینه مفید می باشد، بالا بردن دست تا بالای سر است. در این حالت دست خود را در کنار سر قرار داده، آنرا از آرنج هم کنید و با دست دیگر به آرنج خود نیرو وارد کنید. همچنین می توانید دست های خود را به صورت افقی به سمت پشت و بیرون برده، کف دست ها را در قسمت پشت بدن بهم رسانده و تا جاییکه می توانید آنها را بالا بیاورید تا ماهیچه های قفسه سینه باز شده و کشیده شوند. کلیه ی حرکات کششی را می توانید برای هر دو طرف بدن انجام دهید، اما دقت داشته باشید که می بایست حرکات را برای قسمتی که دچار کوتاه شدگی و افت عضلانی شده است 4برابر بیشتر تکرار کنید.
از روش های پیشگیرانه هم می توان به تقویت عضلات بین مهره ها و شانه اشاره کرد. این کار به رفع مشکل شما نیز کمک می کند زیرا اگر ماهیچه هایی که دچار اسپاسم شده اند، تقویت شوند، خیلی راحتتر می توانند جای خود را حفظ کنند. تقویت این عضلات از بروز دردهای آتی نیز جلوگیری بعمل می آورد.
با رها سازی ماهیچه های مذکور کشیدگی و کوفتگی عضلات التیام پیدا کرده و درد از بین می رود./