آیا بیماری های چشم باعث سردرد می شود؟

گرچه عیوب انکساری و انحراف چشم مخفی باید در صورت وجود تصحیح شوند و گاهی تصحیح آنها به بهبود سردرد کمک می‌کند، در اغلب موارد سردرد ربطی به شماره عینک فرد ندارد.

اگر مکررا دچار سردرد می‌شوید، حتما دوستان و اطرافیان به شما توصیه می‌کنند که برای معاینه چشم و کنترل شماره عینک به چشم پزشک مراجعه کنید. اما آیا واقعا مشکلات چشمی می‌توانند باعث ایجاد سردرد شوند؟
یک عقیده عمومی شایع، ولی نادرست این است که خستگی چشم ناشی از عیوب‌انکساری یا انحراف چشم مخفی از علل شایع سردرد است. گرچه عیوب انکساری و انحراف چشم مخفی باید در صورت وجود تصحیح شوند و گاهی تصحیح آنها به بهبود سردرد کمک می‌کند، در اغلب موارد سردرد ربطی به شماره عینک فرد ندارد. البته برخی از بیماری‌های چشمی می‌توانند سردرد ایجاد کنند و برخی از انواع سردرد نیز با علائم چشمی همراه هستند، اما در اکثر افراد مبتلا به سردرد نتیجه معاینه چشم کاملا طبیعی است. به هر حال، اگر به علت ابتلا به سردرد درصدد مراجعه به پزشک هستید بهتر است، به خصوصیات سردرد خود دقت کنید، چون این خصوصیات می‌توانند در جهت یافتن علت بیماری به پزشک کمک کنند:

نوع و شدت سردرد: آیا درد خفیف است یا شدید؟ آیا درد حالت ضربان‌دار دارد؟ شبیه برق‌گرفتگی است؟ با احساس سنگینی سر توأم است؟
زمان درد: آیا درد در زمان خاصی از روز بدتر یا بهتر می‌شود؟
محل درد: آیا سردرد به‌صورت منتشر در تمام سر احساس می‌شود یا آنکه فقط در منطقه خاصی (مثلا پیشانی یا پشت چشم‌ها) متمرکز است. آیا سردرد دو طرفه است یا فقط در یک طرف سر احساس می‌شود؟
مشکلات همراه: آیا در زمان بروز سردرد مشکلات دیگری هم ایجاد می‌شود؟ مثلا آیا تغییری در بینایی شما بوجود می‌آید؟ آیا لکه‌های تیره یا جرقه‌های روشن می‌بینید؟ احساس تهوع و استفراغ، سرگیجه، اشکریزش یا افتادگی پلک در زمان سردرد وجود دارد؟
عوامل تشدید کننده: آیا اقدام خاصی (مثلا خم شدن، سرفه کردن) باعث بدتر شدن یا ایجاد سردرد می‌شود؟ آیا مصرف غذای خاصی با ایجاد سردرد همراه است؟ آیا عوامل خاصی مثلا نور شدید، بوهای خاص یا عوامل دیگر باعث شروع سردرد می‌شود؟
الگوی کلی درد: سردرد معمولا کی شروع می‌شود؟ حاد است یا مزمن؟ آیا جدیدا تغییری در الگوی خاص سردرد ایجاد شده است؟
سابقه خانوادگی: آیا در نزدیکان شما کسی مبتلا به سردرد است؟

علاوه بر بررسی خصوصیات درد، برای تشخیص علت سردرد معمولا یک معاینه بالینی کامل شامل بررسی نبض و فشارخون، بررسی کامل دستگاه عصبی مرکزی و معاینه چشم انجام می‌شود. به علاوه گاهی لازم است، علاوه بر اقدامات فوق از روش‌های تصویر‌برداری (سی‌تی اسکن یا MRI و بررسی میدان بینایی نیز برای تشخیص علت سردرد استفاده می‌شود.)
در اکثر موارد سردرد، نتیجه معاینات چشم طبیعی است اما سردردهای مرتبط با مشکلات چشمی را می‌توان در سه گروه تقسیم‌بندی کرد:

سردردهایی که باعث ایجاد علائم چشمی می‌شوند
سردردهایی که ناشی از بیماری‌های چشمی هستند
حالات متفرقه

سردردهایی که باعث ایجاد علائم چشمی می‌شوند

1-میگرن: میگرن یکی از علل بسیار شایع و شاید شایع‌ترین علت سردرد مکرر است. بیماری میگرن در زنان شایع‌تر است. در اکثر مبتلایان به میگرن سابقه خانوادگی ابتلا به سردرد وجود دارد. سردردهای میگرنی معمولا در سن بلوغ شروع می‌شود و در سن بالای 50 سال از بین می‌رود. سردرد میگرنی غالبا یکطرفه و ضربان‌دار است و چند ساعت تا چند روز طول می‌کشد. دردهای میگرنی گاهی با حالت تهوع و استفراغ همراه است. اکثر افراد مبتلا به میگرن در زمان حمله سردرد دچار ترس از نور و صدا می‌شوند و تمایل دارند که در یک اتاق ساکت و تاریک استراحت کنند. در این حالت روشن کردن چراغ یا ایجاد صدای ناگهانی می‌تواند باعث بدتر شدن سردرد شود. تغییرات هورمونی روی میگرن مؤثر است و عواملی مثل قاعدگی، بارداری و قرص‌های هورمونی جلوگیری از بارداری معمولا باعث بدتر شدن میگرن می‌شود.
عواملی مثل گرسنگی، کم‌خوابی، خستگی، استرس‌های روحی، ورزش‌های سنگین، غذاهای خاص (قهوه، شکلات، پنیر مانده، آجیل و مشروبات الکلی) و بوهای خاص (مثلا بوی سیگار یا عطر) می‌تواند باعث شروع حمله میگرن شود.
یک نکته جالب در مورد استرس آن است که نه فقط وجود استرس، بلکه رفع شدن ناگهانی استرس نیز می‌تواند، باعث ایجاد حمله میگرن شود. مثلا خیلی از افراد مبتلا به میگرن پس از پایان امتحاناتشان دچار سردرد می‌شوند.
علت اصلی ایجاد میگرن تنگ‌شدن گذرای عروق مغزی است که با باز شدن جبرانی بیش از حد عروق دنبال می‌شود. در مرحله انقباض عروق مغزی علائم چشمی میگرن بروز کرده و در مرحله گشاد شدن عروق سردرد ضربان‌دار ایجاد می‌شود. میگرن در همه افراد به یک صورت تظاهر نمی‌کند بلکه انواع مختلفی از میگرن وجود دارد که آنها را مرور می‌کنیم.

الف-میگرن کلاسیک: در میگرن کلاسیک همیشه علائم بصری مشخصی قبل از شروع سردرد بروز می‌کند که مشخصه این نوع خاص میگرن است. مهم‌ترین این علائم یک لکه رگ در روبروی فرد (یعنی در وسط میدان بینایی) است که به‌تدریج بزرگ می‌شود و به سمت حاشیه میدان بینایی (یعنی پهلوی فرد) کشیده می‌شود. این لکه سیاه رنگ معمولا با جرقه‌های نوری به صورت خطوط زیگزاگی براق رنگی لرزان احاطه شده است. این علامت نشانه مهمی است بطوری که در افرادی که این نشانه را بروز می‌دهند، تقریبا می‌توان گفت که تشخیص بیماری میگرن محرز است. یکی دیگر از نشانه‌های بصری که در میگرن کلاسیک تظاهر می‌کند تاریک شدن یک سمت میدان بینائی است. در این حالت فرد سمت چپ یا سمت راست را واضح نمی‌بیند (این حالت در هر دو چشم وجود دارد ولی اکثر افراد فکر می‌کنند که چشم چپ یا راستشان تار شده است). این علائم چشمی معمولا بین 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد و تقریبا همیشه قبل از یک ساعت محو می‌شود. بتدریج با محو شدن علائم بصری و گشاد شدن جبرانی عروق مغزی، سردرد ضربان‌دار یک طرفه ایجاد می‌شود که با حالت تهوع و ترس از نور و صدا همراه است. سردرد نیز پس از جند ساعت بهبود می‌یابد.

ب-میگرن معمولی: این نوع میگرن که شایع‌ترین نوع میگرن است، معمولا با علائم چشمی همراه نیست، اما ممکن است درد آن در اطراف یا دور چشم‌ها احساس شود. در میگرن معمولی سردرد لزوما یک‌طرفه نیست و ممکن است، درد در تمام سر احساس شود. حمله میگرن معمولی اغلب ظرف چند ساعت تا چند روز بهبود می‌یابد.

پ-میگرن چشمی: در این نوع میگرن که اغلب در افراد مسن‌تر تظاهر می‌کند، فرد مبتلا علائم چشمی میگرن را دارد، اما به سردرد مبتلا نمی‌شود.

علائم بصری میگرن چشمی عبارتند از :

لکه سیاهرنگ که با خطوط زیگزاگ براق رنگی لرزان احاطه شده است،
تاریک شدن یک سمت میدان بینایی،
تنگ شدن تدریجی میدان بینایی از محیط به مرکز، به‌طوری‌که فرد احساس می‌کند، بیرون را از داخل یک سوراخ کوچک تماشا می‌کند،
دوبینی گذرا

معمولا شروع و خاتمه این علائم حالت تدریجی دارد و حداکثر پس از 60 دقیقه به‌طور کامل برطرف می‌شود. در صورتی که این علائم به‌طور کامل بهبود پیدا نکند، لازم است بررسی کاملی برای مشخص شدن علت آن انجام گیرد، چون گاهی اوقات بیماری‌های جدی مثل ناهنجاری‌های عروق مغزی می‌تواند علائم بصری مشابه میگرن چشمی ایجاد کند، اما در این بیماری‌ها نقایص بینایی ایجاد شده به‌طور کامل برطرف نمی‌شود.

ت-میگرن شبکیه: میگرن شبکیه نوع خاص نادری از بیماری میگرن است که در اثر انقباض موقت سرخرگ‌های شبکیه اتفاق می‌افتد و یک اختلال بینایی گذرا و برگشت‌پذیر ایجاد می‌کند. اختلال بینایی به‌صورت سیاه شدن بخشی از میدان بینایی در یک چشم یا حتی کوری کامل یک چشم تظاهر می‌کند که کمتر از یک ساعت طول می‌کشد و به‌طور کامل بهبود می‌یابد. اختلال بینایی در میگرن شبکیه ممکن است با سردرد همراه باشد یا نباشد. البته از آنجا که برخی از بیماری‌های جدی قلبی عروقی هم می‌توانند، علائم مشابهی در چشم ایجاد کنند. در صورت بروز این علائم، لازم است فرد مبتلا کاملا از لحاظ سایر بیماری‌ها بستری شود و تنها در صورتی‌که هیچ بیماری دیگری یافت نشود، می‌توان تشخیص میگرن شبکیه را مطرح کرد.

2-سردردهای تنشی: سردرد تنشی نوع خاصی از سردرد است که اغلب در افراد افسرده یا کسانی که تحت استرس مزمن قرار دارند، ایجاد می‌شود. این نوع سردرد معمولا در اکثر ساعات روز وجود دارد، اما شدت آن خفیف تا متوسط است و مشکل جدی برای فعالیت‌های روزانه ایجاد نمی‌کند. این سردردها معمولا در پایان روز و در موقع خستگی شدیدتر می‌شود. این نوع سردرد بیشتر به صورت احساس سنگینی در سر است و افراد مبتلا می‌گویند: «احساس می‌کنم یک دیگ روی سرم گذاشته‌اند.» اهمیت سردرد تنشی در آن است که ممکن است، درد فقط در ناحیه پیشانی و دور چشم‌ها وجود داشته باشد و به همین دلیل با مشکلات چشمی اشتباه شود. برخی از صاحب‌نظران معتقدند سردرد تنشی نوع خاصی از میگرن معمولی است. درمان آن نیز مشابه درمان میگرن است.

3-سردرد خوشه‌ای: این سردرد بیشتر در مردان سیگاری 30 تا 50 ساله بروز می‌کند. یک بیماری خوش‌خیم است که به‌صورت حملات حاد سردرد و درد پشت کره چشم به‌صورت یک‌طرفه تظاهر می‌کند و برخلاف اغلب سردردهای خوش‌خیم باعث بیدار شدن فرد از خواب می‌شود. معمولا در زمان سردرد علائم چشمی یک‌طرفه نیز در سمت مبتلا وجود دارد، به طوری که چشم مبتلا دچار اشک‌ریزش و قرمزی می‌شود. ممکن است، در همان سمت افتادگی پلک ایجاد شود و مردمک چشم موقتا گشاد شود (یعنی سیاهی چشم در سمت مبتلا بزرگتر به نظر برسد). گاهی آبریزش‌بینی نیز در سمت مبتلا اتفاق می‌افتد. در سردرد خوشه‌ای حمله حاد سردرد حدود یکی دو ساعت طول می‌کشد و عارضه خاصی ایجاد نمی‌کند. معمولا سردرد خوشه‌ای چندین بار در یک دوره چند هفته‌ای تا چند ماهه تکرار می‌شود و سپس به تدریج بهبود می‌یابد. البته احتمال عود این حملات پس از چند ماه تا چند سال وجود دارد.

4-التهاب شریان گیجگاهی: آرتریت گیجگاهی اغلب در افراد مسن (بالای 60 سال) اتفاق می‌افتد. گرچه این بیماری نادر است، به علت آنکه می‌تواند منجر به کوری دائمی هر دو چشم شود، تشخیص و درمان سریع آن اهمیت زیادی دارد. این بیماری به‌صورت سردرد، درد و حساسیت ناحیه پیشانی و گیجگاه، خستگی و درد مفصل فک، تب، کاهش وزن، درد منتشر عضلانی و خستگی و بی‌حالی تظاهر می‌کند. در این بیماری واکنش‌های التهابی باعث بسته شدن شریان‌های سر می‌شود.
اگر این اتفاق در سرخرگ‌های چشم بیفتد می‌تواند باعث کاهش دید دائمی شود. از دیگر علائم چشمی این بیماری می‌توان به آسیب عصب بینایی، کاهش دید گذرا، دوبینی و فلج عضلات چشمی اشاره کرد.
دوره این بیماری یکی دو سال است و پس از این مدت خودبه‌خود برطرف می‌شود، اما در طول دوره بیماری برای جلوگیری از بروز عوارض جدی (مثل نابینایی) لازم است داروهای کورتیکواستروئیدی به صورت منظم و تحت نظر پزشک استفاده شود. نکته مهم آن است که در تمام افراد مسن که به علت انسداد شریان مرکزی شبکیه دچار افت دید ناگهانی می‌شوند، لازم است، بررسی کامل از نظر احتمال وجود این بیماری انجام شود، چون در صورت وجود بیماری احتمال ابتلای چشم مقابل خیلی زیاد است. در صورت تشخیص بیماری گرچه نمی‌توان به برگشت دید در چشم مبتلا کمکی کرد، حداقل با تجویز داروهای کورتیکواستروئیدی خوراکی یا تزریقی می‌توان از ابتلای چشم سالم پیشگیری کرد و فرد را از کوری هر دو چشم نجات داد.

5-تومورهای مغزی: تومورهای مغزی اغلب با افزایش فشار داخل جمجمه باعث ایجاد سردرد نسبتا شدید دائمی می‌شوند که صبح‌ها بدتر است. این سردرد با حرکاتی نظیر خم شدن، زور زدن، حبس کردن نفس، سرفه و حرکت دادن سر بدتر می‌شود. سردرد ناشی از تومورهای مغزی معمولا با استفراغ (گاهی بدون حالت تهوع) همراه است. علائم ناشی از تومورهای مغزی عبارتند از:

فلج اعصاب چشم که باعث انحراف چشم و دوبینی می‌شود،
ورم سرعصب بینایی (که در معاینه چشم پزشکی قابل مشاهده است)،
محو شدن گذرای دید،
تار شدن بخشی از میدان بینایی در یک یا هر دو چشم (در این حالت بررسی میدان بینایی می‌تواند به مشخص شدن محل تومور کمک کند)،
به ندرت، ایجاد توهمات بینایی،
ایجاد نابینایی در یک یا هر دو چشم (در موارد تومورهای پیشرفته).

6-خونریزی مغزی: خونریزی داخل جمجمه علاوه بر ایجاد سردرد شدید، ممکن است با فلج عضلات چشم، دوبینی یا خونریزی در شبکیه و زجاجیه همراه باشد. به علاوه گاهی اوقات سکته‌های مغزی باعث ایجاد نقائصی در میدان بینایی می‌شوند که با بررسی میدان بینایی قابل تشخیص است.

7-خشکی چشم: خشکی چشم یکی از علت‌های بسیار شایع احساس درد و ناراحتی در اطراف چشم‌ها است که معمولا صبح‌ها بهتر است و در اواخر روز بدتر می‌شود. به علاوه انجام کارهای چشمی مثل مطالعه یا کار با کامپیوتر می‌تواند باعث بدتر شدن درد و ناراحتی در مبتلایان به این بیماری شود.

8-بیماری‌های قرنیه: قرنیه بافت بسیار حساسی است که تعداد زیادی اعصاب حسی در آن وجود دارد و به همین علت به درد و تحریک واکنش زیادی نشان می‌دهد. (حتما تجربه کرده‌اید که حتی ورود یک ذره بسیار ریز گرد و غبار به داخل چشم چقدر باعث درد و ناراحتی می‌شود، در حالیکه با یک قلوه سنگ! در داخل کفشتان ممکن است چند ساعت پیاده‌روی کنید و عین خیالتان نباشد). طبیعی است که تحریکات وارد شده به این بافت حساس می‌تواند درد شدیدی در چشم و اطراف چشم و گاهی در تمام سر ایجاد کند. مثلا ورود هر نوع جسم خارجی به داخل چشم ـ چه مستقیما به قرنیه بچسبد و چه در پشت پلک گیر بیفتد و باعث خراشیده شدن قرنیه شود ـ علاوه بر ایجاد درد و قرمزی و اشکریزش معمولا باعث سردرد نیز می‌شود. همچنین در افرادی که به علت جوشکاری یا نگاه کردن طولانی‌مدت به برف (مثلا در ورزش اسکی) دچار برق‌زدگی چشم‌ها می‌شوند نیز پوشش خارجی (اپی‌تلیوم) قرنیه آسیب می‌بیند و فرد علاوه بر اشکریزش و درد چشم‌ها دچار سردرد شدید می‌شود. (این نوع سردرد را جوشکارانی که از عینک مناسب استفاده نمی‌کنند، خیلی زیاد تجربه می‌کنند.)
از دیگر بیماری‌های قرنیه که باعث ایجاد سردرد می‌شود، زخم قرنیه است. همچنین التهاب قرنیه یا کراتیت نیز می‌تواند باعث سردرد شود. یکی از بیماری‌های قرنیه که عمدتا باعث سردرد صبحگاهی مکرر می‌شود، خراش راجعه قرنیه است.
در این بیماری اپیتلیوم قرنیه چسبندگی سستی به بافت‌های زیرین دارد و مستعد کنده شدن است. در این حالت خیلی اوقات وقتی فرد مبتلا هنگام صبح چشم‌هایش را باز می‌کند بخشی از اپیتلیوم قرنیه کنده می‌شود و علاوه بر سوزش و اشکریزش و درد چشم، سردرد نیز در همان سمت ایجاد می‌شود.

9-آب سیاه (گلوکوم) حاد زاویه بسته: گلوکوم باعث ایجاد تاری دید، درد چشم و اشک‌ریزش و سردرد شدید می‌شود. تشخیص این بیماری با معاینه کامل چشمی (شامل اندازه‌گیری فشار داخل چشم و بررسی ساختمان زاویه اتاق قدامی) امکان‌پذیر است. تشخیص این بیماری اهمیت زیادی دارد، چون می‌تواند منجر به کاهش دید دائمی شود.

10-التهاب داخل چشمی: التهاب داخل چشمی (یوئیت) می‌تواند علاوه بر درد چشم، سردرد نیز ایجاد کند. البته در مواردی که یوئیت قسمت‌های قدامی چشم، مثلا عنبیه را درگیر کرده باشد، احتمال ایجاد سردرد بیشتر است.

11-التهاب صلبیه: التهاب صلبیه می‌تواند باعث درد شدید چشم و سردرد شود. نکته قابل توجه آن است که اگر التهاب صلبیه در بخش‌های خلفی کره چشم اتفاق بیفتد، ممکن است در ظاهر چشم تغییر خاصی ایجاد نکند، اما باعث ایجاد سردرد شدید در ناحیه پشت چشم شود. تشخیص این بیماری از دو جهت مهم است: اول آنکه این بیماری در خیلی از موارد با بیماری‌های جدی‌تر همراه است که در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند حتی حیات فرد را تهدید کند. دوم آنکه این بیماری می‌تواند منجر به آسیب جدی حتی سوراخ شدن چشم شود.
بیماری‌های حدقه چشم: وجود التهاب یا تومور در ناحیه پشت چشم و در داخل حدقه چشم می‌تواند باعث بروز سردرد شود.

12-التهاب عصب بینایی: التهاب عصب بینایی علاوه بر آنکه باعث تاری دید می‌شود، می‌تواند با درد چشم و سردرد (به‌ویژه در ناحیه پشت چشم) همراه باشد. در افراد مبتلا به التهاب عصب بینایی معمولا حرکت دادن چشم باعث بدتر شدن درد می‌شود.

13-زونای چشمی: این عارضه یک بیماری ویروسی است که بر اثر فعال شدن ویروس آبله‌مرغان در اعصاب حسی چشم اتفاق می‌افتد. علامت مشخصه زونا بروز بثورات ریز پوستی به‌صورت آبدانه‌های کوچک در یک زمینه ارغوانی و بنفش است که با درد شدید همراه است. معمولا درد یکی دو روز قبل از ظاهر شدن بثورات جلدی شروع می‌شود و تا مدتی پس از بروز دانه‌ها ادامه پیدا می‌کند. البته در بعضی افراد ممکن است درد ناشی از زونا حالت مزمن پیدا کند و تا ماه‌ها پس از بیماری فرد احساس درد داشته باشد در صورتی‌که زونای چشمی علاوه بر درگیری پوست اطراف چشم، بافت‌های داخل چشم را نیز درگیر کرده باشد التهاب داخل چشمی (یووئیت) نیز باعث بدتر شدن سردرد فرد مبتلا می‌شود.

14-مننژیت: مننژیت یا التهاب پرده‌های مغزی نیز علاوه بر ایجاد سردرد می‌تواند باعث فلج عضلات چشمی و ایجاد انحراف چشم و دوبینی شود. به علاوه مننژیت گاهی باعث ترس از نور و درد در موقع حرکات چشم می‌شود./