سالک چیست و چگونه منتقل می شود؟

سالک، یک بیماری پوستی است که به‌وسیله گزش پشه خاکی آلوده به نوعی انگل، منتقل می‌شود. پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه‌خاکی آلوده، برجستگی کوچک قرمزرنگی ظاهر می‌شود که به‌تدریج بزرگ و بزرگ‌تر شده و مرکز آن زخم می‌شود. ضایعات معمولا بدون درد و خارش است.

سالک در بسیاری از نقاط ایران وجود دارد؛ در سال ۹۷ آمار ابتلا به سالک ۱۵ هزار و ۷۴۱ مورد گزارش شده است و استان‌های اصفهان با ۳۵۸۰ مورد، فارس با ۲۹۶۲ مورد، خراسان رضوی با ۱۷۵۹ مورد، گلستان با ۱۴۵۸ مورد، خوزستان با ۱۴۳۷ مورد و استان کرمان با ۷۲۲ مورد بیشترین موارد ابتلای جدید به سالک را داشتند.

به گزارش «بهپو»، سالک، یک بیماری پوستی است که به‌وسیله گزش پشه خاکی آلوده به نوعی انگل، منتقل می‌شود. سالانه حدود 2 میلیون مورد این بیماری در سراسر دنیا و از جمله ایران اتفاق می‌افتد. سالک در ایران در بسیاری از نقاط وجود دارد.

ضایعه سالک به شکل یک زخم بدشکل ممکن است بیشتر از یک سال باقی بماند. این زخم ممکن است آثار بد روانی در بیمار حتی پس از بهبود داشته باشد. در برخی موارد ضایعه با تهاجم به پلک و بینی ممکن است باعث ایجاد زخمی ماندگار در چهره یا تغییر شکل شدید در بیمار شود. همچنین بروز عفونت ثانویه با باکتری‌ها، ممکن است عوارض شدیدی ایجاد کند.

راه های انتقال سالک

سالک در واقع نوع پوستی بیماری لیشمانیاز یا لیشمانیوز است. این بیماری انگلی توسط انگل های لیشمانیا که با گزش پشه خاکی فلبوتومین منتقل می شوند ایجاد می شود. این پشه‌خاکی بسیار کوچک و اندازه آن حدود یک‌سوم پشه‌های معمولی است و به سختی دیده می‌شود. بیماری لیشمانیوز به صورت مخاطی و احشایی هم دیده می شود.

در ایران 2 نوع سالک شهری -نوع خشک- و روستایی -نوع مرطوب- وجود دارد. در سالک نوع شهری -خشک- مخزن بیماری عمدتا بیماران مبتلا و به‌طور تصادفی سگ‌ها هستند. به این ترتیب پشه‌خاکی ماده پس از خونخواری از فرد بیمار آلوده می‌شود و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری خواهدشد. در سالک نوع روستایی -مرطوب- موش‌های صحرایی مخزن بیماری هستند و پشه‌خاکی ماده پس از خونخواری از موش صحرایی مبتلا، آلوده می‌شود و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری خواهدشد.

بیماری سالک از طریق ترشحات پوستی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود. ابتلا به بیماری فقط از راه نیش پشه خاکی آلوده به انگل لیشمانیا امکان‌پذیر است و تماس پوستی فرد مبتلا به سالک با اعضای خانواده‌اش باعث انتقال بیماری نخواهد شد.

علایم سالک

پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه‌خاکی آلوده، برجستگی کوچک قرمزرنگی ظاهر می‌شود که به‌تدریج بزرگ و بزرگ‌تر شده و مرکز آن زخم می‌شود. ضایعات معمولا یکی است اما ممکن است متعدد نیز باشد. در سالک نوع روستایی ترشحات چرکی روی زخم وجود دارد و اطراف آن قرمز و برجسته است که به همین دلیل به آن نوع مرطوب گفته می‌شود.

در سالک نوع شهری ضایعه معمولا بدون ترشح و چرک است بنابراین به آن نوع خشک نیز می‌گویند. احتمال عفونت ثانویه با باکتری‌ها نیز وجود دارد. ضایعات معمولا بدون درد و خارش است.

درمان سالک

در گذشته مردم بر این باور بودند که زخم ناشی از گزش پشه خاکی یک‌ سال روی پوست می‌ماند و بعد خوب می‌شود. از این‌رو، نام این بیماری را سالک گذاشتند. درواقع مردم اعتقاد داشتند بیماری سالک خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند و قدرت سیستم ایمنی بدن به تدریج در برابر انگل این بیماری افزایش می‌یابد و کم‌کم آن را حذف می‌کند اما متاسفانه جوشگاه‌هایی که بیماری سالک روی پوست باقی می‌گذارد، شکل‌ بسیار بدی دارد و در حال حاضر با هیچ‌یک از تکنیک‌های مختلف لیزر، جراحی پلاستیک و زیبایی نمی‌توان آنها را از بین برد. هدف ‌درمانی بیماری سالک تشخیص و درمان به‌موقع و سریع است تا انگل نتواند بافت‌های زیرین پوست را بیشتر تخریب کند.

اگر سالک احشای داخلی بدن را درگیر کرده باشد، فرد درمان قطعی نیاز دارد ولی در نوعی که فقط پوست درگیر است شاید بتوان در شرایط خاصی بیماری را درمان نکرد؛ مثلا زمانی که تمام این شرایط وجود داشته باشد؛ ضایعات در حال بهبود باشد، تعداد ضایعات کم یا منفرد باشد، روی صورت نباشد، موجب محدودیت مفاصل نشده باشد، اندازه آن زیر 1 سانتی‌متر باشد، بیمار نقص ایمنی نداشته باشد، مخاط یا احشا درگیر نباشد و بیمار نگرانی زیادی از ضایعات نداشته باشد.

درمان سالک به 2 صورت موضعی و سیستمیک انجام می‌شود. درمان موضعی به‌صورت تزریق دارو در اطراف زخم یا انجماد آن با مواد خاص -کرایو- یا سوزاندن -هاپیرترمی- انجام می‌شود. درمان سیستمیک به شکل تزریقی یا خوراکی برای چند هفته باتوجه به نوع دارو -آنتی‌موآن 5 ظرفیتی، آمفوتریسین‌ب، میلتهفوسین، پارومومایسین، آزول‌ها- انجام می‌شود. پانسمان ضایعه سالکی در کنترل بیماری اهمیت خاصی دارد. پانسمان ضایعه ضمن پیشگیری از عوارض عفونی، باعث جلوگیری از آلوده شدن پشه‌خاکی و قطع زنجیره انتقال می‌شود، بنابراین لازم است محل زخم را روزانه 1 یا 2 بار با آب لوله‌کشی و صابون بشویید و زخم را پانسمان کنید.

خوشبختانه امروزه برخی درمان‌های تخریبی، فریز کردن، گرمادرمانی و... برحسب تعداد ضایعات برای بیماران در نظر گرفته می‌شود تا به‌موقع از تخریب بیشتر بافت جلوگیری کنند و جای کمتری روی پوست باقی بگذارند. بعد از اینکه بیماری کنترل و خاموش شد می‌توان از روش‌های درمانی زیبایی برای بهتر شدن جای زخم سالک استفاده کرد اما متاسفانه جوشگاه ایجادشده به طور کامل برطرف نخواهد شد.

فردی که یک بار به بیماری سالک مبتلا شده می‌تواند دوباره آلوده شود؟

اینکه ابتلا به سالک ایمنی کامل می‌دهد یا نه، هنوز مورد بحث پزشکان است اما این حالت معمولا بسیار کم اتفاق می‌افتد و احتمال ابتلای فردی که یک بار به سالک مبتلا شده بسیار کم است. ضمن اینکه ساکنان بومی منطقه تقریبا راه‌های پیشگیری از نیش پشه خاکی را می‌دانند و آنها را به کار می‌گیرند اما مسافرانی که به این مناطق سفر می‌کنند عمدتا از این مساله بی‌خبر هستند و بدون پشه‌بند در فضای باز می‌خوابند و همین مساله باعث ابتلای آنها به بیماری سالک می‌شود.

جلوگیری از نیش زدن پشه سالک

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، با رعایت موارد زیر می‌توان احتمال ابتلا به سالک را بسیار کاهش داد یا اصلا به آن مبتلا نشد:

● در مناطقی که این بیماری وجود دارد، حتی‌الامکان هنگام غروب آفتاب و شب‌هنگام از خانه خارج نشوید، چرا که در این زمان‌ها پشه‌خاکی حداکثر فعالیت را دارد.

● روی پنجره‌ها توری مناسب نصب و پشت درها پرده مناسب آویزان کنید تا امکان ورود پشه‌خاکی به خانه به حداقل برسد.

● هنگام غروب آفتاب و در طول شب از پشه‌بند با سوراخ‌های ریز یا آغشته به حشره‌‌کش استفاده کنید.

● برای از بین بردن پشه‌ها در اتاق‌ها از اسپری حشره‌کش استفاده کنید.

● در صورت بروز سالک درمان خود را جدی بگیرید.

● خانه خود را با فاصله مناسب از اصطبل دام‌ها بسازید.

● در جمع‌آوری و دفع مناسب زباله، نخاله‌های ساختمانی و تسطیح مخروبه‌ها که مکان‌های مناسبی برای تکثیر پشه‌خاکی هستند، دقت کنید و با مسوولان مربوطه همکاری داشته باشید.

● برای معدوم کردن جوندگان در نوع روستایی با مسوولان ذیربط همکاری کنید.

● در کنترل بیماری در سگ‌ها و نگهداری بهداشتی سگ‌ها در نوع شهری با مسوولان همکاری کنید.

با توجه به آمار ابتلا به سالک در ایران، محققان تلاش های زیادی در زمینه درمان و کنترل سالک انجام داده اند. به گفته «علیرضا فیروز»، رییس مرکز تحقیقات پوست و جذام دانشگاه علوم پزشکی تهران این مرکز در زمینه بیماری سالک کارهای تحقیقاتی زیادی انجام داده است. تلاش برای تولید داروی «سیناآمفولیش» با همکاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد یکی از این برنامه ها است که مراحل ارزیابی را با موفقیت گذرانده و مورد تأیید سازمان غذا و دارو قرار گرفته است. بخشی از بررسی و ارزیابی داروهای مفید مربوط به این بیماری از طرف اتحادیه اروپا در چهارچوب برنامه افق ۲۰۲۰ به این مرکز واگذار شده است. او همچنین از تلاش برای تولید واکسن سالک خبر داد و گفت: با وجود ابتلاء سالانه ۲۰ هزار نفر ابتلا به این بیماری هنوز درمان قاطع و کم عارضه برای این بیماری وجود ندارد ما در تلاشیم که با تولید واکسن کنترل این بیماری را راحت‌تر کنیم./